AspAT (AST), czyli aminotrasnferaza asparaginianowa (AST) – normy, wskazania do badania. O czym może świadczyć AspAT podwyższony?

AspAT (AST, aminotransferaza asparaginianowa) to enzym tzw. transaminaza, ponieważ bierze udział w metabolizmie aminokwasów w organizmie. Drugą transaminazą jest ALAT (aminotranseraza alaninowa, ALT). Największe stężenie AspAT występuje w wątrobie oraz w komórkach mięśnia sercowego. W pozostałych narządach – trzustce, mózgu, nerkach i w mięśniach szkieletowych, jego stężenie jest znacznie niższe. Niewielka ilość AspAT jest stwierdzana także w czerwonych krwinkach (erytrocyty).

U osób zdrowych, aktywność tej transaminazy jest niewielka. Jeżeli jednak komórki wątrobowe ulegną uszkodzeniu, aminotransferaza asparaginianowa przedostaje się do krwi. Następuje znaczny wzrost jej stężenia proporcjonalny do stopnia uszkodzenia narządu.

Badanie AspAT wchodzi w skład tzw. prób wątrobowych.które obejmuje również pomiar stężenia we krwi następujących enzymów:

• fosfatazy zasadowej (ALP),
• aminotransferazy alaninowej (ALAT, AIAT, ALT),
• γ-glutamylotransferazy (GGTP),
• dehydrogenazy mleczanowej (LDH).

Określenie aktywności aminotransferazy asparaginianowej służy przede wszystkim monitorowaniu funkcji wątroby. Takie działanie ma na celu rozpoznanie chorób miąższowych tego organu, ale także monitorowanie stanu chorego, któremu podawane są leki hepatotoksyczne, czyli doprowadzające do uszkodzenia wątroby. Wynika to z faktu, że niewielkie uszkodzenia wątroby często nie powodują wystąpienia zauważalnych symptomów. Dopiero ocena aktywności aminotransferazy asparaginianowej pozwala na kontrolowanie stanu chorego. AspAT służy także różnicowaniu żółtaczek i ocenie skuteczności leczenia wątroby.

Poza podejrzeniem chorób miąższowych wątroby, wskazania do wykonania badania to:

• martwica mięśnia sercowego,
• schorzenia mięśni szkieletowych,
• choroba dystroficzna mięśni (choroba genetyczna o charakterze zwyrodnienia),
• stany zapalne mięśni,
• zatrucie tlenkiem węgla (czadem),
• rozpad krwinek czerwonych, czyli hemoliza krwi.

Objawy, które powinny skłonić do wykonania badania to:

• odbarwiony stolec,
• ciemny kolor moczu,
• uczucie ciągłego zmęczenia,
• utrata apetytu, nudności, wymioty,
• biegunka, wzdęcia i ból brzucha zloklaizowany po prawej stronie pod żebrami,
• skurcze mięśni o znacznym nasileniu,
• trudne do wyjaśnienia i znaczne obniżenie masy ciała,
• zażółcenie błon śluzowych i skóry (żółtaczka)
• świąd skóry,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet,
• powtarzające się krwawienia z nosa i z dziąseł.

Wykonanie badania AspAT jest też wskazane w przypadku osób, u których występuje ryzyko uszkodzenia wątroby. W grupie ryzyka znajdują się osoby z cukrzycą typu 1 i typ 2, otyłe oraz przyjmujące leki metabolizowane, w tym narządzie. Regularne kontrolne pomiary aktywności transaminaz we krwi, powinny wykonywać kobiety stosujące doustną antykoncepcję hormonalną. Na choroby wątroby narażeni się amatorzy alkoholu, zarówno wina, piwa jak i mocnych, wysokoprocentowych trunków: whisky, burbon, wódka. Szczególnie osoby nadużywające alkoholu i uzależnione.

W przypadku osób, u których istnieje podejrzenie zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu A, B lub C, także zaleca się kontrolne badania AspAT we krwi, a także ALAT. Badań profilaktycznych nie powinni pomijać pacjenci, u których w rodzinie występowały poważne choroby wątroby:

• stłuszczenie wątroby,
• marskość wątroby,
• rak wątroby,
• zaburzenia pracy pęcherzyka żółciowego.

W początkowej fazie, choroby wątroby mogą nie dawać żadnych wyraźnych objawów. Dlatego badanie AspAT i ALAT pełnią również funkcje profilaktyczne. Warto wykonywać je kontrolnie, przynajmniej raz w roku.

AspAT jest badaniem przeprowadzanym z krwi żylnej pobieranej z obszaru dołu łokciowego. Badanie nie wymaga wielu specjalnych przygotowań. Należy pamiętać, że na pobranie krwi trzeba zgłosić się na czczo (ostatni posiłek powinien być spożyty 8 godz. wcześniej). Warto też pamiętać, że istnieje szereg czynników, które mogą wpłynąć na zaburzenie wyników.

Dzień przed badaniem nie należy zmieniać swojej zwyczajowej diety. Nie wskazane są jednak tłuste potrawy, spożywanie alkoholu, palenie papierosów. Należy odpuścić intensywny trening sportowy, oraz wymagającą pracę fizyczną. Warto z lekarzem zlecającym badanie skonsultować przyjmowanie leków, zawierających salicylany, diklofenak, chloropromazyna, opiaty, sulfasalazyna, oksacylina, erytromycyna, tetracyklina i werapamil.

Przed badaniem, należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach (stałych i doraźnych) oraz stosowanych suplementach diety. Ponadto, ważna jest informacja o aktualnych jednostkach chorobowych, zwłaszcza jeżeli u pacjenta występują zaburzenia krzepliwości krwi lub jeżeli doszło do zakażenia patogenami przenoszonymi przez krew – HCV, HBV i HIV. Próbka do badań pobierana jest z użyciem jednorazowej igły i probówki. Po pobraniu materiału, przez kilka minut należy uciskać miejsce wkłucia. Próbka przekazywana jest do laboratorium, gdzie podlega analizie automatycznej.

AspAT mieści się w normie, gdy wynik jest mniejszy niż 35 U/l (w przypadku kobiet) i mniej niż 31 U/l (w przypadku mężczyzn). Dla dzieci (obojga płci) poniżej 15. roku życia, prawidłowe stężenie AspAT kształtuje się na poziomie poniżej 50 U/l.

Badanie aktywności enzymu we krwi może dać 2 wyniki – prawidłowy i podwyższony. Stan nadmiernej aktywności aminotransferazy asparaginianowej wskazuje na schorzenia związane z uszkodzeniem narządów (przeważnie wątroby), w których enzym występuje. W interpretacji otrzymanego w badaniu wyniku, duże znaczenie odgrywa stopień, w jakim granica wartości referencyjnej została przekroczona.

AspAT prawidłowy wskazuje, że nie doszło do znacznego uszkodzenia wątroby i serca. Diagnoza nie może jednak być oparta wyłącznie na wyniku tego badania, bowiem zdarzają się sytuacje, w których uszkodzenie wątroby nie doprowadza do wzrostu aktywności aminotransferazy asparaginianowej. Taka sytuacja może mieć miejsce m.in. w przebiegu marskości wątroby.

AspAT podwyższony pozwala zdiagnozować wiele chorób, jednak stopień przekroczenia normy, na który wskazuje wynik, musi być skonfrontowany z ogólnym stanem pacjenta i z występującymi objawami klinicznymi. Rozpoznanie choroby może wymagać wykonania dodatkowych badań. W niektórych sytuacjach, konieczne jest porównanie wyniku do aktywności ALAT.

AspAT podwyższony w znacznym stopniu (kilkanaście lub kilkadziesiąt razy) może być związany z toksycznym działaniem leków i substancji chemicznych. Może też wynikać z zaburzeń unaczynienia wątroby (zakrzepica żył wątrobowych), pojawić się w chorobie Wilsona (miedź gromadzona jest w wątrobie zaburzając jej funkcjonowanie), towarzyszyć ostrej fazie wirusowego zapalenia wątroby i autoimmunologicznemu zapaleniu wątroby. Znaczne przekroczenie normy aminotransferazy asparaginianowej można też zaobserwować, gdy dochodzi do rozpadu niektórych guzów nowotworowych.

W sytuacji, w której stężenie AspAT we krwi jest podwyższone w mniejszym stopniu, konieczne jest przeprowadzenie badania, pozwalającego na określenie aktywności ALAT (aminotransferaza alaninowa). Mowa tu o drugim enzymie zaliczanym do transaminaz, który występuje w komórkach wątroby. W sytuacji, gdy dochodzi do ich uszkodzenia, jego stężenie we krwi wzrasta podobnie jak stężenie AspAT.

Wynik badania AspAT należy porównać z wynikiem aktywności ALAT, określając tzw. wskaźnik de Ritisa. Wartość ta jest uzyskiwana poprzez podzielenie aktywności AspAT przez aktywność ALAT. Gdy ALAT jest wyższy niż AspAT (wynik jest mniejszy niż 1), podejrzenie pada na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby lub na zakażenie organu wirusami innymi niż WZW. Pod uwagę brane są także stany zapalne tego organu, wynikające z innych przyczyn – stłuszczenie wątroby, wywołane otyłością, oraz niealkoholowe stłuszczenie wątroby, które może być następstwem toksycznego działania leków o niewielkim nasileniu. Inne przyczyny takiego stanu to:

• niedobór alfa1-antytrypsyny,
• celiakia,
• choroba Wilsona,
• hemochromatoza,
• nowotwór pierwotny wątroby,
• przerzut do wątroby.

Gdy wskaźnik de Ritisa przekracza 1, czyli gdy aktywność AspAT jest wyższa od aktywności ALAT, należy podejrzewać:

• marskość wątroby,
• alkoholowe uszkodzenie wątroby,
• NAFLD (choroba stłuszczeniowa wątroby).

Należy zaznaczyć, że w każdym z tych przypadków, stężenie AspAT i ALAT we krwi może być przekroczone tylko nieznacznie.
Zbyt wysokie AspAT nie w każdym przypadku ma związek z chorobą wątroby. W niektórych sytuacjach winnę ponoszą czynniki pozawątrobowe. Jeśli wynik badania wskazuje na aktywność aminotransferazy asparaginianowej podwyższoną w stopniu niewielkim lub średnim, należy podejrzewać schorzenia takie jak:

• mononukleoza zakaźna,
• choroby tarczycy
• choroby serca (niewydolność i zawał),
• choroby nerek,
• dystrofię mięśniowa,
• miopatię,
• schorzenia, w przebiegu których dochodzi do nasilonego rozpadu czerwonych krwinek (m.in. anemie hemolityczne).

Inne przyczyny pozawątrobowe to uszkodzenia mięśni (będące następstwem urazów związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym) i oparzenie.

Podwyższony poziom enzymów AspAT i ALAT u kobiety w ciąży, może wskazywać na cholestazę wewnątrzwątrobową ciążową. Schorzenie jest wywołane zastojem żółci w komórkach wątroby i wysokim stężeniem kwasów żółciowych w surowicy krwi. Przyczyną takiego stanu jest nadwrażliwość na wzrost stężenia hormonów płciowych, przede wszystkim progesteronu i estrogenów. W wielu przypadkach, choroba ma charakter łagodny i ustępuje po zakończeniu ciąży, a występujące objawy nie są uciążliwe. Należą do nich:

• świąd skóry o znacznym nasileniu, w pierwszej kolejności pojawiający się w obszarze stóp i dłoni,
• związane z powyższym trudności z zasypianiem,
• żółtaczka, pojawiająca się po upływie 7-28 dni po ustąpieniu świądu,
• utrata apetytu,
• mdłości,
• wymioty,
• powiększona wątroba.

Największe nasilenie objawów można zaobserwować w okolicach 30. tygodnia ciąży, co ma związek z podwyższonym stężeniem hormonów płciowych w tym okresie. Zaobserwowanie wymienionych symptomów powinno skłonić do niezwłocznej wizyty u ginekologa lub kelarza rodzinnego pierwszego kontaktu.

O ile choroba zazwyczaj cechuje się łagodnym przebiegiem, to nieleczona może doprowadzić do przedwczesnego porodu i do obumarcia płodu. W sytuacji, gdy choroba cechuje się ciężkim przebiegiem, konieczne jest podjęcie kroków, mających na celu przyspieszenie rozwoju kluczowych dla życia dziecka organów. Wówczas choroba stanowi wskazanie do indukowania porodu i do przeprowadzenia cesarskiego cięcia.