Anoreksja – objawy, przyczyny i skutki jadłowstrętu psychicznego. Na czym polega leczenie anoreksji? Co łączy to zaburzenie z bulimią?

Anoreksja, jadłowstręt psychiczny lub anorexia nervosa to choroba psychiczna zaliczana do zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. W tej grupie znajdziemy zaburzenia snu, niektóre dysfunkcje seksualne, a także zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja i bulimia.

Anoreksja to zaburzenie psychiczne, w którym pacjent obsesyjnie przejmuje się masą swojego ciała. Ma zmieniony obraz swojego ciała, obniżoną samoocenę i lęk przed przybraniem na wadze. W rezultacie odmawia przyjmowania jakichkolwiek pokarmów lub stosuje głodowe diety, co wpływa na znaczne zmniejszenie apetytu i wychudzenie z niedożywieniem.

W niektórych przypadkach anoreksji występuje także uzależnienie od stosowania leków przeczyszczających i/lub intensywnych ćwiczeń fizycznych.

Anoreksję rozpoznaje się w sytuacji, gdy występuje większość z następujących objawów:

• Wskaźnik BMI (czyli współczynnik masy ciała) mniejszy lub równy 17,5, co oznacza znaczną niedowagę.
• Zachowania mające na celu uniknięcie przybrania na wadze: odmawianie jedzenia lub jego konkretnych rodzajów, uważanych za tuczące, zażywanie leków przeczyszczających lub hamujących apetyt, prowokowanie wymiotów itp.
• Nieprawidłowa ocena masy i wymiarów swojego ciała przez pacjenta.
• Wywołane niedożywieniem zaburzenia równowagi hormonalnej. U kobiet z czasem zanika miesiączka, mężczyźni tracą natomiast potencję.

U chorych na anoreksję nie występują równocześnie objawy bulimii, choć bulimia nervosa to również zaburzenie odżywiania, w którym występuje lęk przed zwiększaniem się masy ciała. Objawia się ona jednak w odmienny sposób. W bulimii pacjent kompulsywnie się objada. Następnie próbuje uniknąć konsekwencji swojego działania, najczęściej przez prowokowanie wymiotów.

Zdarza się jednak, że osoba dotknięta anoreksją ma tzw. napady bulimiczne. Wówczas okresowo objada się, by następnie kompensować swoje zachowanie wymiotami czy lekami przeczyszczającymi. Bulimia bywa także uporczywym problemem osób, którym udało się wyjść z jadłowstrętu psychicznego.

Anoreksja ma groźne skutki, choć do ich wystąpienia mija zwykle pewien czas. Długotrwałe głodzenie się prowadzi do ekstremalnego niedożywienia. Z czasem odbija się to na praktycznie każdym układzie w ciele człowieka.

Nieleczona anoreksja może doprowadzić do następujących problemów zdrowotnych:

• wszelkiego rodzaju niedobory pokarmowe wynikające z braku składników odżywczych w diecie;
• pogorszone funkcjonowanie układu nerwowego – problemy z pamięcią, koncentracją, senność, pogorszenie nastroju;
• spadek odporności;
• problemy z układem trawiennym – zgaga, refluks żołądkowy, bóle brzucha, podrażnienia przełyku;
• charakterystyczne wzdęcie żołądka;
• problemy skórne;
• opuchlizna;
• odwodnienie;
• lanugo, czyli meszek na ciele;
• depresja, skrajnie niska samoocena, myśli samobójcze;
• ból przy siadaniu i leżeniu, wynikający z nacisku na podłoże kości nieosłoniętych dostatecznie tkanką mięśniową i tłuszczową;

Niektóre z powikłań anoreksji ustępują, gdy pacjent wraca do normalnego żywienia i odzyskuje prawidłową masę ciała. Niektóre uszkodzenia narządów wewnętrznych mogą być jednak nieodwracalne.

Anoreksja jest jedną z wielu chorób psychicznych, których przyczyny nie zostały do końca zbadane. Najprawdopodobniej w rozwoju choroby udział bierze wiele czynników, których niefortunny zbieg skutkuje wytworzenie się szkodliwych schematów myślenia i nawyków.

Do czynników sprzyjających anoreksji należą:

• Wrodzone predyspozycje. Zaobserwowano, że anoreksja częściej wykształca się u osób przejawiających skłonności do zachowań kompulsywnych lub nadmiernego przywiązywania uwagi do wyglądu. Mowa tu o cechach takich zaburzeń osobowości jak osobowość obsesyjno-kompulsywna, histrioniczna, a także schizoidalna.
• Kontekst kulturowy. Nie da się ukryć, że chęć posiadania szczupłej sylwetki w dużej mierze wynika z kanonów piękna obecnych w naszej kulturze. Bezustannie jesteśmy bombardowani reklamami przedstawiającymi szczęśliwych i atrakcyjnych ludzi o bardzo niskim BMI. Zauważono też, że anoreksja występuje prawie wyłącznie w krajach zachodnich lub takich, które otworzyły się na wpływy Zachodu.
• Traumy. Bardzo często psychika człowieka nie radzi sobie z bardzo przykrymi doświadczeniami, takimi jak przemoc domowa, gwałt, udział w wypadkach, działaniach wojennych, katastrofach itp. W rezultacie wykształcają się kompulsywne zachowania, za pomocą których umysł odwraca swoją uwagę od traumy. Anoreksja może być tego rodzaju symptomem.
• Czynniki biologiczne. U osób z anoreksją zaobserwowano duże nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu. Przede wszystkim obniżony jest poziom neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina, odpowiedzialnych między innymi za odczuwanie przyjemności. Ponadto zauważono, że niedobór cynku skutkuje obniżeniem się apetytu. Trudno jednak stwierdzić, jak bardzo zmiany te są przyczynami anoreksji, a w jakim stopniu są skutkiem niedożywienia wywołanego anoreksją.

Na rozwój jadłowstrętu psychicznego ogromny wpływ ma też sytuacja rodzinna. Niektórzy terapeuci zauważyli, że wiele osób kojarzy posiłki z władzą rodzicielską: wszak w dzieciństwie to rodzice dobierali jadłospis, gotowali oraz pilnowali, czy porcje są zjedzone. Może zdarzyć się tak, że osoba pragnąca wyzwolić się spod władzy rodziców nie może zrobić tego w normalny sposób: wyprowadzić się, uniezależnić finansowo itp. Wówczas odmowa przyjmowania posiłków stanowi zastępczą formę buntu wobec rodziców.

Są także rodziny, w których rodzice usiłują przejąć kontrolę nad dzieckiem, bezustannie je deprecjonując. Jednym ze sposobów, na jakie może się to odbywać, jest wytykanie wagi dziecka. Wówczas może wykształcić się u niego przekonanie, że schudnięcie jest konieczne, by zasłużyć na miłość rodziców. To już jest prostą drogą do anoreksji.

Anoreksja częściej dotyka kobiety, najprawdopodobniej dlatego, że ciąży na nich większa presja związana z utrzymywaniem atrakcyjnej sylwetki. Zarówno anorektykami, jak i bulimikami bywają też jednak mężczyźni.

Podstawową formą leczenia anoreksji jest psychoterapia. Jest ona przeważnie długotrwała i trudna. Osoba dotknięta anoreksją rzadko bowiem dostrzega potrzebę leczenia. Przeciwnie, może wręcz uważać namowy do leczenia za utrudnienie proceu chudnięcia. W niektórych przypadkach dla rozpoczęcia terapii konieczne jest częściowe ubezwłasnowolnienie pacjenta – jeżeli nie w sensie ściśle prawnym, to przez rodzinę.

Terapia w dużej mierze opiera się na aspekcie behawioralnym, to znaczy na korekcie złych nawyków. Pacjent praktycznie uczy się na nowo jeść i zdobywać przyjemność z jedzenia. Równocześnie próbuje się rozpracować przyczyny wykształcenia się anoreksji. W terapii najczęściej bierze udział cała rodzina pacjenta – zarówno po to, by odkryć rodzinne problemy, które mogły wpłynąć na rozwój choroby, jak i w celu nauczenia bliskich pacjenta obchodzić się z osobą cierpiącą na anoreksję.

Pomocniczo stosuje się leki o działaniu antydepresyjnym. Nie służą one zwiększeniu apetytu, lecz poprawie nastroju pacjenta, by był on bardziej skłonny do współpracy z terapeutą i widział sens leczenia. Osoby, które trafiają na terapię są bowiem najczęściej tak wyniszczone nie tylko fizycznie, ale i psychicznie anoreksją, że mogą nie odczuwać żadnej woli poprawy sytuacji. Często mają myśli samobójcze i nie widzą żadnego sensu w dalszym życiu.

Anoreksja wywołuje także symptomy, które wymagają doraźnej interwencji szpitalnej. Wyniszczenie organizmu może być tak poważne, że występuje zagrożenie życia. Wówczas przed rozpoczęciem psychoterapii konieczne jest załagodzenie najgroźniejszych objawów. Stosowane są kroplówki, leki kardiologiczne, a nawet karmienie dojelitowe.

Wielu osobom udaje się wrócić do normalnego funkcjonowania po anoreksji. Inne zmagają się z chorobą przez całe życie, popadając co jakiś czas w epizody anorektyczne.

ZOBACZ: Wzrost zaburzeń odżywiania wśród dzieci w czasie pandemii