Choroby psychiczne – czym są i skąd się biorą? Jakie są rodzaje i objawy zaburzeń psychicznych?

Choroba psychiczna to zaburzenie w obrębie psychiki człowieka oraz jego zachowania. Prawie zawsze wiąże się z zaburzeniem funkcji społecznych oraz cierpieniem chorego. Nie licząc tego, że dotyczy psychiki, nie różni się od innych chorób. Choroby psychiczne są tak samo sklasyfikowane i opisane, mają też określone procedury leczenia.

Równie często spotykanym terminem są „zaburzenia psychiczne”. Jak ma się on do pojęcia choroby psychicznej? Rozróżnienie jest niejednoznaczne. Czasami stosuje się te terminy wymiennie. W niektórych przypadkach jednak choroba psychiczna ma nieco węższe znaczenie od zaburzenia psychicznego, ponieważ oznacza zaburzenie psychiczne, które jest określoną jednostką chorobową. Zaburzenie psychiczne może wystąpić również u osoby zdrowej psychicznie. Natomiast choroba psychiczna jest przewlekła i zwykle nie da się jej w pełni wyleczyć. Rozróżnienie to ma znaczenie na przykład w kwestiach prawnych. W Polsce osoby ze stwierdzonymi chorobami psychicznymi mają między innymi zapewnione odpowiednie świadczenia zdrowotne, a także mogą być poddane leczeniu bez ich zgody.

Przyczyny chorób psychicznych to wciąż niezwykle rozległe i niezbadane do końca zagadnienie. W przypadku wielu chorób dokładne czynniki je wywołujące są wciąż nieznane lub istnieją wzajemnie wykluczające się hipotezy. Jest tak z prostego powodu: ludzki mózg, a co za tym idzie także umysł, nie jest do końca zbadany. Nauka wciąż często nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego myślimy i postrzegamy w taki, a nie inny sposób. W związku z tym trudno dziwić się, że niełatwo jest zrozumieć dysfunkcje umysłu.

Niemniej jednak można wyróżnić kilka najczęściej wskazywanych przyczyn różnych chorób psychicznych. Będą to między innymi:

• czynniki genetyczne,
• czynniki środowiskowe (wychowanie, grupa rówieśnicza w dzieciństwie, aktualna sytuacja społeczna czy ekonomiczna),
• choroby układu nerwowego czy hormonalnego,
• skutki uboczne stosowania substancji psychoaktywnych,
• przebyte traumy (gwałt, wypadki, wojna, katastrofy itp.).

Warto pamiętać, że czynniki te mogą występować równocześnie. Przykładowo, pewne wrodzone tendencje mogą poskutkować ujawnieniem się choroby psychicznej dopiero pod wpływem stresu środowiskowego, przebytej traumy lub narkotyków.

Do tej pory opisano setki, jeśli nie tysiące chorób psychicznych. Znajdziemy wśród nich schorzenia powszechnie znane chociażby z popkultury, a także kompletnie nieprawdopodobne i bardzo rzadkie. Trudno czasem uwierzyć, że opisano zaburzenia takie jak np. zespół Cotarda. Jest to choroba, w której pacjent jest przekonany o tym, że już nie żyje. Może twierdzić, że jego ciało się rozkłada lub uważać, że nie istnieje w taki sposób, jak inni ludzie.

Oczywiście najdziwniejsze choroby psychiczne występują niezmiernie rzadko. Natomiast najczęściej diagnozowaną chorobą psychiczną, przynajmniej w krajach zachodnich jest depresja. Często występują także różne rodzaje nerwic, zaburzeń rozwojowych czy lęków.

Stosowana między innymi w Polsce klasyfikacja ICD-10 grupuje choroby psychiczne w następujący sposób:

• Zaburzenia psychoorganiczne – są to choroby psychiczne bezpośrednio powiązane z uszkodzeniem tkanki nerwowej. Mowa tutaj o urazach mechanicznych, udarach, zatruciach, nowotworach czy degradacji tkanki nerwowej wywołanej wiekiem. Wśród najbardziej znanych chorób z tej kategorii można wymienić na przykład zespół Alzheimera czy zespół czołowy (upośledzenie funkcji umysłowych wywołane przez guz okolic czołowych mózgu).
• Zaburzenia wywołane używaniem substancji psychoaktywnych. W tej kategorii znajdziemy zarówno nałogi (alkoholizm, narkomania), jak i zaburzenia będące skutkiem nadużywania substancji psychoaktywnych. Są to głównie psychozy wywołane intensywnym spożywaniem alkoholu lub narkotyków.
• Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe. Kategoria ta charakteryzuje się głównie obecnością urojeń, czyli błędnych i nieprawdopodobnych przekonań o rzeczywistości. Często mają postać przeświadczenia o istnieniu spisków lub fantastycznych scenariuszy o istnieniu kosmitów, duchów itp. Dodatkowo często występują omamy, czyli zmysłowe wrażenia (obrazy, dźwięki) odbierane tylko przez chorego. Do tej kategorii należą różne postaci schizofrenii, a także psychozy rozmaitego pochodzenia.
• Zaburzania afektywne (zaburzenia nastroju). Wiążą się one z destabilizacją nastroju pacjenta, która nie ma związku z obiektywnymi czynnikami. Przykładem takiej choroby jest ChAD – choroba afektywna dwubiegunowa oraz depresja.
• Zaburzenia nerwicowe (lękowe). Ta kategoria odnosi się do szerokiej gamy zaburzeń wynikających z silnego stresu lub traum. Nerwice przybierają postać między innymi natręctw, zaburzeń lękowych, symptomów somatycznych (fizycznych) i wielu innych. Forma zaburzeń u konkretnego pacjenta w dużej mierze zależy od czynnika, który spowodował wykształcenie się danych symptomów.
• Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. Mówiąc najogólniej, są to zaburzenia polegające na nieprawidłowej relacji psychiki z ciałem, między innymi: anoreksja, bulimia, zaburzenia snu czy dysfunkcje seksualne.
• Zaburzenia osobowości. Głębokie i rozległe dysfunkcje w schematach zachowań i relacjach pacjenta ze światem. Najczęściej spotyka się zaburzenie osobowości typu borderline, narcystyczne czy aspołeczne.
• Upośledzenia umysłowe. Są to znaczne braki w inteligencji i zdolnościach poznawczych. Najczęściej są to wrodzone wady układu nerwowego.
• Zaburzenia rozwoju psychicznego. Ta kategoria dotyczy przypadków, w których rozwój psychologiczny dziecka nie odbywa się prawidłowo. Należy do niej autyzm, a także trudności w uczeniu się oraz czytaniu i pisaniu.
• Zaburzenia zachowania w wieku dziecięcym i młodzieńczym. Ta kategoria opisuje dysfunkcje, które nasilają się w bardzo młodym wieku. Znajdziemy w niej na przykład ADHD, ale także moczenie nocne czy różnego rodzaju tiki.
• Bliżej nieokreślone zaburzenia psychiczne.

Symptomy chorób psychicznych początkowo zwykle są na tyle subtelne, że ani osoba chora, ani jej otoczenie ich nie zauważają. Chory zaczyna inaczej postrzegać rzeczywistość, wycofuje się z życia realnego i ucieka do własnego świata, który znajduje się w jego umyśle. Do objawów, dzięki którym można rozpoznać chorobę psychiczną należą:

• zaburzenia myślenia – tok myślowy jest bardzo chaotyczny, chory w swoich wypowiedziach przeskakuje od jednego wątku do innego, całkiem nie związanego z poprzednim, często nie kończy zdań lub obsesyjnie powtarza jedną myśl.
• urojenia – błędne przekonanie na temat zaistniałych sytuacji. Dzielą się na prześladowcze, paranoiczne, depresyjne i wielkościowe. Chory jest przekonany o tym, że ktoś go śledzi lub uważa się za wszechwładnego.
• omamy, halucynacje – to zaburzenia postrzegania, które polegają na widzeniu, słyszeniu lub czuciu rzeczy nierealnych. Chory może mieć też przeświadczenie, że ktoś nim steruje lub przechodzą przez niego prądy, światło itp.
• zakłócenia w rozpoznawaniu i okazywaniu uczuć – wiążą się z zaburzeniami nastroju. Chory odczuwa stany emocjonalne nieadekwatne do sytuacji – jest nadmiernie pobudzony i wyraża złość, a za chwilę zaczyna płakać lub wybucha śmiechem.
• wycofanie się – nie zawsze występuje, bo chory psychicznie często potrafi bez zastrzeżeń funkcjonować w społeczeństwie. Często jednak wycofuje się do swojego świata, staje się obojętny na otoczenie, przeżywa stany nieadekwatne do sytuacji zewnętrznej.
• nieprawidłowości w zachowaniu – nadmierne pobudzenie lub otępiałość, ospałość. Osoba chora dziwnie się zachowuje, jest zbyt aktywna, wykonuje powtarzalne ruchy, wykazuje cechy nadpobudliwości lub staje się zahamowana, zatrzymana, zastyga w bezruchu.

Sposób i możliwości leczenia zależą od konkretnej choroby. Najczęściej wykorzystuje się leki psychotropowe oraz odpowiednio dobraną psychoterapię. Niektóre choroby psychiczne są całkowicie uleczalne. W innych przypadkach chory może zmagać się z problemami przez całe życie, a nawet wymagać całodobowej opieki.