RF (czynnik reumatoidalny): badanie, normy, wskazania i interpretacja wyników. Diagnostyka czynnika reumatoidalnego – odczyn Waalera-Rosego

RF (ang. rheumatoid factor) to czynnik reumatoidalny, który stanowią przeciwciała skierowane przeciwko białkom organizmu. Wiąże się z obecnymi w organizmie człowieka przeciwciałami IgG (immoglobulin klasy G) prowadząc do aktywacji układu dopełniacza i wytworzenia kompleksów immunologicznych, które w wyniku aktywnego procesu zapalnego prowadzą do zmian degeneracyjnych. Najczęściej występuje w klasie IgM (immoglobulin klasy M, czyli globulin produkowanych przez plazmocyty).

Czynnik reumatoidalny można wykryć w:

• surowicy krwi,
• płynie stawowym,
• płynie pobranym z jamy opłucnej,
• płynie pobranym z jamy osierdziowej.

RF jest obecny u pacjentów z układowymi chorobami tkanki łącznej, zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi oraz chorobami nowotworowymi. Może występować również u osób zdrowych, u których nie pojawiają się objawy związane z jego obecnością – częstość występowania czynnika reumatoidalnego rośnie wraz z wiekiem pacjenta (do 60. roku życia – występuje średnio u 2-4% osób, w 60-70. roku życia – występuje średnio u 5% osób, po 70. roku życia – występuje średnio u 10-25% osób).

Badanie poziomu czynnika reumatoidalnego należy do kategorii markerów odczynów zapalnych i badań reumatologicznych. Skierowanie na badanie wydawane jest przez lekarza prowadzącego lub reumatologa. Koszt badania prywatnego zależy od zleconej metody badania oraz cennika danej placówki.

Sprawdź: Te przyprawy pomogą na reumatyzm. Łagodzą stan zapalny i ból stawów, kości oraz mięśni

Diagnostyka czynnika reumatoidalnego w płynach ustrojowych w zależności od jego klasy przeprowadzana jest różnymi metodami:

• odczyn Waalera-Rosego (klasa IgM),
• odczyn lateksowy (klasa IgM),
• nefelometria laserowa (klasa IgM),
• ELISA (klasa IgM, IgG, IgE, IgA).

Odczyn Waalera-Rosego (OWR) to odczyn serologiczny, który opiera się na mechanizmie hemaglutynacji biernej (pośredniej), czyli zlepiania się krwinek czerwonych. Hemaglutynacja pośrednia umożliwia oznaczenie przeciwciał odpornościowych skierowanych przeciwko antygenom nieupostaciowionym. Badanie polega na inkubacji płynu ustrojowego i erytrocytów w temperaturze 37 ℃.

OWR służy do potwierdzenia bądź wykluczenia obecności czynnika reumatoidalnego. Badanie ma charakter jakościowy, a wynik podawany jest jako dodatni – obecność czynnika reumatoidalnego lub ujemny – nieobecność czynnika reumatoidalnego. Badanie przeprowadzane jest w celu potwierdzenia diagnozy choroby autoimmunologicznej, najczęściej o charakterze reumatycznym. Materiałem do badania jest surowica krwi pacjenta (2-3 ml) pobierana z żyły łokciowej, grzbietu dłoni lub stopy, rzadziej płyn stawowy lub płyn z jamy osierdzia i jamy płucnej.

Koszt badania odczynu Waalera-Rosego wynosi średnio 10-20 zł.

Odczyn lateksowy, czyli aglutynacja lateksowa (LA) to jedna z metod oznaczania antygenów w płynach ustrojowych – przeciwciał typu IgM ludzkich immunoglobulin IgG.

Cząsteczki lateksu stanowią nośnik dla przeciwciał IgG otrzymanych na drodze frakcjonowania (separacji) osocza. Badanie odczynem lateksowym polega na pobraniu płynu ustrojowego pacjenta i inkubowaniu go z cząsteczkami lateksu pokrytego właściwymi przeciwciałami. Obecność czynnika reumatoidalnego powoduje nastąpienie aglutynacji – zlepienia się cząsteczek lateksu.

Koszt badania odczynu lateksowego wynosi średnio 10-20 zł.

Nefelometria laserowa to metoda badania wykorzystująca efekt Tyndalla (zjawisko rozpraszania światła przez koloid powodujące wytworzenie się stożka świetlnego), która stosowana jest w celu określenia stężenia roztworu koloidalnego.
Badanie polega na pomiarze intensywności światła rozproszonego, które umożliwia oznaczenie stężenia substancji rozpraszającej światło.

Koszt badania metodą nefelometrii laserowej wynosi średnio 20 zł.

Metoda ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assai, test immunoenzymatyczny/test immunoenzymosorpcyjny) to badanie umożliwiające ilościowe oznaczenie przeciwciał we krwi pacjenta – wykrycie białek z wykorzystaniem przeciwciał poliklonalnych bądź monoklonalnych skoniugowanych z właściwym enzymem – polegające na unieruchomieniu antygenu na powierzchni stałej.

Rodzaje testów ELISA:

• test bezpośredni – direct ELISA (podłoże spłaszczane jest antygenem, a enzym inkubowany z roztworem przeciwciała, ilość białka mierzona jest po dodaniu specjalnego substratu na podstawie intensywności zabarwienia);
• test pośredni – indirect ELISA (pierwszorzędne przeciwciało łączy się z białkiem);
• test podwójnego wiązania, test kanapkowy – sandwich ELISA (umożliwia wykrycie immunoglobulin i ilościowe oznaczenie przeciwciał, antygen łączy się z przeciwciałami na zasadzie powinowactwa);
• test kompetycyjny, test rywalizacyjny – competitive ELISA (przeciwciała zostają wymieszane konkurując o miejsce na antygenie, dochodzi do reakcji pomiędzy przeciwciałami a surowicą krwi).

Podstawowe normy dla testu metodą ELISA wynoszą:

• poniżej 9 BBU/ml – wynik ujemny,
• 9,1-10,9 BBU/ml – wynik wątpliwie dodatni,
• 11-20 BBU/ml – wynik nisko dodatni,
• 21-30 BBU/ml – wynik wysoko dodatni,
• powyżej 30 BBU/ml – wynik bardzo wysoko dodatni.

Wartości prawidłowe uzależnione są od producenta danego testu.

Koszt badania metodą ELISA wynosi średnio 40-60 zł.

Badanie stężenia czynnika reumatoidalnego przeprowadzane jest głównie w diagnostyce RZS – reumatoidalnego zapalenia stawów oraz chorób o podłożu autoimmunizacyjnym.

Wskazaniami do badania są:

• przewlekła sztywność stawów,
• obrzęki skóry,
• podskórne guzki,
• ból mięśni i stawów,
• suchość skóry,
• suchość gałek ocznych.

Lekarz może zlecić wykonanie badania na podstawie występujących objawów i zdiagnozowanych wcześniej schorzeń.

Znajomość poziomu RF nie potwierdza jednoznacznie obecności schorzenia, ale po zdiagnozowaniu pozwala lekarzowi na oszacowanie aktywności choroby i jest czynnikiem rokowniczym.

Nie stwierdzono żadnych przeciwwskazań do wykonania badania.

Badanie poziomu stężenia czynnika reumatoidalnego należy wykonywać rano i na czczo – ostatni posiłek powinien zostać spożyty najpóźniej o godzinie 18-tej poprzedniego dnia. Badanie poziomu RF polega na pobraniu 2-3 ml krwi z żyły łokciowej, grzbietu dłoni lub stopy pacjenta. Przed pobraniem krwi konieczne jest założenie stazy (opaski uciskowej), a niekiedy kilkukrotne zaciśnięcie i rozluźnienie pięści – ucisk na żyły ułatwia wykonanie badania. Miejsce wkłucia zostaje zdezynfekowane, a krew pobierana jest do sterylnej probówki systemu próżniowego.

U dzieci badanie przeprowadzane jest za pomocą specjalnego noża lekarskiego, którym w celu pobrania próbki wykonywane jest nacięcie na skórze.

Jedynym powikłaniem, jakie może wystąpić na skutek badania jest siniak w miejscu wkłucia.

Normy RF w zależności od rodzaju testu diagnostycznego:

• odczyn Waalera-Rosego (odczyn serologiczny związany z mechanizmem hemaglutynacji biernej) – poniżej 1:80,
• odczyn lateksowy (aglutynacja lateksowa – LA, pozwala na wykrycie antygenów w płynie ustrojowym) – poniżej 1:40,
• nefelometria laserowa (analiza instrumentalna umożliwiająca ustalenie stężenia roztworu koloidalnego) – poniżej 40 IU/ml,
• ELISA (test immunoenzymatyczny/test immunoenzymosorpcyjny) – w zależności od norm podanych przez producenta, jednak przyjmuje się, że podstawowa norma wynosi poniżej 9 BBU/ml.

Poziom czynnika reumatoidalnego stanowi jeden z elementów diagnostyki w kierunku chorób autoimmunizacyjnych – zazwyczaj jest łączony z morfologią krwi w kierunku stwierdzenia ilości krwinek czerwonych, oznaczeniami markerów stanów zapalnych organizmu, badaniem poziomu przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) czy poziomu przeciwciał anty-CCP.

Im wyższe stężenie czynnika reumatoidalnego (RF), tym cięższy jest przebieg choroby.

Wynik dodatni może świadczyć m.in. o:

• reumatoidalnym zapaleniu stawów,
• jednej z układowych chorób tkanki łącznej,
• zakażeniach wirusowych i bakteryjnych,
• chorobach nowotworowych.

Ujemny wynik badania występuje:

• w okresie remisji choroby,
• w przypadku nieaktywnej postaci choroby.

Negatywny wynik umożliwia rozpoznanie tzw. seronegatywnych chorób stawów.

Błędny wynik badania może być spowodowany:

• nieprawidłowym przeprowadzeniem oznaczenia RF,
• przyjmowaniem niektórych leków,
• licznymi szczepieniami,
• lipemią.

Fałszywy wynik może pojawić się podczas mierzenia poziomu innych białek. W związku ze sporym prawdopodobieństwem wystąpienia zafałszowanego wyniku pacjentom zaleca się powtórzenie badania.

Przyczyną wysokiego stężenia czynnika reumatoidalnego może być:

• reumatoidalne zapalenie stawów (seropozytywna postać RZS);
• mieszana choroba tkanki łącznej (mieszana kolagenoza, MCTD, zespół Sharpa – 50-60% pacjentów);
• zespół Sjögrena (pierwotna lub wtórna autoimmunologiczna egzokrynopatia – 75-95% pacjentów);
• krioglobulinemia (monoklonalne IgM – obecność krioglobulin we krwi świadcząca m.in. o uszkodzeniach naczyniowych, stanach zapalnych czy chorobach autoimmunologicznych);
• przewlekłe zapalenie wątroby;
• autoimmunologiczne zapalenie trzustki;
• przewlekłe zapalenie płuc;
• zapalenie wielomięśniowe (5-10% pacjentów);
• zapalenie skórno-mięśniowe (5-10% pacjentów);
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (obejmuje stawy międzykręgowe, więzadła międzykręgowe oraz stawy krzyżowo-biodrowe);
• toczeń rumieniowaty układowy (zaburzenia regulacji immunologicznej prowadzące do uszkodzenia tkanek i narządów o zmiennym nasileniu – 15-35% pacjentów);
• twardzina układowa (uszkodzenia naczyń, zaburzenia immunologiczne – 20-30% pacjentów);
• zakażenie wirusowe (np. grypa, różyczka, HIV, EBV, CMV, mononukleoza zakaźna);
• zakażenie bakteryjne (np. gruźlica, kiła, trąd);
• infekcja pasożytnicza (np. malaria, filarioza, plazmodium, trypanosoma);
• ostre, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych;
• sarkoidoza (choroba Besniera-Boecka-Schaumanna);
• choroba nowotworowa (np. rak jelita grubego, białaczka).

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba zapalna stawów i narządów. Czynniki wpływające na występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów to głównie:

• czynniki genetyczne (predysponują do występowania choroby u osób blisko spokrewnionych),
• defekty układu odpornościowego (tkanki własne organizmu są zwalczane przez przeciwciała),
• zakażenia (niektóre bakterie i wirusy są przyczyną stanów zapalnych),
• płeć (RZS częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn),
• stres,
• palenie papierosów (ryzyko zachorowania wzrasta, a przebieg choroby jest cięższy).

Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów
Objawy ogólne:

• osłabienie,
• bóle mięśni,
• stan podgorączkowy,
• utrata apetytu,
• utrata wagi,
• objawy stawowe:
• ból i sztywność stawów,
• ograniczenie ruchomości stawów,
• obrzęk stawów,
• deformacje stawów.

Objawy pozastawowe:

• guzki reumatoidalne (bezbolesne guzki podskórne);
• miażdżyca (przewlekła choroba zapalna tętnic);
• zapalenie naczyń krwionośnych;
• choroby serca (np. choroba niedokrwienna, zawał, kardiomiopatia, zapalenie osierdzia);
• osteoporoza (choroba szkieletu);
• choroby płuc (np. zapalenie opłucnej, śródmiąższowe zapalenie płuc);
• choroby układu nerwowego (np. zespół kanału nadgarstka);
• choroby nerek (np. niewydolność nerek);
• choroby oczu (np. zespół suchości, problemy z widzeniem);
• zaburzenia hematologiczne (np. anemia, powiększenie węzłów chłonnych).

Osoba, u której występuje ból i obrzęk stawów, powinna zgłosić się do lekarza w celu zdiagnozowania ich przyczyny. W przypadku osób, u których podejrzewa się obecność reumatoidalnego zapalenia stawów, konieczna jest wizyta u reumatologa i stała kontrola choroby, ponieważ RZS może prowadzić do wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia i życia chorego powikłań.

Diagnostyka RZS:

• rezonans magnetyczny,
• ultrasonografia,
• zdjęcia radiologiczne (RTG),
• badanie RF,
• badanie anty-CCP,
• podwyższone wskaźniki zapalne,
• inne badania krwi, moczu, płynu stawowego.

Leczenie RZS:

• farmakologiczne (glikokortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki modyfikujące przebieg choroby – LMPCh niebiologiczne, np. metotreksat i biologiczne, np. adalimumab);
• rehabilitacja (fizykoterapia, np. krioterapia, masaże);
• chirurgiczne (np. punkcja stawu, artrodeza).

O tym, dlaczego dokuczają nam stawy kolanowe i jak w ich leczeniu pomagają komórki macierzyste