Swędzenie skóry – możliwe przyczyny. Kiedy zgłosić się do lekarza i jak radzić sobie ze swędzeniem skóry?

Swędzenie skóry pojawia się wówczas, gdy receptory nerwowe znajdujące się na skórze są pobudzane przez rozmaitego rodzaju czynniki uszkadzające tkanki, zarówno pochodzenia zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Kiedy pojawia się impuls, w receptorze powstaje napięcie, zakończenie nerwowe ulega depolaryzacji i następuje wyładowanie impulsów nerwowych. Czasami ten stan objawia się właśnie jako świąd skóry.

Stan ten może pojawić się pod wpływem czynników mechanicznych, elektrycznych, chemicznych lub termicznych. Może też być formą odczuwania bólu. Bodziec wywołujący świąd dociera do ośrodkowego układu nerwowego poprzez boczne części tylnych korzeni rdzeniowych oraz nerwy czaszkowe, powodując uczucie swędzenia i odruch drapania.

Czynnikiem wywołującym uczucie świądu często jest stan zapalny. Mediatorami świądu najczęściej są histamina, serotonina, pochodne kinin, prostaglandyny oraz neuropeptydy, a więc substancje powstające podczas różnego typu infekcji. Na przykład kininy powstają, gdy dochodzi do urazu tkanek. Podwyższony poziom neuropeptydów i histaminy pojawia się w chorobach na tle alergicznym, takich jak pokrzywka czy alergiczne zapalenie spojówek. Stany te zazwyczaj powiązane są z uczuciem swędzenia.

Proces zapalny powoduje pobudzenie mediatorów bólu i świądu oraz wydzielanie substancji aktywnych biologicznie, które działają na zakończenia nerwowe w skórze i sprawiają, że zaczyna ona swędzieć.

Swędzenie skóry różni się nasileniem oraz przyczynami, która go wywołują. Te ostatnie to na przykład choroby skóry, czynniki zewnętrzne oraz bodźce wewnętrzne pochodzące z innych organów, nie ze skóry.

Swędzenie skóry może być spowodowane:

• chorobami skóry takimi jak: dermatozy, zakażenia bakteryjne i pasożytnicze (świerzb, wszawica) oraz grzybicze;
• nadmiernym wysuszeniem skóry, na przykład po opalaniu, kąpieli w wodzie morskiej lub chlorowanej;
• alergiami z objawami w postaci pokrzywki i wysypki;
• chorobami skóry na tle autoagresji (atopowe zapalenie skóry) lub obniżonej odporności (opryszczka);
• stadium praelymphoma w przebiegu chorób nowotworowych, zwłaszcza przy nowotworach płuc, piersi i skóry;
• wysypkami w chorobach takich jak ospa wietrzna, szczególnie w fazie, gdy z pęcherzyków tworzą się strupki;
• zaburzeniami ogólnoustrojowymi;
• chorobami wątroby, swędzenie pojawia się wówczas najczęściej na dłoniach, stopach i w miejscach ucisku.

Swędzenie skóry może też być jednym z objawów:

• żółtaczki, zwłaszcza u kobiet w ciąży; w żółtaczce ciążowej świąd pojawia się w trzecim trymestrze ciąży, po porodzie ustępuje;
• choroby nerek, w tym na przewlekłej niewydolności nerek;
• chorób na tle hematologicznym takich jak choroba Hodkina, ziarniniak grzybiasty, szpiczak mnogi, w czerwienicy prawdziwej oraz przy anemii spowodowanej niedoborem żelaza;
• chorób neurologicznych takich jak udar mózgu, stwardnienie rozsiane, a także chorób psychicznych i nerwic;
• zaburzeń endokrynologicznych, na przykład nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Swędzenie okolic intymnych pojawia się często przy zakażeniach drożdżakami, które pojawiają się na przykład w przebiegu cukrzycy.

Swędzenie skóry może być spowodowane przyjmowaniem leków takich jak kodeina, morfina, atropina czy środki znieczulające (wyzwalają one wydzielanie histaminy, czyli jednego z mediatorów świądu) czy leków wywołujących cholestazę.

Świąd odbytu i okolic intymnych może wskazywać na chorobę wywoływaną przez pasożyty, na przykład zakażenie owsikami, a także na choroby jelita grubego, hemoroidy oraz zaburzenia hormonalne.

U osób po 60. roku życia czasami pojawia się tzw. świąd starczy, który jest oporny na działanie leków.

Dermatozy ze świądem są też charakterystyczne dla kobiet w ciąży. Swędzenie skóry pojawia się przy opryszczce ciężarnych, świerzbiączce ciężarnych, liszajcu opryszczkowatym, swędzącym ciążowym zapaleniu mieszków włosowych oraz przy rumieniu guzowatym ciężarnych.

W okresie ciąży często tworzą się też swędzące grudki i pokrzywka. Dolegliwości te spowodowane są zarówno zmianami hormonalnymi, jak i obniżeniem odporności organizmu, dla którego ciąża jest pewnego rodzaju obciążeniem. Swędzenie skóry pojawiające się podczas ciąży zazwyczaj ustępuje po porodzie, czasami może jednak utrzymywać się dłużej. Wówczas konieczna jest diagnostyka innych możliwych przyczyn, w tym poważnych chorób ogólnoustrojowych.

Świąd skóry często jest objawem branym pod uwagę w diagnozowaniu schorzeń układowych. Lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad, pytając o okoliczności pojawiania się swędzenia (na przykład przy wyższej temperaturze otoczenia, w określonych miejscach ciała, przy zdenerwowaniu) i inne objawy. Zleca też badania dodatkowe takie jak morfologia krwi obwodowej z rozmazem, oznaczenie wskaźników wątrobowych (poziom bilirubiny), zdjęcie RTG klatki piersiowej, oznaczenie poziomu mocznika i kreatyniny, poziomy hormonów tarczycy, oznaczenie poziomu cukru na czczo oraz badanie na krew utajoną w kale.

Świąd skóry nie jest kwalifikowany jako choroba, a jedynie jako objaw różnego typu schorzeń lub stan niezwiązany z żadną chorobą (wewnętrzną lub dermatologiczną). Leczenie polega zatem przede wszystkim na ustaleniu przyczyny swędzenia, następnie zastosowaniu właściwej terapii.

Swędzenie skóry spowodowane alergią leczy się na przykład stosując leki przeciwhistaminowe oraz preparaty do użytku zewnętrznego łagodzące świąd.

Swędzenie skóry spowodowane niewłaściwymi nawykami pielęgnacyjnymi (zbyt częste lub zbyt rzadkie kąpiele, stosowanie nieodpowiednich kosmetyków) zredukować można lub wyeliminować zmieniając sposób pielęgnacji skóry.

Swędząca skóra głowy to problem, który pojawia się często przy łojotoku i przy przesuszonej skórze oraz w przypadku stosowania nieodpowiedniego szamponu. Podobnie jak w pozostałych przypadkach należy przede wszystkim ustalić przyczynę świądu, a następnie w miarę możliwości ją wyeliminować.

Swędzenie skóry to nie zawsze powód do niepokoju i musi oznaczać poważnej choroby. Objaw ten występuje także po ukąszeniu owadów czy przy przesuszeniu skóry. Jednak zawsze, gdy świąd skóry jest uporczywy i ma duże natężenie (uczucie to jest subiektywne i zależy od indywidualnej wrażliwości) warto zgłosić się do lekarza i wykonać niezbędne badania, by wyeliminować poważną chorobę mogącą być powodem swędzenia skóry.

Wpływ aktywności fizycznej na powstanie trądziku