Zagrożenie tężcem na obszarach objętych powodziami. W przypadku zranienia szczepienie ochronne trzeba zrobić w ciągu doby

W przypadku zranienia brudnymi i mokrymi przedmiotami istnieje ryzyko zakażenia rany bakteriami tężca, szczególnie, gdy rana jest głęboka bądź zanieczyszczona. Należy wtedy w ciągu 24 godzib przyjąć szczepionkę przeciwtężcową. Dotyczy to szczególnie osób, które nie przyjmowały jej w ciągu ostatnich 5-10 lat.

Bardzo istotne jest też podejmowanie prostych, profilaktycznych działań tuż po zranieniu. Każdą ranę należy oczyścić i zdezynfekować, a także zabezpieczyć przed przedostaniem się zabrudzeń. Choć laseczki tężca są odporne na ciepło i środki odkażające, istnieje spora szansa wypłukania ich z rany i obniżenia w ten sposób ryzyka. Po zranieniu i zabrudzeniu rany, jeśli ostatnie szczepienie miało miejsce więcej niż 8 lat temu, warto wykonać zastrzyk przeciwtężcowy, który nie jest tożsamy ze szczepieniem ochronnym. Jest to zastrzyk z surowicy przeciwtężcowej lub ludzkiej przeciwtężcowej gamma – globuliny.

Czytaj też: Walka z wodą grozi nie tylko wychłodzeniem

W wielu przypadkach zdarza się, że osoby zaopatrujące ranę na oddziale ratunkowym lub w przychodni pomijają kwestię zastrzyku przeciwtężcowego. Zdecydowanie trzeba się o niego upomnieć. Ważne jest też, by pilnować regularnego ponawiania szczepień i zawsze pamiętać, kiedy zostało wykonane ostatnie.

Tężec to choroba zakaźna o wysokiej śmiertelności. Wywoływana jest przez beztlenowe laseczki tężca (Clostridium tetani). Tężec zaliczany jest do grupy toksykoz – zakaźnych chorób wywołanych zatruciem szkodliwymi substancjami. Bakteria C. tetani należy do grupy bezwzględnych beztlenowców, co oznacza, że żyje i rozwija się jedynie tam, gdzie nie ma tlenu atmosferycznego. Jest bardzo rozpowszechniona w przyrodzie. Żyje w przewodach pokarmowych zwierząt, choć najwięcej jest jej w kurzu, błocie, glebie. Bardzo często bywają nią skażone gleby, które wcześniej wzbogacano nawozami naturalnymi.

Tężec jest zwykle następstwem skaleczenia i styczności ze skażoną glebą. W większości przypadków jest to skaleczenie w obrębie kończyn górnych i dolnych. Dlatego tak ważne jest, żeby profilaktycznie wykonywać szczepienie przeciw tężcowi, a po zranieniu wykonać zastrzyk przeciwtężcowy. Rozwojowi bakterii sprzyjają rany kłute, głębokie, z nieusuniętym ciałem obcym w środku. Takie zranienia stwarzają idealne warunki beztlenowe, w których bakterie tężca mogą się rozwijać i namnażać.

Objawy tężca nie występują natychmiast. Średni okres wylęgania się bakterii wynosi 8-10 dni – tyle czasu upływa od zranienia do pierwszych objawów. Bywa też jednak, że od zakażenia do wystąpienie pierwszych zwiastunów upływa 2-21 dni.
Pierwsze objawy tężca to tak zwany okres zwiastunowy. Obejmuje on:

• niepokój,
• bóle głowy,
• wzmożone napięcie mięśniowe,
• potliwość,
• parestezje (mrowienie, drętwienie, zmiany temperatury) w okolicach rany.

Te sygnały bardzo często są ignorowane. Tymczasem warto zwrócić na nie uwagę, ponieważ mogą oznaczać, że tetanospazmina zaczęła już się wydzielać i dociera do rdzenia kręgowego. Szczególnej czujności wymaga okres kilku dni po zranieniu i zabrudzeniu rany, jeśli nie była podawana szczepionka na tężec, ani zastrzyk po zranieniu.

Objawy tężca w dalszym okresie rozwoju choroby to:

• narastające napięcie mięśni,
• szczękościsk i trudności w przełykaniu,
• wzmożone napięcie mięśni mimicznych („uśmiech sardoniczny” – charakterystyczny, utrzymujący się grymas z wyszczerzonymi zębami, przypominający nieco uśmiech),
• napięcie mięśni grzbietu, prężenie (łukowate wygięcie ciała).
• trudności z oddychaniem, które wynikają z nadmiernego napięcia mięśni.
• wahania wartości ciśnienia i tętna.

Tężec jest groźną chorobą, której nie można lekceważyć. Może wymagać nawet mechanicznego wentylowania (medycznej pomocy w oddychaniu) lub wykonania tracheotomii. W wyniku mocnego skurczu mięśni grzbietu może także dojść do złamania kręgosłupa. Szczególne zagrożenie stanowi fakt, że rana nie musi być rozległa ani poważna, by wniknęły w nią bakterie Clostridium tetani. Dlatego wiele osób nie zgłasza się w porę do lekarza i nie otrzymuje zastrzyku przeciwtężcowego. Niekiedy pierwsze objawy tężca u osób starszych są też brane za udar niedokrwienny.

Objawy tężca u dzieci są takie same, jak objawy tężca u dorosłych, choć u dzieci zakażenie tą bakterią zdarza się o wiele rzadziej. W dużej mierze zasługę tę należy przypisać szczepieniom ochronnym dzieci w wieku szkolnym.

Najczęstszą przyczyną zakażenia tężcem jest zranienie się podczas pracy w styczności z glebą. W przypadku katastrof naturalnych takich, jak powódź, narażone są wszystkie osoby mające uszkodzenia skóry i kontakt z wodą wymywającą glebę.

W warunkach panujących na co dzień choroba ta zdarza się najczęściej u osób starszych. Częściej chorują kobiety, nie tylko ze względu na dłuższy średni czas życia, ale też na fakt, że od lat 60. XX wieku młodym mężczyznom podawano w wojsku obowiązkowe szczepienia.

Niekiedy przyczynę stanowią też przewlekłe owrzodzenia. Do przyczyn i czynników ryzyka zakażenia pałeczką tężca można zaliczyć:

• kontakt otwartej rany z glebą lub odchodami zwierzęcymi,
• brak profilaktyki przeciwtężcowej (szczepień – ostatnie ponad 8 lat przed zranieniem oraz zastrzyku przeciwtężcowego po zranieniu),
• owrzodzenia (np. towarzyszące chorobom nowotworowym),
• stopę cukrzycową.

Istnieją także pewne okoliczności związane z samym zranieniem, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju tężca. Są to:

• głęboka lub szarpana rana,
• rana powstała w wyniku poparzenia, odmrożenia lub ugryzienia przez zwierzę,
• rana powstała przez drzazgi, szkło, które w niej utkwiły,
• zabrudzona rana, która nie została natychmiast odkażona,
• silne krwawienie, w wyniku którego chory stracił wiele krwi.

Na tężec zapadają głównie mieszkańcy wsi, a w miastach szczególnie osoby zajmujące się uprawą ogródków działkowych. Osoby chore spędzają w szpitalu średnio 43 dni, a śmiertelność wyniosła ok. 36 proc. Te statystyki pokazują, że szczepienie na tężec jest niezwykle ważne, a niepokojących objawów nie można ignorować.

Laseczka tężca nie przedostaje się w organizmie poza obszar rany. Wydziela za to toksyny: tetanolizynę i tetanospazminę. To właśnie tetanospazmina jest odpowiedzialna za objawy tężca. Okres inkubacji bakterii, czyli czas od jej przedostania się do rany do momentu, w którym pojawiają się pierwsze objawy tężca, wynosi średnio od 2 do 14 dni. Im krótszy jest ten okres, tym cięższy przebieg choroby.

Tetanospazmina blokuje w synapsach neuronów proces uwalniania glicyny oraz neuroprzekaźnika GABA. Są to substancje hamujące. Spadek ich wydzielania sprawia, że w płytkach nerwowo-mięśniowych gromadzi się acetylocholina i dochodzi do porażenia spastycznego (uszkodzenia ośrodków ruchowych położonych w płatach czołowych mózgu).

Z kolei tetanolizyna wiąże się z błonami komórkowymi przez obecny na nich cholesterol, tworząc kanały, przez które do wnętrza komórek wpływają niekontrolowanie substancje zaburzające ich metabolizm. Szczególnie silne i groźne jest jej działanie na erytrocyty. Jej udział w powstawaniu objawów tężca u człowieka jest znacznie mniejszy, choć nie można pomijać jej toksycznego działania.

W krajach rozwijających się, w których szczepienie przeciw tężcowi nie stanowi standardu, a matki często nie mają odporności własnej, występuje odmiana tężca nazywana tężcem noworodków. Objawy tężca rozwijają się, gdy zakażony zostaje kikut pępowiny. W Polsce od ponad 30 lat nie zdarzył się taki przypadek.

Wyróżnia się dwa rodzaje tężca, w zależności od lokalizacji objawów. Są to:

• tężec miejscowy – obejmuje mięśnie w bezpośredniej okolicy rany,
• tężec uogólniony – powoduje napięcie mięśni mimicznych, mięśni grzbietu oraz zaburzenia w działaniu układu autonomicznego.

Aby zdiagnozować tężec, lekarz musi wykluczyć inne choroby, mogące odpowiadać za istniejące objawy. Są to:

• zatrucie strychniną,
• zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych,
• zapalenie mózgu,
• tężyczka (stan towarzyszący niedoborom wapnia).
• polekowa dystonia mięśniowa (u osób przyjmujących preparaty z grupy neuroleptyków, takie jak metoklopramid).
• zapalenie lub ropień w okolicy jamy ustnej.

Stosuje się rozróżnienie na trzy stopnie nasilenia choroby:

• tężec lekki (pojedyncze skurcze mięśni oraz objawy szczękościsku),
• tężec umiarkowany (sztywność, problemy z przełykaniem),
• tężec ciężki (trudności z oddychaniem i wahania ciśnienia).

Odsetek przypadków śmiertelnych to od 6 do 60 proc., w zależności od postaci tężca. Diagnoza polega na wywiadzie (wiele mówi lekarzowi informacja o niedawnym skaleczeniu) i badaniu przedmiotowym. Następnie podejmuje się leczenie objawowe, w przypadkach ciężkiego tężca nawet ratujące życie chorego.

Nie istnieje substancja, która neutralizuje działanie tetanospazminy. Jej wpływ na organizm, a co za tym idzie, objawy tężca u człowieka, utrzymuje się od 4 do 6 tygodni. W tym okresie pacjent z rozpoznanym tężcem przebywa na oddziale chorób zakaźnych. Wskazane jest, by w tym samym szpitalu znajdował się także oddział intensywnej terapii.

Leczenie tężca ma charakter objawowy i może, w zależności od dolegliwości, obejmować:

• podawanie ludzkiej antytoksyny przeciwtężcowej,
• chirurgiczne oczyszczenie zakażonej rany,
• podawanie antybiotyków, zwłaszcza metronidazolu,
• obniżanie napięcia mięśniowego za pomocą leków (diazepam, midazolam).

Gdy występuje taka potrzeba, stosuje się także:

• wspomaganie wentylacji układu oddechowego,
• udrożnienie dróg oddechowych (tracheotomia).

Po ustąpieniu objawów pacjent musi przyjąć szczepienie przeciw tężcowi. Samo przechorowanie go nie pozostawia odporności. Może zostać ono wykonywane szczepionką przeciw tężcowi, szczepionką przeciw błonicy i tężcowi albo szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP).

Najlepszym sposobem zapobiegania tężcowi jest szczepienie ochronne, które wykonuje się u noworodków, dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia. Warto również co 10 lat profilaktycznie przyjmować szczepienie przypominające. Dotyczy to zwłaszcza osób, których praca lub hobby stwarzają ryzyko zakażenia. Czas ochronny po podaniu podstawowego szczepienia wynosi od 5 do 10 lat. Prawdopodobnie szczątkowa odporność utrzymuje się jeszcze przez wiele lat po okresie ochronnym, jednak najlepszym sposobem zapobiegania jest regularne ponawianie szczepień.

Substancją czynną w szczepionce przeciwko tężcowi jest toksoid tężcowy – toksyna pozbawiona właściwości toksycznych poprzez poddanie działaniu formaldehydu i temperatury. Oznacza to, że szczepienie na tężec jest całkowicie bezpieczne, nie powoduje powikłań i nie grozi rozwojem choroby.

W Polsce bardzo często podaje się szczepienie skojarzone – tak zwana szczepionka błonica tężec krztusiec może (w niewielu przypadkach) wywołać odczyn poszczepienny. Przez kilka dni po wykonaniu zastrzyku do normalnych objawów należy ból ręki, obrzęk, zaczerwienienie. Taki odczyn miejscowy nie stanowi żądnego zagrożenia, można zmniejszyć go, przykładając owinięte szmatką kostki lodu lub żel na obrzęki

W Polsce odnotowuje się średnio kilkanaście przypadków tężca rocznie. Dzięki szczepieniom obowiązkowym w kraju już od roku 1983 nie wystąpił jednak przypadek tężca noworodków. Większość osób chorujących to osoby starsze, które od bardzo dawna nie były szczepione. Dzięki szczepieniom przeciw tężcowi bardzo wiele osób unika zarażenia i jego poważnych konsekwencji.

Źródło: Szczepionka przeciw tężcowi Szczepienia Info