Zapalenie płuc – objawy u dorosłych i dzieci. Leczenie i możliwe powikłania choroby górnych dróg oddechowych. Jak rozpoznać zapalenie płuc?

Zapalenie płuc jest stosunkowo częstą chorobą górnych dróg oddechowych. Corocznie zapada na nią ok. 0,5 mld ludzi na całym świecie. Według szacunków WHO zapalenie płuc diagnozowane jest u ok. 150 mln dzieci rocznie, z czego ok. 20 mln wymaga hospitalizacji. Co istotne, na chorobę tą bardziej narażeni są mieszkańcy państw w klimacie umiarkowanym. Przy czym znacznie częściej zapalenie płuc diagnozowane jest w miesiącach chłodnych, co jest skutkiem zwiększonej transmisji drobnoustrojów chorobotwórczych. Są to głównie wirusy oddechowe, m.in. grypy, paragrypy, RSV, adenowirusy, rinowirusy i koronawirusy, w tym SARS-CoV-2.

Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem zapalenia płuc jest kaszel i podwyższona temperatura ciała. Warto jednak pamiętać, że takie symptomy mogą wskazywać na szereg innych, mniej poważnych chorób górnych dróg oddechowych.

Do najbardziej typowych objawów zapalenia płuc należą:

• gorączka – zwykle powyżej 38°Celsjusza,
• uporczywszy kaszel, któremu często towarzyszy wykrztuszanie wydzieliny ropnej,
• intensywny ból w klatce piersiowej – zwykle jednostronny i nasilający się przy poruszaniu się,
• uczucie duszności i rozpierania w klatce piersiowej,
• ogólne osłabienie organizmu.

Sprawdź także: Tani sposób na stres, zmarszczki i libido. Prosto z krzaczka wrzuć do filiżanki i zalej wodą. Pięknie pachnie i rewelacyjnie smakuje

Dodatkowo u osób starszych, a zwłaszcza tych zarażonych COVID-19, można zaobserwować dotkliwe zmęczenie powodujące niezdolność do samodzielnego wykonywania prostych czynności.

Objawem mogącym sygnalizować zapalenie płuc u dziecka jest płaczliwość i rozdrażnienie.

W praktyce klinicznej bardzo rzadko pojawia się tzw. bezobjawowe zapalenie płuc, które również jest chorobą zapalną płuc. Na tę chorobę szczególnie narażeni są palacze, a także osoby z osłabionym systemem odpornościowym.

Czytaj także: Szczepionki na odporność – czy warto je przyjmować?

Zapalenie płuc bez gorączki świadczyć również o nieprawidłowej reakcji odpornościowej systemu immunologicznego. W praktyce oznacza to, że organizm nie wypracował odpowiednich mechanizmów obronnych przed drobnoustrojami, wywołującymi choroby górnych dróg oddechowych.

Bezobjawowe zapalenie płuc bardzo łatwo przeoczyć, ale istnieje szereg subtelnych symptomów, które mogą wskazywać na toczący się stan zapalny w płucach – to głównie:

• pogorszenie samopoczucia,
• przewlekły i uporczywy kaszel,
• apatia
• chroniczne zmęczenie,
• duszność, która nie wpływa znacznie na codzienne funkcjonowanie,
• odczuwalne pogorszenie sprawności psychofizycznej.

Zarówno przed zapaleniem płuc, jak i innymi infekcjami górnych dróg oddechowych można uchronić się przez stosowanie zasad profilaktyki zakażeń i regularne wspomaganie pracy układu odpornościowego:

Bezpośrednią przyczyną zapalenia płuc jest zakażenie górnych dróg oddechowych chorobotwórczymi drobnoustrojami. Biorąc pod uwagę różne kryteria, można wyodrębnić kilka klasyfikacji zapalenia płuc.

Biorąc pod uwagę rodzaj drobnoustrojów, które atakują górne drogi oddechowe, a następnie pęcherzyki płucne, można wyróżnić:

• Wirusowe zapalenie płuc, które najczęściej wywoływane jest przez wirus RSV, przenoszone przez bezpośrednie zetknięcie się z zakażonym przedmiotem. Zapalenie płuc mogą wywoływać również inne wirusy, w tym przenoszone drogą kropelkową, takie jak wirus odry, wirus opryszczki pospolitej czy koronawirus SARS-CoV-2.
• Bakteryjne zapalenie płuc, do którego dochodzi drogą kropelkową. Ten typ choroby dzieli się na dwa rodzaje: atypowe zapalenie płuc i typowe zapalenie płuc.
• Grzybicze zapalenie płuc, które wywoływane jest przez grzyba Pneumocystis jiroveci. Zazwyczaj dotyka ono osób z osłabionym układem immunologicznym.
• Pasożytnicze zapalenie płuc, które wywoływane jest m.in. przez takie pasożyty, jak: Toxoplasma gondii, Ascaris lumbricoides czy Plasmodium malariae, czyli zarodźca malarii. Do zakażenia pasożytami dochodzi drogą skórną.

Podział zapalenia płuc na wirusowe, bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze przez wiele lekarzy uznawany jest za zbyteczny, gdyż w praktyce klinicznej dokładne rozpoznanie etiologii choroby jest bardzo trudne i wymaga wykonania specjalistycznych badań.

Ponieważ podstawowym badaniem diagnostycznym przy zapaleniu płuc jest RTG klatki piersiowej w projekcji tylno-przedniej, uwzględniając kryterium anatomiczno-radiologiczne, można wyróżnić:

• Płatowe zapalenie płuc, które powstaje w wyniku nagromadzenia się zbyt dużej ilości wydzieliny w obszarze pęcherzykowatym. W obrazie radiologicznym widoczne są jednolite zagęszczenia miąższowe w obrębie płatów płuc. Co istotne, tego typu zapalenie płuc zwykle diagnozowane jest u dzieci i osób w podeszłym wieku.
• Odoskrzelowe zapalenie płuc, które jest następstwem niewyleczonego stanu zapalnego oskrzeli. Choroba ta diagnozowana jest niemal wyłącznie u niemowląt i małych dzieci.
• Śródmiąższowe zapalenie płuc, które charakteryzują się współwystępowaniem zmian śródmiąższowych i wysięku ropnego.

Natomiast pod względem na miejsca i okoliczności zachorowania wyróżnia się:

• Pozaszpitalne zapalenie płuc, które diagnozowane jest wówczas, gdy osoba zakażona drobnoustrojem przebywała w warunkach domowych.
• Szpitalne zapalenie płuc, które rozwija się w czasie hospitalizacji lub 48 godzin po jej zakończeniu.
• Zachłystowe zapalenie płuc (zespół Mendelsona), które jest konsekwencją przedostania się treści pokarmowej do drzewa oskrzelowego.

Zapalenie płuc u dziecka jest stosunkowo często spotykane w codziennej praktyce lekarskiej zwłaszcza w miesiącach chłodnych, gdy następuje wzmożona transmisja drobnoustrojów, powodujących zapalenie górnych dróg oddechowych. Przebieg i typ zapalenia płuc u dzieci uzależniony jest przede wszystkim od wieku dziecka.

Czynnikiem chorobotwórczym zapalenia płuc u niemowlaka zwykle jest syncytialny wirus oddechowy (RSV) lub wirus paragrypy. U małych dzieci do zakażenia dochodzi zwykle przez bezpośrednie zetknięcie się z drobnoustrojem chorobotwórczym. Co istotne, zapalenie płuc u niemowląt często przebiega bez podwyższonej temperatury ciała. Zapalenie płuc u dzieci w przedziale wiekowym od 3 miesięcy do 4 lat zwykle wywoływane jest przez wirus RSV, wirus paragrypy lub przez rynowirusy. Natomiast starsze dzieci częściej chorują na bakteryjne zapalenie płuc.

Jeśli natomiast chodzi o nowego koronawirusa SARS-CoV-2, jego wpływ na organizm dziecka jest wciąż badany.

Zapalenie płuc diagnozuje się przez pogłębiony wywiad lekarski i prześwietlenie RTG klatki piersiowej. Warto przy tym podkreślić, że lekarze bardzo często zaprzestają dalszego diagnozowania choroby po wykonaniu prześwietleniu płuc i nie skupiają się na tym, by rozpoznać podłoże stanu zapalnego. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że nie istnieją obiektywne badania, które pozwalałby jednoznacznie wskazać przyczynę zapalenia płuc.

Dodatkowo dzieci wskaźnikiem zapalenia płuc jest zwiększona częstotliwość oddechu. U osób dorosłych częstotliwość oddechu nie jest dobrym wyznacznikiem zapalenia płuc, częściej można zaobserwować u nich: niskie ciśnienie krwi, częstoskurcz i saturację.

Przyśpieszony oddech to stan, który charakteryzuje się wykonywaniem powyżej 60 oddechów na minutę w przypadku dzieci do 2. miesiąca życia i 40 oddechów na minutę w przypadku dzieci od 1. do 5. roku życia.

Zapalenie płuc jest ciężką chorobą górnego układu oddechowego, dlatego nie należy jej bagatelizować ani też leczyć domowymi sposobami. W przypadku podejrzenia zapalenia płuc konsultacja z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej jest obowiązkowa!

Z racji tego, że jednoznacznie ustalenie przyczyny zapalenia płuc nie jest możliwe, chorobę tą zwykle leczy się antybiotykami i lekami przeciwbólowymi. Oprócz tego pacjentom zaleca się wypoczynek i pozostanie w domu na czas choroby. Jeśli zastosowane leczenie zapalenia płuc nie przynosi oczekiwanych efektów, konieczna jest hospitalizacja.

W przypadku podejrzenia bakteryjnego zapalenia płuc stosuje się antybiotykoterapię, która trwa od kilku do kilkunastu dni. Natomiast gdy zapalenie płuc może mieć podłoże wirusowe, stosuje się inhibitory neuraminidazy, rymantadynę lub amantadynę.

Leczenie zapalenia płuc u pacjentów z COVID-19 obejmuje podawanie leków takich jak remdesiwir, favipiravir, chlorochina czy kortykosterydy, których stosowanie obarczone jest dużym ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych.

Zbyt późno podjęte i niewłaściwe prowadzone leczenie zapalenia może prowadzić do groźnych komplikacji, w tym do zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), który dotyka niektórych pacjentów z ciężkim COVID-19 i w 27-45 proc. przypadków kończy się zgonem.

Rozwój ARDS przy zakażeniu nowym koronawirusem ma związek ze znacznym nasileniem stanu zapalnego, który powoduje przeciekanie płynu z włosowatych naczyń krwionośnych do pęcherzyków płucnych, ich zapadanie się i powstawanie blizn. Mają one postać zwłóknień i mogą zmniejszać pojemności płuc o 20-30 procent. U niektórych pacjentów okres gojenia się płuc może wynosić nawet 15 lat.

Do najpoważniejszych powikłań po zapaleniu płuc można wymienić:

• Ropnie płucne, których powstawanie wiąże się ze zbieraniem się wydzieliny ropnej w okolicach tkanki płucnej. Stanowią powikłanie po bakteryjnym zapaleniu płuc i mogą prowadzić nawet do posocznicy (ogólnego zakażenia organizmu).
• Wysięk pozapłucny, który również jest powikłaniem charakterystycznym dla bakteryjnego zapalenia płuc. Jest to bardzo poważny stan, który nierzadko wymaga interwencji chirurgicznej.
• Obrzęk płuc, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.