Opryszczka u dzieci - jak dochodzi do zakażenia opryszczką u dziecka i jakie objawy może ona wywoływać?

Opryszczka u dzieci jest wynikiem zakażenia wirusem HSV, podobnie jak u dorosłych. Wirus opryszczki pospolitej (herpes simplex virus) żyje jedynie w organizmie człowieka i występuje bardzo powszechnie. Należy do rodziny herpeswirusów (Herpesviridae ), czyli DNA wirusów pasożytujących na kręgowcach. Wirusy są duże, a ich genom zawiera około 100 polipeptydów. Wirus, po przedostaniu się do organizmu, może przyjąć postać latentną (utajoną) i przetrwać w komórkach nerwowych człowieka. Aktywacja następuje raz na jakiś czas, pod wpływem czynników osłabiających mechanizmy obronne organizmu (stres, infekcja, przemęczenie, operacja, czasem miesiączka). Przez większość czasu, w zdrowym organizmie, zakażenie pozostaje utajone i nie powoduje objawów.

Opryszczka u dzieci może przebiegać bezobjawowo lub charakteryzować się jedynie zmianami skórnymi w okolicy jamy ustnej. Czasem jednak powoduje groźne objawy, dotykające układu oddechowego, narządu wzroku, a nawet mózgu. Do zakażenia wirusem opryszczki u dzieci może dojść podczas porodu, gdy matka jest nosicielką, lub tuż po porodzie. Leczenie opryszczki u dzieci ma charakter przyczynowy lub objawowy, w zależności od przebiegu zakażenia.

Wyróżnia się dwa osobne typy wirusa HSV, które są do siebie bardzo podobne. Większość ich genomu wygląda tak samo, dlatego bywają trudne do odróżnienia nawet w warunkach laboratoryjnych. Najczęstszy wirus opryszczki u dzieci przed wiekiem dojrzewania to postać HSV-1. HSV-1 to wirus opryszczki wargowej. Okresowo powoduje wykwity skórne w okolicach ust. HSV-1 przybiera postać latentną i gromadzi się w zwoju nerwu trójdzielnego .Z kolei HSV-2 to wirus opryszczki narządów płciowych. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas kontaktów seksualnych, dlatego dotyczą one raczej młodzieży i ludzi dorosłych. Typ 2 wirusa gromadzi się w zwojach krzyżowych.

Choć poszczególne typy wirusa wykazują tropizm do konkretnych tkanek, zdarza się, że HSV-1 wywołuje opryszczkę narządów płciowych, a HSV-2 zmiany w okolicy ust. Dzieci pomiędzy 6. miesiącem a 5. rokiem życia zakażają się zazwyczaj od matki. O ile u zdrowych ludzi dorosłych zakażenie powoduje jedynie uporczywe, nawracające objawy skórne, o tyle u noworodka może stanowić nawet zagrożenie życia. U około 10 proc. dzieci rozwijają się objawy zakażenia pierwotnego, najczęściej pod postacią zapalenia błon śluzowych jamy ustnej i gardła. U niektórych dzieci zakażenie nigdy się nie ujawnia, u innych często nawraca. Wirus opryszczki u dzieci wywołuje zakażenia ogólnoustrojowe częściej, niż u dorosłych. Nie istnieje skuteczny sposób usuwania wirusa HSV z organizmu człowieka, a częstość ujawniania się objawów jest kwestią indywidualną.

Opryszczka u dzieci pojawia się najczęściej w bliskim kontakcie fizycznym z zakażoną matką lub inną osobą z rodziny. Nosiciel wirusa nie musi aktualnie doświadczać objawów jego obecności, by zarazić innych, w tym dzieci. Wirus HSV jest zakaźny przez cały czas, gdy przebywa w organizmie człowieka. Możliwe jest także zakażenie okołoporodowe, jeśli marka jest nosicielką HSV-2. Dlatego właśnie nosicielstwo u matki stanowi wskazanie do porodu poprzez cesarskie cięcie.

Wirus opryszczki przenosi się na błonę śluzową lub na uszkodzoną skórę. Pozostaje w miejscu wniknięcia przez około 2 - 20 dni, ulegając w tym czasie replikacji (intensywnemu namnażaniu). Bardzo często w miejscu wniknięcia tworzy się miejscowa reakcja zapalna, świadcząca o tym, że organizm dziecka walczy z wirusem. Objawem są przezroczyste, wypełnione surowicą pęcherzyki. Z czasem wypełniający je płyn mętnieje, a same pęcherzyki pękają i przysychają, tworząc strup. Jeśli opryszczka wniknęła przez błony śluzowe, pęcherzyki nie zasychają, lecz zapadają się, tworząc szarą błonkę. Następnie wirus HSV wnika do zakończeń nerwowych i tam ulega utajeniu.

Specyfika wirusa HSV polega na okresowym uleganiu reaktywacji. Wystarczy chwilowe obniżenie odporności lub wahania poziomu hormonów, by wirus został przetransportowany z powrotem w miejsce zakażenia i uległ ponownej replikacji, powodując wysyp zmian na skórze lub błonie śluzowej. Gojenie pęcherzyków zajmuje od 7 do 10 dni i zazwyczaj nie pozostawia żadnych śladów i blizn. U osób z prawidłową odpornością reaktywacja wirusa jest uciążliwa, ale niegroźna dla zdrowia. Opryszczka u noworodka, którego układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni wykształcony, częściej kończy się zakażeniem ogólnoustrojowym.

Zakażenie pierwotne przebiega też czasem z objawami ogólnoustrojowymi. Mogą to być objawy przypominające przeziębienie lub bardziej specyficzne (opisane poniżej). Zakażenia wtórne najczęściej nie powodują żadnych dolegliwości poza zmianami skórnymi, jednak u dorosłych i starszych dzieci mogą prowadzić do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Taki stan zdarza się rzadko, jest jednak stanem zagrożenia życia, wymaga hospitalizacji, leczenia i obserwacji pod okiem doświadczonych lekarzy.

Jak objawia się opryszczka u dzieci?
Opryszczka u dzieci powoduje objawy zakażenia pierwotnego w około 10 proc. przypadków. Objawy ogólne to opryszczka w jamie ustnej i na innych częściach ciała, niepokój, gorączka, osłabienie apetytu. Czasem jednak u dziecka rozwijają się inne, bardziej specyficzne objawy.

Opryszczka u niemowlaka nie musi pojawiać się jedynie w obrębie jamy ustnej. Czasem pęcherzyki rozwijają się w zgięciach nadgarstków, na policzkach, na narządach płciowych - rozległe zmiany dotyczą zwłaszcza dzieci z atopowym zapaleniem skóry.

Opryszczka u noworodków

To specyficzna choroba dotykająca bardzo małych dzieci. Zakażenie wirusem opryszczki u noworodków nigdy nie przebiega bez objawów, co więcej, wymaga pilnego leczenia. Najwięcej zakażeń wśród noworodków to zakażenia w trakcie porodu naturalnego. Rzadziej zdarzają się zakażenia tuż po porodzie (od matki, personelu, innych noworodków na oddziale szpitalnym) lub wewnątrzmaciczne (powodujące wady w rozwoju płodu). Nieleczona choroba często kończy się zgonem dziecka - ryzyko wnosi aż 90 proc. Objawy pojawiają się tuż po urodzeniu lub są obecne już w chwili narodzin.

Do objawów opryszczki u noworodków należą:

• Pęcherzyki i inne zmiany skórne.
• Zapalenie siatkówki lub rogówki.
• Małogłowie lub wodogłowie.
• Zmniejszenie masy urodzeniowej.
• Zapalenie mózgu.
• Uogólniony stan zapalny, zajmujący większość narządów (płuca, nadnercza, serce, wątroba, skóra).

Pomiędzy 8. a 17. dniem życia może rozwinąć się opryszczkowe zapalenie mózgu u noworodków (zmniejszenie napięcia mięśniowego, utrata łaknienia, apatia lub pobudzenie, drgawki, nie zawsze pęcherzyki na skórze). Pomiędzy 5. a 11. dniem życia pojawiają się objawy zakażenia ogólnoustrojowego (sinica, drgawki, żółtaczka, gorączka lub hipotermia, zaburzenia oddychania).

Opryszczka u dzieci na tak wczesnym etapie ich życia stanowi poważne zagrożenie. Układ odpornościowy nie jest w stanie poradzić sobie z obecnością wirusa HSV bez wsparcia z zewnątrz i intensywnej antybiotykoterapii. Przez cały czas trwania leczenia noworodek musi przebywać w szpitalu. Nie zdarza się, by zakażenie opryszczką u noworodka przebiegało bezobjawowo, jak u starszych dzieci i dorosłych.

Wyprysk opryszczkowy

Inaczej nazywany ospopodobnym wypryskiem Kaposiego, charakteryzuje się zmianami skórnymi. To choroba charakterystyczna dla dzieci do 2. roku życia, z atopowym zapaleniem skóry. Jeśli dodatkowo dojdzie do zakażenia wirusem opryszczki, pojawiają się:

• Gorączka.
• Liczne pęcherzyki na skórze całego ciała (bolesne, swędzące).
• Pękanie pęcherzyków, nadżerki i owrzodzenia.
• Przechodzenie pęcherzyków w sączące się strupy i gojenie w czasie do dwóch tygodni.

W ciężkich przypadkach pęcherzyków jest tak dużo, że zlewają się, pękają i tworzą rozległe rany. To z kolei wiąże się z zaburzeniami w gospodarce wodno-elektrolitowej oraz nadkażeniami bakteryjnymi. Ogólny stan dziecka zależy od rozległości zmian na skórze, jednak rokowanie w tej chorobie jest dobre. Pęcherzyki dość szybko znikają, nie pozostawiając blizn, zwłaszcza objęte prawidłowym leczeniem miejscowym. Bardzo rzadko dochodzi do rozsiania zakażenia po organizmie i stanu zagrożenia życia dziecka.

Opryszczkowe zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i dziąseł to najpowszechniejsza forma pierwotnego zakażenia opryszczką u dzieci stanowi ponad 30 proc. przypadków. Dotyka przeważnie dzieci do lat 3. Zakażenie objawia się dość charakterystycznie, a jego początek jest nagły. U dziecka pojawiają się następujące dolegliwości:

• Wysoka gorączka, nawet powyżej 39 stopni Celsjusza.
• Zaczerwienienie i obrzęk dziąseł.
• Widoczne zmiany na błonach śluzowych warg, gardła, języka, policzków (pęcherzyki, z których sączy się surowica, a następnie zapadają się i tworzą szarawe błony).
• Ból powodujący odmowę przyjmowania pokarmów i płynów.
• Slinotok.
• Pęcherzyki często krwawią i ulegają nadkażeniu grzybiczemu, co powoduje nieprzyjemny zapach z ust.
• Szyjne i podżuchwowe węzły chłonne ulegają powiększeniu.

U dzieci z obniżoną odpornością może dojść do powikłań - zapalenia nagłośni oraz ucha środkowego. Najczęściej jednak stan ogólny dziecka jest stabilny, a ewentualne hospitalizacja wiąże się z odmową przyjmowania płynów i odwodnieniem. Bardzo rzadko pojawiają się powikłania pod postacią uogólnionego zakażenia organizmu. W większości przypadków zmiany na błonach śluzowych goją się powoli i samoistnie. Stan chorego dziecka poprawia się w ciągu 5-7 dni od wystąpienia gorączki.

Choć zakażenie wirusem opryszczki nie kojarzy się zwykle z oczami, opryszczka u dziecka może przyjąć także postać opryszczkowego zapalenia spojówek lub rogówki. To choroba o dość charakterystycznych objawach i przebiegu. Nieleczona choroba może doprowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wzroku. Wśród objawów najczęściej obserwuje się:

• Zaczerwienienie i obrzęk spojówek.
• Pojawienie się pęcherzyków na spojówkach i rogówkach.
• Powierzchniowe owrzodzenia rogówek, o niespotykanym kształcie drzewka powstaje, gdy pękają pęcherzyki).
• Owrzodzenia głębokie na rogówce.
• Łzawienie i świąd oczu.
• Swiatłowstręt.
• Obrzęknięte powieki.

Oprócz tego pojawiają się także objawy ogólnoustrojowe - głównie powiększenie przedusznych węzłów chłonnych. Choroba ma tendencje do nawracania, zwłaszcza u młodszych dzieci. Stanowi wtedy wynik reaktywacji utajonego wirusa. Nawracające opryszczkowe zapalenie spojówek i rogówki może doprowadzić do zmętnienia, wytworzenia blizn, a w efekcie do pogorszenia wzroku.

Objawia się pęcherzykami opryszczkowymi w okolicy wałów paznokciowych, często na dłoniach. Dzieci mają tendencję do ssania kciuka. Przez to skóra rozmiękcza się, ulega maceracji, a obecne w okolicach jamy ustnej wirusy z łatwością w nią wnikają. Zanokcica opryszczkowa występuje często jako jedyny objaw pierwotnego zakażenia, choć niekiedy współistnieje też z innymi chorobami wywołanymi przez wirus HSV. Pęcherzyki powstałe przy paznokciu są głębokie, bolesne, zaczerwienione.

Choroba, z którą najczęściej współwystępuje zanokcica, to opryszczkowe zapalenie jamy ustnej. W jej przebiegu łatwo jest przenieść obecne na błonach śluzowych wirusy w okolice paznokci. Powstała zmiana skórna powinna w ciągu dwóch tygodni samoistnie zagoić się i zniknąć bez pozostawiania blizny.

To groźna postać pierwotna albo wtórna zakażenia HSV. Najczęściej dotyka dzieci pomiędzy 6. miesiącem z 4. rokiem życia. U dzieci choroba w 90 proc. stanowi skutek zakażenia pierwotnego. Wirus replikujący się w błonie śluzowej lub skórze dziecka przedostaje się do ośrodkowego układu nerwowego poprzez jamę nosową, komórki lub nerw węchowy. Zapalenie mózgu jest rozległe - obejmuje układ limbiczny, hipokamp, płaty czołowe i skroniowe.

Do pierwszych objawów należą gorączka oraz objawy zakażeni przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Następnie pojawiają się:

• Nudności i wymioty.
• Bóle głowy.
• Drgawki.
• Wysoka gorączka.
• Niedowład połowiczy.
• Halucynacje.
• Zaburzenia pamięci (do stwierdzenia u starszych dzieci i dorosłych).
• Afazja (utrata zdolności mowy).
• Zaburzenia świadomości, aż do śpiączki.

Niestety, aktywny wirus HSV wykazuje działanie nieodwracalnie uszkadzające neurony. Opryszczka u dziecka, która wywołała zapalenie mózgu, powoduje odległe powikłania w postaci padaczki lekoopornej, niedowładów spastycznych, opóźnienia rozwoju psychoruchowego. Ryzyko zgonu dziecka bez podjęcia leczenia wynosi 80 proc., przy szybko wdrożonym leczeniu - 20 proc.

Za te objawy odpowiada najczęściej typ 2 wirusa. Dotyczą one głównie nastolatków oraz osób dorosłych, ponieważ transmisja wirusa następuje na drodze kontaktów seksualnych. Opryszczkowe zapalenie zewnętrznych narządów płciowych może wystąpić zarówno pierwotnie, jak i wtórnie. Towarzyszą mu:

• Obrzęk i zaczerwienienie błon śluzowych na narządach płciowych.
• Zmiany pęcherzykowe przechodzące w owrzodzenia.
• Powiększenie pachwinowych węzłów chłonnych.

U osób z obniżoną odpornością choroba przejawia się też gorączką, złym samopoczuciem, bólami mięśniowymi i ogólnym osłabieniem. Wśród powikłań należy wymienić zapalenia jajników i macicy, gruczołu krokowego, błon śluzowych odbytu i odbytnicy. Choć ten typ zakażenia dotyczy raczej nastolatków niż małych dzieci, nie można lekceważyć jego objawów.

Opryszczka u dzieci może objawiać się na różne sposoby. W zdecydowanej większości przypadków (nie licząc noworodków) przebiega tak, jak u zdrowych dorosłych - bez objawów zakażenia pierwotnego, z okresowym ujawnianiem się (opryszczka w jamie ustnej lub na wardze). Takie zmiany ustępują samoistnie, można wspomagać ich znikanie, stosując miejscowo maści wysuszające pęcherzyki.

U około 10 proc. dzieci dochodzi do mniej lub bardziej groźnych zespołów objawowych, które spowodowane są pierwotnym lub wtórnym zakażeniem opryszczką. Konieczne jest leczenie przyczynowe, najczęściej za pomocą acyklowiru podawanego dożylnie przez trzy tygodnie. Acyklowir można stosować także doustnie.

Stosuje się także leczenie objawowe, dobrane do występujących objawów - leki przeciwgorączkowe, przeciwdrgawkowe, kroplówki nawadniające. Jeśli opryszczka u dziecka często reaktywuje się, a powodowane przez nią objawy nawracają, należy przeprowadzić badania pod kątem niedoborów odporności.

Dlaczego rośnie zachorowalność na raka piersi u kobiet w ciąży?