Bilirubina całkowita, pośrednia i bezpośrednia: normy, badania, interpretacja wyników. Czym jest i za co odpowiada bilirubina?

Czym jest bilirubina?

Bilirubina jest barwnikiem żółciowym pochodzącym z rozpadu krwinek czerwonych. Jej stężenie we krwi związane jest z funkcjonowaniem wątroby. Szczególnie niebezpieczny dla zdrowia jest jej podwyższony poziom (na poziomie 20-25 mg/dl w badaniu krwi), który może wskazywać na żółtaczkę. Badania wykonywane są na skierowanie wystawiane przez lekarza przy stwierdzeniu objawów wskazujących na występowanie choroby.

Bilirubina, która ma największy wpływ na funkcjonowanie organizmu to bilirubina całkowita, czyli żółty barwnik będący produktem rozpadu krwinek czerwonych tworzony przez bilirubiny bezpośrednie i pośrednie. Główny proces zachodzi w hemie (składniku hemoglobiny) podczas jego rozpadu. Hem wędruje do osocza i do wątroby, gdzie zachodzą główne zmiany w jego strukturze. Następnie bilirubina transportowana jest do woreczka żółciowego i ostatecznego miejsca rozkładu – układu siateczkowo-śródbłonkowego w śledzionie i wątrobie.

Za co odpowiada bilirubina?

Przemiany bilirubiny odpowiadają za nadanie żołtej barwy moczu oraz brązowej barwy stolca. Wynika to z tego, że bilirubina poddawana jest pewnym procesom przez bakterie jelitowe. Problemem nie jest ilość całkowitej bilirubiny we krwi, a jedynie w moczu, co może wskazywać na choroby wątrobowe. Badanie to niczym nie różni się od regularnego badania moczu.

Jakie znaczenie ma bilirubina dla organizmu?

Bilirubina jest bardzo ważnym znacznikiem w diagnostyce laboratoryjnej. Wykorzystuje sią ją szczególnie przy diagnozowaniu kamieni żółciowych, żółtaczki oraz chorób wątroby. Podejrzenia, które mogą wpływać na zlecenie badania moczu i bilirubiny przez lekarza to:

• potrzeba oceny funkcji wątroby,
• podejrzenie i różnicowanie żółtaczki,
• spostrzeżenie objawów związanych z chorobą dróg żółciowych lub trzustki,
• podejrzenie zakażenia wirusem zapalenia wątroby,
• zbadanie czy u pacjenta nie występuje niedokrwistość hemolityczna.

Grupa pacjentów, u których badania przeprowadzane są obowiązkowo to noworodki. Celem jest uzyskanie pewności, że dziecko nie jest chore na żółtaczkę, która często objawia się w bardzo młodym wieku pod postacią niebezpiecznych dla zdrowia żółtaczek patologicznych lub żółtaczek fizjologicznych.

Bilirubina pośrednia i bezpośrednia

Bilirubina całkowita składa się z bilirubiny pośredniej i bilirubiny bezpośredniej. Ta pierwsza dostaje się do osocza z krwinek czerwonych. Następnie z krwią przepływa do wątroby, gdzie bierze udział w licznych reakcjach chemicznych. Wtedy powstaje bilirubina bezpośrednia, zwana też sprężoną.

Jak wygląda badanie bilirubiny?

Kiedy do lekarza zgłosi się pacjent skarżący się na problemy z wątrobą lub gdy zostanie wysunięte takie podejrzenie, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że uzyska on skierowanie na badanie bilirubiny, które polega na pobraniu krwi z żyły w okolicy łokcia. To, jakie stężenie bilirubiny we krwi jest prawidłowe zależy głównie od funkcji wątroby danego pacjenta, czyli m.in.:

• zdolność estryfikacji bilirubiny,
• właściwie funkcjonujący biegun żółciowy komórki wątrobowej,
• prawidłowe unaczynienie wątroby,
• niedrożność dróg żółciowych,
• natężenie rozpadu erytrocytów. 

Za dopuszczalną normę uznaje się bilirubinę poniżej 17 µmol/l (1 mg%). Badanie stężenia bilirubiny powinno odbywać się na czczo – po około ośmiu godzinach od ostatniego posiłku. Inną opcją dokonania pomiarów polega na oznaczeniu bilirubiny bez pobierania krwi z żyły łokciowej. Stosuje się ją jednak niemal tylko u noworodków i wykonywanie jest w formie nieinwazyjnego zabiegu przy wykorzystaniu bilirubinometru do skórnego pomiaru.

Jak przygotować się do badania bilirubiny?

Przystąpienie do badań bilirubiny nie wymaga od pacjentów specjalnego przygotowania. Przeprowadzane jest w formie klasycznego badania morfologicznego. Jedynym ważnym warunkiem do uzyskania rzetelnych wyników jest konieczność przystąpienia do badania na czczo (najlepiej po czasie nie krótszym niż 8 godzin od ostatniego posiłku).

Bilirubina – normy

Poziom bilirubiny zależny jest od wielu czynników, dlatego nie jest możliwe przedstawienie jednej normy właściwej dla każdej osoby. Przede wszystkim warto zaznaczyć, że zarówno kobiety w ciąży, jak i noworodki mogą mieć podwyższony poziom bilirubiny i niekoniecznie musi oznaczać to chorobę.

• Noworodki 1 dzień: do 4 mg/dl (do 68 µmol/l).
• Noworodki 3 dni: do 10 mg/dl (do 17 µmol/l).
• Noworodki 1 miesiąc: do 1 mg/dl (do 17,1 µmol/l).
• Bilirubina bezpośrednia: 0,1-0,3 mg% (1,7-5,1 µmol/l).
• Bilirubina pośrednia: 0,2-0,7 mg% (3,4-12 µmol/l).

Bilirubinę niesprzężoną, czyli pośrednią wylicza się na podstawie różnicy między bilirubiną sprzężoną a całkowitą. Poza samą bilirubiną, pod względem diagnostyki chorób, lekarz może oprzeć swoje konkluzje na temat stanu zdrowia pacjenta również na innych czynnikach, które objawiają się w wynikach przy badaniu bilirubiny. Są to m.in.:

• AspAT – aminotransferaza aspargninianowa,
• GGTP – gamma glutamylotransferaza,
• ALP – fosfataza alkaliczna,
• AIAT – aminotransferaza alaninowa.

W diagnostyce bierze się pod uwagę wszystkie wymienione parametry. U osób, u których podejrzewa się anemię hemolityczną bardzo często dodatkowo wykonuje się badanie morfologii krwi. 

Zaniżony poziom bilirubiny

Zaniżony poziom bilirubiny zdarza się bardzo rzadko i nie jest szczególnie istotnym wskaźnikiem, jeżeli chodzi o stan zdrowia. Oznacza to, że osoby, które po przeprowadzeniu badań odkryją niski poziom bilirubiny nie mają powodów do zmartwień.

Co powoduje wzrost poziomu bilirubiny?

Znacznie niebezpieczniejszą przypadłością z punktu widzenia zdrowia jest hiperbilirubinemia, czyli podwyższony poziom bilirubiny. Dzieli się ją na dwa rodzaje (jest to istotne, ponieważ w zależności od tego, który rodzaj bilirubiny jest podwyższony, mamy do czynienia z innymi rodzajami schorzeń). Bilirubinę dzielimy na:

• bilirubinę bezpośrednią (z przewagą bilirubiny sprzężonej),
• bilirubinę pośrednią lub związaną z białkiem (przewaga bilirubiny wolnej).

Zobacz, które produkty najskuteczniej wspomagają oczyszczanie wątroby:

Co oznacza wzrost bilirubiny całkowitej?

Jeżeli u pacjenta stwierdza się podwyższony poziom bilirubiny całkowitej (w tym przypadku z przewagą bilirubiny wolnej) to istnieje prawdopodobieństwo, że przypadłościami powodującymi schorzenie w jego przypadku są:

• zespół Gilberta lub zespół Criglera-Najjara (wrodzone uszkodzenie sprzęgania bilirubiny przez komórki wątrobowe),
• uszkodzenia hepatocytów, czyli komórek wątroby (np. marskość wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, wirusowe zapalenie wątroby),
• nadmierna hemoliza, czyli niszczenie krwinek czerwonych (choroby autoimmunologiczne, stan po przetoczeniu niezgodnej grupowo krwi).

Co oznacza wzrost bilirubiny pośredniej?

Z kolei w przypadku osób z podwyższonym poziomem bilirubiny pośredniej (z przewagą bilirubiny wolnej) powodem takiego rezultatu mogą być:

• cholestaza zewnątrzwątrobowa (zablokowanie odpływu żółci wskutek niedrożności zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych, np. z powodu obecności kamieni w drogach żółciowych lub guza),
• zastój żółci wewnątrz wątroby (cholestaza wewnątrzwątrobowa) – jest to wynikiem przyjmowanie niektórych leków,
• chorób autoimmunologicznych wątroby lub zespół Dubina-Jonsona (zaburzenie wydalania sprzężonej bilirubiny z hepatocytów). 

Podniesiony poziom bilirubiny w ciąży

W przypadku kobiet w ciąży wysoki poziom bilirubiny w jakiejkolwiek postaci (nawet powyżej i tak podniesionej normy) nie zawsze jest powodem do wielkiego niepokoju. W takiej sytuacji mamy zazwyczaj do czynienia ze schorzeniem nazywanym żółtaczką ciężarnych, którą powodują zmiany zachodzące w organizmie ciężarnej pod wpływem hormonów. Norma poziomu bilirubiny u kobiet w ciąży wynosi do 1 mg% lub 17 lmol/l, jednak nawet w przypadku jej przekroczenia, może się okazać, że pacjentka jest całkowicie zdrowa.

Zdarzają się jednak bardzo rzadkie przypadki wystąpienia cholestazy ciężarnych, czyli choroby dróg żółciowych oraz wątroby. Dobrą informacją jest jednak to, że choroba ma z reguły łagodny przebieg i jest możliwa do bardzo szybkiego wyleczenia. Choroby niemal zawsze przedstawia się w podobny sposób: po 30 tygodniu ciąży kobieta może doświadczyć zaburzeń w wydzielaniu żółci. Wskaźnikami takiego stanu są świąd nóg i rąk oraz żółtaczka (na dalszym etapie choroby).

Podniesiony poziom bilirubiny u noworodków

Inną grupą, która również może w naturalny sposób doświadczyć znacznie wyższego poziomu bilirubiny są noworodki. Tutaj pod uwagę przy wyznaczaniu norm brane są wiek dziecka, wcześniactwo oraz szybkość wzrostu stężenia bilirubiny. Umownie przyjęte normy dla noworodków przedstawiają się następująco:

• noworodki 1 dzień: do 4 mg/dl (do 68 µmol/l),
• noworodki 3 dni: do 10 mg/dl (do 17 µmol/l),
• noworodki 1 miesiąc: do 1 mg/dl (do 17,1 µmol/l). 

Zdarzają się jednak sytuacje, w których stężenie bilirubiny przekracza te normy i waha się w granicach 5-7 mg/dl. Istnieje wtedy duże prawdopodobieństwo, że dziecko chore jest na żółtaczkę. Czasem można wykryć tę chorobę zaraz po porodzie, jednak najczęściej jest to możliwe dopiero między drugą i trzecią dobą. Na skórze dziecka zaczynają być wtedy widoczne żółtawe przebarwienia skóry. Najpierw widoczne są na stopach, następnie stopniowo na wyższych partiach ciała dziecka (brzuch, klatka piersiowa, ręce oraz twarz). W skrajnych przypadkach może nawet dojść do zabarwienia spojówek na żółty kolor.

Jak obniżyć poziom bilirubiny?

Jeżeli dojdzie do sytuacji, w której u pacjenta występuje podwyższony poziom bilirubiny na etapie, w którym jeszcze nie rozwinęła się główna choroba, koniecznością jest podjęcie szybkich działań prowadzących do obniżenia jej poziomu. Najpopularniejszymi sposobami jest zastosowanie środków farmakologicznych, transfuzji krwi lub fototerapii. Zazwyczaj jednak mamy do czynienia z podwyższonym poziomem bilirubiny będącym konsekwencją innej choroby. Wtedy leczenie zależne jest od stanu zdrowia pacjenta, jego wieku, przyczyn oraz objawów. W przypadku dorosłych hiperbilirubinemia często ma związek z:

• zapaleniem wątroby(ostre wirusowe zapalenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby oraz przewlekłe zapalenie wątroby typu B i C),
• polekowym uszkodzeniem wątroby,
• nowotworem trzustki lub dróg żółciowych,
• kamicą pęcherzyka żółciowego,
• rakiem wątroby,
• marskością wątroby,
• ostrym zapaleniem pęcherzyka żółciowego,
• ostrym zapaleniem dróg żółciowych,
• alkoholowym stłuszczeniem wątroby.

Jeżeli mamy do czynienia z jednym z takich przypadków, najskuteczniejszym rozwiązaniem i priorytetem jest wyleczenie choroby, która doprowadziła do podwyższenia poziomu bilirubiny. Niekiedy u pacjentów głównym schorzeniem jest bardzo rzadka choroba hemolityczna, wtedy zazwyczaj stosuje się transfuzję krwi. U noworodków natomiast, poziom bilirubiny obniżany jest poprzez nawadnianie oraz stosowanie leków (zawierających fenobrabital) i fototerapii. 

Zespół Gilberta a podwyższenie bilirubiny

Jedną z innych dość rzadkich chorób, która związana jest z podwyższonym poziomem bilirubiny we krwi jest Zespół Gilberta. W odróżnieniu do innych schorzeń, ta przypadłość, jako choroba genetyczna wynikająca z mutacji genu UGT1A1, nie wymaga leczenia. Mutacja genu sprawia, że w niektórych okolicznościach może dojść do zaburzeń metabolizmu barwniku żółciowego w wątrobie, który następnie powoduje czasową żółtaczkę. Zazwyczaj powodem jej wystąpienia wśród osób dotkniętych Zespołem Gilberta (głównie mężczyźni i nie więcej niż 5 procent populacji) jest:

• nadmierne spożycie alkoholu,
• infekcje,
• stres,
• głodzenie się,
• wzmożona aktywność fizyczna.

Nie zagraża ona jednak trwałemu uszkodzeniu wątroby, dlatego pacjentom nie zaleca się żadnej specjalnej formy leczenia.
Aby całkowicie wyeliminować zagrożenie występowania tego rodzaju schorzeń, konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznego badania – np. krwi lub moczu. Wyniki tego rodzaju testów pomogą rozwiać wątpliwości – warto więc z nich korzystać. Konieczna jest jednak konsultacja z lekarzem specjalistą, który może zalecić wykonanie odpowiednich testów.
 
 Czy szczepić się przeciwko żółtaczce? Lekarz radzi