To nie grypa ani angina. Powoduje ból gardła, a potem jest jeszcze gorzej. Ta choroba dotyka też dorosłych i dawno nie była takim problemem

Płonica czy inaczej szkarlatyna to zakażenie paciorkowcem ropnym, które wywołuje ból gardła, które staje się szkarłatnoczerwone, gorączka i wysypka, ale bez kaszlu czy kataru.

Występowanie zakażeń szkarlatyną nasila się okresowo w sezonie jesienno-zimowym, a także niektórych latach. W ostatnim okresie połowa przypadków stwierdzono od października do grudnia, a liczba chorych systematycznie zwiększała się.

W Polsce odnotowuje się ok. 150 przypadków płonicy rocznie na 100 tys. ludności. Jak jednak podaje PZH-PIB, w ostatnim okresie ich szacunkowa liczba wzrosła prawie dziesięciokrotnie. Od początku stycznia do 15 marca 2023 r. zdiagnozowano aż 9 557 zachorowań, podczas gdy w analogicznych miesiącach rok wcześniej było ich tylko 1 044. Jednocześnie trzymiesięczna zapadalność na 100 tys. ludności wzrosła z 2,76 do 25,26. W 2022 r. też było więcej zakażeń niż rok wcześniej, bo ich liczba wzrosła 4,7 razy.

Nasz kraj nie jest odosobniony, bo wysyp przypadków obserwowano już na początku roku w krajach takich, jak Włochy, Francja, Irlandia, Holandia, Szwecja i Wielka Brytania.

Szkarlatyna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). Nazywana jest również płonicą.

Bakterie S. pyogenes odpowiadają także rozwój anginy ropnej czy róży, a także niebezpiecznych powikłań. Należą do nich m.in. ropniaki płuc, zapalenia tkanki oczodołowej, sepsa, paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego czy martwicze zapalenie powięzi.

Szkarlatyna może być powikłaniem anginy ropnej albo zakażenia rany (wysypka bez zmian w gardle). Na szkarlatynę choruje się najwyżej 3 razy w życiu i przechodzą ją głównie dzieci, co nie oznacza, że nie chorują osoby dorosłe. W starszym wieku mogą jednak wystąpić inne objawy, a przebieg zakażenia może być znacznie cięższy.

Szkarlatyna jest wysoce zakaźna i może zarazić się nią zarówno dziecko, jak i osoba dorosła. W starszym wieku choruje się jednak nieco inaczej. Typowy jest ostry początek objawów, ale rzadkie powikłania. Przy braku leczenia może to być ropień okołomigdałkowy, zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok. W skrajnych przypadkach może dojść do zapalenia wątroby, serca lub nerek.

Rozprzestrzenianie się choroby ma związek m.in. z brakiem izolacji chorych, którzy zarażają innych drogą kropelkową albo przez kontakt ze skażoną powierzchnią. Innym powodem jest zbyt krótka antybiotykoterapia, która prowadzi do nosicielstwa bakterii.

Przy nieprawidłowym leczeniu lub jego braku okres zarażania wynosi nawet kilka tygodni. Ponadto źródłem zakażenia są bezobjawowi nosiciele bakterii w gardle. Dotyczy to aż 20 proc. społeczeństwa, głównie osób w wieku 5-15 lat.

Objawy szkarlatyny u dorosłych to gorączka, ból gardła i wysypka skórna. Pojawianie się tych objawów jest nagłe i ma swoją kolejność. Okres wylęgania choroby, czyli czas od kontaktu z bakterią do wystąpienia symptomów infekcji, wynosi 1-5 dni.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Stronę Zdrowia codziennie. Obserwuj StronaZdrowia.pl!

Na początku pojawia się ból głowy i wysoka gorączka (39-40 stopni), po czym pojawia się ból gardła (również przy przełykaniu), które staje się czerwone. Rozwija się zapalenie gardła i migdałków. Na języku pojawia się biały nalot, który z czasem ustępuje począwszy od brzegów języka, a po 4-5 dniach zmienia się jego kolor na czerwony (tzw. truskawkowy lub malinowy język). Widoczne są na nim czerwone brodawki, a także wybroczyny na podniebieniu miękkim. Może pojawić się powiększenie i ból węzłów chłonnych z przodu szyi.

Wysypka na skórze rozwija się zwykle w drugiej dobie choroby (po 12-24 godzinach) i przebiega z osłabieniem i pękaniem naczyń krwionośnych. Są to drobne plamki – na twarzy w tzw. trójkącie Fiłatowa (pomiędzy fałdami nosowo-policzkowymi i brodą), w okolicy pach, pachwin, pośladków, a w nasilonym przebiegu także szyi, klatki piersiowej czy kończynach.

Zmieniona chorobowo skóra jest szorstka i może stać się całkiem czerwona, jeśli zmiany są nasilone. Po tygodniu następuje łuszczenie skóry, które może trwać kilka tygodni. Początkowo dotyczy twarzy, po 14 dniach to samo dotyka tułowia, a po 21 dniach – skóry dłoni i stóp.

Jeśli zmiany skórne są bardzo nasilone i zlewają się, skóra przypomina barwą gotowanego homara. Typowe dla płonicy jest pojawienie się drobnego złuszczania skóry. Po około 7 dniach łuszczy się skóra twarzy, po 2 tygodniach skóra tułowia, a po 3 tygodniach skóra dłoni i stóp. Łuszczenie się skóry może się utrzymywać przez kilka tygodni.

Natomiast u dzieci początkowo mogą występować nudności i wymioty, ból brzucha, przyspieszone tętno, drgawki.

Szkarlatyna u dorosłego trwa do kilku tygodni, przy czym tylko w niektórych przypadkach mija samoistnie. Odpowiednie leczenie skraca czas choroby, zmniejsza ryzyko powikłań i zarażenia innych osób. W przypadku zastosowania najskuteczniejszego antybiotyku – fenoksymetylopenicyliny okres zakaźności skraca się do 24 godzin od chwili przyjęcia pierwszej dawki leku, który zażywa się przez 10 dni. Stosuje się też inne formy penicyliny i amoksycylinę, a w przypadku alergii – erytromycynę, azytromycynę lub klarytromycynę. Długość terapii może być inna.

Niestety, w związku z obecnymi brakami antybiotyków w aptekach leczenie zakażenia może być utrudnione. Recepty na te leki są wystawiane zbyt często, zwłaszcza w przypadku infekcji wirusowych, podczas gdy działają tylko na ich bakteryjne nadkażenia – i pierwotne zakażenia bakteryjne, takie jak właśnie płonica.

Szkarlatynę diagnozuje się za pomocą charakterystycznych objawów i na podstawie historii kontaktów z zakażonymi osobami, jednak w początkowym stadium odpowiadające za infekcję paciorkowce z grupy A można wykryć za pomocą szybkiego testu płytkowego, nazywanego potocznie streptestem.

Zobacz: Strep test wykaże, czy na ból gardła konieczny jest antybiotyk

Wykonanie testu na paciorkowce, który stosuje się także w anginie, zajmuje 10 minut. Można kupić go w aptece za 40-50 zł, również przez internet. Potwierdzeniem diagnozy jest posiew wymazu z gardła, który pomaga też zidentyfikować najbardziej skuteczny antybiotyk.

Często wykonuje się także morfologię krwi – przy zakażeniu występuje podwyższony poziom białych krwinek (leukocytów).

Natomiast potwierdzeniem nosicielstwa paciorkowca hemolizującego z grupy A albo przebytego zakażenia jest tzw. test ASO – przeciwciał streptolizyny O. Stosuje się go także w chorobach reumatycznych, ponieważ niektóre szczepy bakterii powodują także zapalenie stawów.