Wstrząs mózgu - jak powstaje, jak się objawia i jak się go leczy?

Wstrząs mózgu, a właściwie wstrząśnienie mózgu (commotio cerebri), to zespół objawów występujący po urazie głowy. Mówi się o nim także wtedy, gdy nastąpi nagła utrata przytomności, a następnie jej odzyskanie bez widocznych uszkodzeń neurologicznych. Najczęściej jednak to sformułowanie jest używane w pierwszym kontekście. Objawem w zespole wstrząśnienia mózgu jest utrata przytomności, trwająca od kilku sekund do kilkunastu minut.

Istnieją dwa wytłumaczenia mechanizmu, w wyniku którego pojawiają się objawy wstrząsu mózgu. Pierwsze mówi o fali wstrząsowej wywołanej uderzeniem, która przenosi się na pień mózgu i zaburza przepływ impulsów z tworu siatkowatego do pól recepcyjnych kory czuciowej. Drugi pogląd głosi, że zespół wstrząśnienia wynika raczej z czasowego uszkodzenia czynności kory mózgowej. Różnice w opiniach specjalistów wynikają z szerokiego zakresu objawów, jakie mieszczą się w pojęciu „wstrząśnienie mózgu”. Za uszkodzeniem pnia mózgu przemawia utrata przytomności, a za uszkodzeniem kory mózgowej - niepamięć wsteczna, dezorientacja, zaburzenia widzenia. Etiologia wstrząsu mózgu nie jest więc jeszcze w pełni poznana.

Podczas diagnozy różnicuje się wstrząśnienie mózgu na cztery stopnie, w zależności od nasilenia pojawiających się zaburzeń neurologicznych po urazie.

• Stopień I. To bardzo lekkie wstrząśnienie mózgu, najczęściej niezaliczane w ogóle do tej kategorii. Nie występuje utrata przytomności ani niepamięć, a jedynie czasowa dezorientacja, która dość szybko mija.
• Stopień II. Również nie stwierdza się utraty świadomości, a jedynie głębszą niż w stopniu I dezorientację oraz krótki epizod niepamięci dotyczącej momentu upadku.
• Stopień III Występuje chwilowe wyłączenie świadomości, bardzo wyraźna dezorientacja oraz dłuższy okres niepamięci wstecznej (dotyczącej tego, co działo się tuż przed wypadkiem).
• Stopień IV W ostatnim stopniu nasilenia pojawiają się wszelkie objawy wstrząsu mózgu - od utraty przytomności aż do niepamięci oraz wyraźnego splątania. To tak zwane klasyczne wstrząśnienie mózgu, kwalifikujące poszkodowanego do hospitalizacji i obserwacji na oddziale.

Zobacz także: Amputacje „na żywca” piłą, muchy w ranach, szmaty zamiast bandaży. W czasie Powstania Warszawskiego walczono bez broni i leczono bez sprzętu

Warto zaznaczyć, że wstrząśnienie mózgu jest rozpoznawane pochopnie i często niepoprawnie. Odpowiada za to między innymi brak precyzji w potocznym rozumieniu pojęcia „nieprzytomności”. W medycznym sensie jest to wyłączenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego i co za tym idzie, zniesienie zdolności do postrzegania zdarzeń. Nie zawsze w chwili przyjazdu służb ratowniczych na miejsce osoba poszkodowana jest nadal nieprzytomna. Pacjenci relacjonujący to, co zdarzyło się po upadku mogą różnie rozumieć pojęcie „utraty przytomności”. Bardzo trudno jest też diagnozować wstrząśnienie mózgu u dzieci, jeśli rzekoma utrata przytomności nastąpiła tylko na krótką chwilę.

Aby powstało wstrząśnienie mózgu, musi wystąpić siła wywołująca przyspieszenie o wartości 230-300g. Uraz odbywa się bez naruszenia ciągłości opony twardej. Ten zespół objawów to najczęściej rozpoznawane następstwo urazów czaszkowo-mózgowych.

Wśród dorosłych najczęstszym powodem wstrząśnienia mózgu jest uraz w wyniku wypadku komunikacyjnego oraz w trakcie uprawiania sportu. Może do niego dojść także w miejscu pracy. Aż 75% lekkich urazów głowy powstaje właśnie w takich okolicznościach.

Wstrząs mózgu u niemowlaka występuje najczęściej w wyniku upadku, w tym spowodowanego przez opiekuna. Objawy wstrząsu mózgu u małego dziecka (od 2. do 5. roku życia) pojawiają się po upadkach oraz wypadkach komunikacyjnych. Z kolei u starszych dzieci wśród przyczyn przeważają wypadki komunikacyjne. Co istotne, do wystąpienia wstrząśnienia mózgu nie jest konieczne uderzenie się w głowę. Takie objawy mogą być także następstwem upadku z wysokości na nogi lub pośladki. Nie zdarza się to często, ale należy brać pod uwagę taką możliwość.

Aby rozpoznać klasyczne wstrząśnienie mózgu, lekarz zbiera dokładny wywiad od chorego. W celu oceny świadomości stosuje się skalę Glasgow (Glasgow Coma Scale) w wersji podstawowej oraz zmodyfikowanej z myślą o niemowlętach. Na objawy charakterystyczne wstrząsu mózgu składają się:

• Czasowa utrata przytomności (zwykle poniżej godziny, nie więcej niż 6 godzin).
• Niepamięć wsteczna (chory nie pamięta momentu uderzenia, a często też poprzedzających je zdarzeń - zwykle ustępuje do godziny).
• Wahania ciśnienia krwi.
• Bradykardia (poniżej 60 uderzeń serca na minutę).
• Nudności,
• Wymioty.
• Ból głowy.
• Zaburzenia równowagi.

Dość rzadko występuje niepamięć następcza, czyli problem z przypomnieniem sobie tego, co działo się od momentu wypadku do pełnego odzyskania świadomości. Taka niepamięć może trwać o wiele dłużej niż niepamięć wsteczna.

Objawy wstrząsu mózgu u dziecka są takie same jak u osoby dorosłej. Warto jednak pamiętać, że w przypadku małych dzieci, szczególnie niemowląt, do wstrząśnienia mózgu dochodzi łatwej, niż u osoby dorosłej. Odpowiadają za to różnice w anatomii - duża w stosunku do reszty ciała głowa, słabe mięśnie szyi, cienkie kości czaszki i niepozrastane szwy czaszkowe. Dlatego warto wiedzieć, jakie są objawy wstrząsu mózgu i szybko reagować, gdy dziecko po upadku zaczyna je odczuwać.

Pierwsza pomoc w przypadku wstrząśnienia mózgu sprowadza się w zasadzie do pierwszej pomocy po urazie głowy. Jeśli poszkodowany jest przytomny i nic mu nie zagraża, ale wydaje się zdezorientowany, narzeka na zawroty głowy i ból, należy wezwać pogotowie ratunkowe i dopilnować, by do jego przyjazdu nie zmieniał gwałtownie pozycji.

Jeśli poszkodowana osoba jest nieprzytomna, ale oddycha, również należy wezwać pomoc, pozostawić ją w zastanej pozycji lub ułożyć w bezpiecznej pozycji bocznej oraz monitorować oddech. W przypadku utraty oddechu czym prędzej rozpocząć podstawową resuscytację (30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 wdechy).

Wszelkie kolejne działania są już podejmowanie przez zespół ratowniczy lub lekarza. Jeśli pacjent jest nieprzytomny, ocenia się jego stan z pomocą skali Glasgow. Poniżej 8 punktów wskazuje na brak przytomności. Z kolei, jeśli pacjent w ogóle nie utracił przytomności lub zdążył ją odzyskać, przeprowadza się wywiad, często także ze świadkami zdarzenia. Do stwierdzenia klasycznego wstrząśnienia mózgu konieczne jest odnotowanie urazu głowy oraz wystąpienia okresowej utraty przytomności. W wywiadzie stwierdza się też wystąpienie okresu niepamięci wstecznej.

Jeśli lekarz zdiagnozuje u poszkodowanego wstrząśnienie mózgu stopnia IV, zwykle zleca się, pozostanie na oddziale szpitalnym przez 48 godzin. W tym czasie co godzinę monitorowane są stan świadomości, ciśnienie, tętno, wielkość źrenic, częstość oddechu. Niekiedy wykonuje się także tomografię komputerową, by stwierdzić, czy oprócz wstrząśnienia mózgu nie doszło do morfologicznych zmian w mózgowiu. Obserwacja jest bardzo ważna, ponieważ u chorego mogą wystąpić powikłania - krwawienie śródczaszkowe, ponowna utrata przytomności, napady drgawkowe.

Do zaleceń w przypadku wstrząśnienia mózgu należy leczenie spoczynkowe (unikanie gwałtownych ruchów, powstrzymanie się od wysiłku czy uprawiania sportu przez kilka dni) oraz łagodzenie objawów (leki przeciwbólowe, przeciwwymiotne).

W przypadku niektórych chorych może wystąpić tak zwana cerebrastenia pourazowa. Wśród jej objawów wymienia się utrzymujące się dłużej niż przez kilka dni bóle głowy i mdłości, problemy z pamięcią i koncentracją, zaburzenia snu, objawy depresji. Taki subiektywny zespół pourazowy rozwija się u około 1/3 pacjentów, którzy doznali klasycznego wstrząśnienia mózgu. W takim przypadku należy zgłosić się do neurologa.

Jakie są objawy udaru mózgu?