Tabletki na sen – rodzaje, działanie i skutki uboczne. Jakie leki nasenne są dostępne bez recepty i jak działają środki nowej generacji?

Wiele osób na pewnym etapie swojego życia zmaga się z okresami bezsenności, a także zaburzeniami snu, takimi jak problemy z zasypianiem, sen płytki i przerywany wczesnym wybudzaniem się. Pomocne mogą być wtedy tabletki nasenne, ale należy wiedzieć, co zawierają w swoim składzie i jaki mogą mieć wpływ na stan zdrowia.

Pod względem sposobu działania leki nasenne dzieli się je na:

• leki ułatwiające zasypianie, działające szybko,
• tabletki właściwe – leki przedłużające i pogłębiające sen.

Natomiast ze względu na rodzaj zawartych składników czynnych tabletki nasenne dzielimy na:

• barbiturany – pochodne kwasu barbiturowego o działaniu zależnym od dawki, do którego należy m.in. efekt uspokajajacy, relaksacyjny, znieczulający i przeciwdrgawkowy,
• benzodiazepiny – pochodne benzodiazepiny, które w zależności od rodzaju charakteryzują się różnym nasileniem działania nasennego i uspakajającego, przeciwlękowego oraz przeciwdrgawkowego,
• niebarbiturowe leki nasenne innych rodzajów, np. melatonina.

Zobacz: Leki na sen niebezpieczne dla seniorów. Przed stosowaniem benzodiazepin ostrzega psychiatra

W aptekach dostępne są także tabletki nasenne bez recepty, nie będące substancjami leczniczymi. Zazwyczaj są to środki ziołowe o dość łagodnym działaniu, które wykazują działanie po dłuższym czasie regularnego zażywania, nie wywołując skutków ubocznych typowych dla leków nasennych. Przeważnie zawierają one melatoninę wraz z pomocnymi składnikami odżywczymi (m.in. witaminy z grupy B czy związki magnezu), L-teaninę z zielonej herbaty i/lub specjalnie dobrane wyciągi oraz kompozycje ziołowe.

Składniki te ułatwiają odprężenie i wyciszenie organizmu. W przypadku problemów ze snem warto sięgnąć po nie w pierwszej kolejności, ponieważ jest najbezpieczniejsza grupa środków na sennych.

Szczególnie niebezpieczną grupą leków nasennych są barbiturany, których działanie utrzymuje się aż do 20 godzin. Ponieważ ich zażywanie prowadzi do szybkiego uzależnienia, a także może spowodować zatrucie organizmu, obecnie są stosowane coraz rzadziej, a wiele rodzajów wycofano ze sprzedaży. Podobnie niekorzystne działanie mają benzodiazepiny. Obie grupy leków należą do środków przepisywane wyłącznie na receptę, a ich przyjmowanie musi odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry.

Stosowanie jakichkolwiek leków nasennych powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem. Nie powinno się przy tym decydować na taki krok po jednej czy dwóch nieprzespanych nocach. Możliwe bowiem, że taki stan jest wywołany przez stres i stanowi sytuację przejściową, po której organizm sam odzyska równowagę.

Jeżeli jednak problemy ze snem lub okresy całkowitej bezsenność przedłużają się, konieczny jest kontakt ze specjalistą. W pierwszej kolejności można się udać do lekarza pierwszego kontaktu, który zleci wykonanie odpowiednich badań. Jeśli ich wyniki nie będą wskazywały na chorobę, lekarz rodzinny może zlecić wizytę u psychiatry lub samodzielnie przepisać leki nasenne. Nie jest jednak osobą kompetentną do przepisywania mocnych tabletek nasennych na receptę, takich jak benzodiazepiny czy barbiturany.

Mechanizm działania leków nasennych jest związany z ich wpływem na receptory GABA w mózgu, które są miejscem przyłączania neuroprzekaźnika w postaci kwasu gamma-aminomasłowego (GABA). Związek ten wywiera efekt hamujący na układ nerwowy, powodując zmniejszanie pobudliwości i rozluźnienie mięśni – i w ten sam sposób wpływają na mózg również przyjmowane środki farmaceutyczne.

Do najczęściej stosowanych leków należą benzodiazepiny, które poza działaniem uspokajającym i nasennym posiadają też inne właściwości:

• przeciwlękowe,
• zwiotczające mięśnie,
• przeciwdrgawkowe.

Wpływają także na zmniejszenie agresji oraz wykazują działanie amnestyczne i ogólnie znieczulające. W związku z tym są przepisywane nie tylko w przypadku zaburzeń snu, ale też nerwic, stanów lękowych, objawów zespołu abstynencyjnego i padaczki.

Co ważne, środki nasenne nie leczą przyczyn bezsenności i innych zaburzeń snu. Wspomagają proces zasypiania, wykazują działanie uspokajające, hamują lub likwidują stany lękowe oraz pomagają się zrelaksować, jednak po ich odstawieniu problem powraca.

Należy przy tym pamiętać, że leczenie bezsenności powinno obejmować nie tylko farmakoterapię, ale również psychoterapię i/lub inny rodzaj leczenia, w zależności od przyczyny występowania problemów.

Leki na sen z grupy benzodiazepin i barbituranów wywołują działania niepożądane. Bardziej toksyczne dla organizmu są przy tym pochodne kwasu barbiturowego. Oba rodzaje środków wywołują także uzależnienie psychiczne i fizyczne. Łatwo także się nimi zatruć. Pod żadnym pozorem nie należy łączyć ich z alkoholem.

Przedawkowanie leków nasennych, jakimi są barbiturany, objawia się zapaścią krążeniową, utratą przytomności i niewydolnością oddechową – aż do porażenia funkcji układu oddechowego, co doprowadza do zgonu.

Z powodu uzależnienia fizycznego i psychicznego, po odstawieniu środków nasennych występuje zespół abstynencyjny, którego główne objawy to:

• objawy somatyczne: silne pocenie się, zaburzenia krążenia, bóle brzucha,
• objawy neurologiczne: napady drgawek, drżenia mięśni,
• objawy psychiczne: omamy, niepokój, splątanie, lęk.

Do przeciwwskazań w stosowaniu barbituranów należą:

• ciąża i karmienie piersią,
• choroby nerek,
• porfiria.

Bardzo dużą ostrożność w stosowaniu leków na sen powinny zachować osoby, które cierpią na poważne schorzenia, takie jak: uszkodzenia wątroby, choroby serca, choroby psychiczne, duszności.

Należy także mieć na uwadze, że leki z tej grupy wchodzą w interakcje z innymi środkami farmakologicznymi. Zmniejszają m.in. działanie leków przeciwzakrzepowych i przeciwcukrzycowych, a także tabletek antykoncepcyjnych. Oprócz tego nasilają działanie niektórych tabletek przeciwbólowych, co może prowadzić do przedawkowania tych środków.

Benzodiazepiny wykazują tendencje uzależniające, które są nieco mniejsze niż w przypadku barbituranów. W sytuacji kilkumiesięcznego ich przyjmowania pojawia się przede wszystkim uzależnienie fizyczne. Zespół abstynencyjny obejmuje takie objawy jak:

• bezsenność,
• wrażliwość na dźwięki i światło,
• wzmożony lęk,
• zaburzenia koncentracji,
• niepokój,
• pobudzenie psychoruchowe.

Zakazane jest stosowanie benzodiazepin oraz barbituranów w okresie ciąży, ponieważ przenikają one przez łożysko i działają teratogennie na płód. W przypadku podawania ich podczas porodu możliwe jest wystąpienie niewydolności oddechowej u noworodków. Nie zaleca się też stosowania tabletek nasennych na receptę osobom podatnym na uzależnienia, a także tkwiących w nałogach (np. narkotykowym, alkoholowym).

Należy pamiętać, że tego środki nasenne z grupy benzodiazepin i barbituranów nie wywołują snu fizjologicznego. Z tej przyczyny nie wspomagają regeneracji organizmu, a po wybudzeniu się częste jest odczuwanie zmęczenia i otępienia.

Do najczęstszych skutków ubocznych stosowania leków nasennych należą:

• zaburzenia koncentracji,
• zmniejszona czujność,
• niezdolność do prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługi maszyn,
• uzależnienie fizyczne i psychiczne,
• uczucie zmęczenia, senność i ospałość,
• problemy z koordynacją ruchów,
• zmiany osobowości,
• osłabienie odporności.

Tabletki nasenne na receptę powinny być przepisywane wyłącznie przez lekarza psychiatrę i należy sięgać po nie w ostateczności, gdy inne metody leczenia bezsenności zawiodły.

Przed zastosowaniem leków na sen należy uważnie przeczytać informacje zawarte na ulotce dołączonej do opakowania, ponieważ uwzględniają one dane na temat wielorakich możliwych działaniach niepożądanych i przeciwwskazaniach, a także efektach łączenia ich z określonymi preparatami leczniczymi oraz składnikami żywności.

Leki nasenne bez recepty, a najczęściej środki będące suplementami diety, to polecana opcja w sytuacji, gdy nie cierpimy na przewlekłą bezsenność lub nasz problem ze snem dopiero się zaczął. Warto zapytać o nie farmaceutę. Sprawdzają się one także u osób, które w danym okresie zmagają się ze zwiększonym poziomem stresu.

Tabletki na sen dostępne bez recepty mają za zadanie przywrócenie fizjologicznego przebiegu snu bez ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, odczuwanych zwłaszcza po przebudzeniu. Mają też zapobiegać budzeniu się w nocy.

Środki nasenne bez recepty posiadają status leków bądź suplementów diety. Ich zażywanie nie prowadzi do uzależnienia ani otumanienie, zazwyczaj nie ma też wpływu na zdolność do prowadzenia pojazdów mechanicznych. Podczas takiej kuracji nie powinny pojawiać także kłopoty z koncentracją.

Silne leki nasenne bez recepty to przede wszystkim czysta melatonina lub krople walerianowe. Należy je stosować ostrożnie, z uwzględnieniem informacji zawartych w ulotce lub zaleceń lekarza.

Ziołowe leki na sen są skuteczne, jeżeli nie cierpimy na chroniczną bezsenność. Stanowią one mniej radykalne rozwiązanie niż leki na receptę. Tabletki nasenne z ziołami najczęściej zawierają takie składniki jak:

• melisa,
• głóg,
• dziurawiec zwyczajny,
• kozłek lekarski,
• szyszki chmielu.

Tego typu leki można stosować doraźnie. Jeżeli jednak problem bezsenności nie ustaje lub się nasila, konieczna jest wizyta u lekarza, aby dotrzeć do źródeł problemu.

Leki nasenne nowej generacji należą do grupy imidazopirydyn. Ich działanie różni się od tradycyjnych benzodiazepin, ponieważ wiążą się tylko z selektywnym agonistą receptora benzodiazepinowego typu 1. Wykazują także działanie hamujące w ośrodkowym układzie nerwowym. Wykazują działanie nasenne, uspokajające, ułatwiające zasypianie, zapobiegają wybudzaniu się w nocy oraz zbyt wczesnemu budzeniu się. W przeciwieństwie do pochodnych benzodiazepin zapewniają głębokie fazy snu. Nie zmniejszają także aktywności dziennej kolejnego dnia po ich zażyciu. Zaleca się je stosować w krótkotrwałym leczeniu bezsenności.

Niebenzodiazepinowe leki nowej generacji wykazują szybsze wchłanianie i HLT niż tradycyjne benzodiazepiny. Dzięki temu kolejnego dnia po ich zażyciu nie występują takie objawy jak osłabienie pamięci czy negatywne działanie na sprawność psychomotoryczną. Efektem zażywania tego rodzaju leków jest senność bez jednoczesnego wykazywania działania przeciwlękowego. Doraźne stosowanie tabletek nowej generacji nie powoduje uzależnienia.

Leki nasenne nowej generacji to także tabletki z grupy pochodnych cyklopirolonu. Wykazują one pośrednie działanie hamujące na ośrodkowy układ nerwowy. Działają nasennie, przeciwlękowo, uspokajająco, przeciwdrgawkowo, a także zmniejszają napięcie mięśni. Przedłużają czas snu, a także poprawiają jego jakość i samopoczucie po przebudzeniu. Wpływają jednak na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych, dlatego nie można prowadzić pojazdów do co najmniej 12 godzin po ich zażyciu.

Zażywanie środków nasennych nowej generacji powinno się odbywać pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry i zgodnie z jego zaleceniami. W trakcie ich spożywania zabronione jest picie alkoholu.

Na sen poleca się również leki i suplementy diety z melatoniną. Jest to hormon wydzielany przez szyszynkę, który występuje również w naturalnych produktach spożywczych, takich jak:

• mleko krowie,
• łosoś,
• kukurydza,
• czerwony i czarny ryż,
• owies,
• wiśnie,
• żurawina
• winogrona,
• pomidory,
• pieczarki,
• gorczyca,
• pistacje.

Źródłem melatoniny są też winogrona i wino, jednak w napoju tym jego działanie jest jednak zaburzane przez alkohol, przez co nie jest on polecany w walce z bezsennością.

Melatonina wspomaga regulację zegara biologicznego organizmu, ułatwiając w ten sposób zasypianie i poprawiając jakość snu. Przyjmowanie jej, które powinno odbywać się o tej samej porze każdego dnia, poleca się szczególnie osobom, które:

• mają problemy z zasypianiem,
• późno kładą się spać i wstają wcześnie rano,
• pracują w godzinach nocnych albo są narażone na zmienność stref czasowych,
• budzą się w środku nocy,
• odczuwają nadmierną senność w ciągu dnia.

Zażywanie melatoniny nie wpływa na funkcje poznawcze ani nie powoduje zaburzeń pamięci. Nie prowadzi również do uzależnienia.

Inne naturalne produkty wspomagające sen to m.in.:

• sok z wiśni – wpływa na zwiększenie stężenia melatoniny w organizmie, a tym samym reguluje sen.
• banan – zawiera likwidujący napięcie magnez, potas oraz witaminy z grupy B,
• migdały – dzięki zawartości magnezu oraz witamin z grupy B pomagają zrelaksować się przed snem, rozluźnić napięte mięśnie oraz ochronić system nerwowy przed zgubnymi działaniami stresu,
• miód – spożywany w małej ilości (1-2 łyżeczki) wykazuje właściwości relaksujące i uspokajające, zawarta w nim glukoza dobrze wpływa na układ nerwowy,

Naturalne środki nasenne są skuteczne w przypadku leczenia krótkotrwałej bezsenności lub bezsenności o niezbyt dużym nasileniu. Jeżeli jednak ich zażywanie nie przynosi oczekiwanych rezultatów, należy skontaktować się ze specjalistą.