Czym jest afazja i skąd biorą się problemy z mową? Ta przypadłość związana jest z uszkodzeniem mózgu. Poznaj objawy i leczenie afazji

Najogólniej rzecz ujmując, afazja to stan, w którym chory nie ma zdolności mówienia lub wypowiada się z trudnością i bardzo nieskładnie (afazja ruchowa). Afazją nazywa się także stan, w którym dana osoba nie rozumie tego, co mówią inni, jednak zachowuje zdolność mówienia, często całkiem wyraźnego i logicznego (afazja czuciowa). Innym przypadkiem jest afazja dziecięca – dotyczy tych dzieci, u których zdolność mowy nie rozwinęła się w ogóle lub rozwija się zbyt wolno, nieadekwatnie do wieku, w jakim są.

Afazja nie jest schorzeniem samym w sobie, a grupą objawów powstałych na skutek uszkodzenia mózgu — częściowo lub całkowicie. Najczęściej dysfunkcja ta pojawia się na skutek niedokrwienia bądź uszkodzenia kory mózgu, przeważnie po urazach głowy. Równie często sprawcą tych zaburzeń jest udar mózgu. Jeśli zdolność spójnego i wyraźnego mówienia zanika stopniowo i postępuje, może wskazywać to na obrzęki i guzy mózgu, a także nowotwory czy ropnie powstające w czaszce.

Za rodzaj afazji odpowiedzialne jest uszkodzenie konkretnej części mózgu. Ponieważ ośrodki odpowiedzialne za rozumienie i mówienie znajdują się bardzo blisko siebie, zwykle dochodzi do afazji mieszanej: czuciowo-ruchowej.

W każdym przypadku afazja jest stanem patologicznym, wskazującym na uszkodzenie mózgu.

O afazji ruchowej (motorycznej, ekspresyjnej) mówi się wówczas, gdy chory zachowuje świadomość i rozumie to, co się do niego mówi, ale pomimo starań nie jest w stanie się wysłowić. Zamiast mowy, z ust wydobywa się bełkot. Skrajną odmianą afazji ruchowej jest afazja Broki — w tym przypadku chory nie potrafi wydobyć z siebie żadnego dźwięku.

Za afazję ruchową odpowiedzialne jest uszkodzenie przednich odcinków kory mózgowej. Osoba nie może wypowiedzieć logicznych słów bądź też jest zdolna do wypowiadania tylko pojedynczych, krótkich wyrazów lub sylab. W najłagodniejszym przebiegu afazji motorycznej chorzy są w stanie posługiwać się mową, ale z wielkim trudem — kalecząc ją, mówiąc powoli i niegramatycznie.

Afazja czuciowa (sensoryczna, recepcyjna) to stan, w którym osoba dotknięta objawami zupełnie nie rozumie tego, co się do niej mówi. Nie potrafi zinterpretować poleceń i pytań, choć może zachować zdolność mówienia i to nawet całkiem logicznego. Stan ten występuje najczęściej w wyniku uszkodzenia ośrodka słuchowego mowy (tak zwany ośrodek Wernickiego).

Podobnie jak afazja ruchowa, czuciowa może mieć przebieg lekki i ciężki. W tym pierwszym przypadku chory może rozumieć proste zdania i polecenia, a mieć trudność z interpretacją i odbiorem zdań złożonych.

W ciężkim przebiegu nawet najprostsze zdania muszą być wypowiadane wyraźnie oraz powoli. W najcięższych przypadkach zdolność rozumienia mowy jest całkowicie utracona, łącznie ze zdolnością do mówienia. Taka osoba wydaje się głuchoniema.

Rozpoznanie afazji u dzieci nie jest prostym zadaniem, szczególnie w przypadku dzieci młodszych niż dwu-, trzyletnie. Maluchy w tym wieku mają niewielki zasób słownictwa lub po prostu popełniają błędy w mowie i trudno odróżnić takie zachowanie od stanu patologicznego.

Dziecięca afazja różni się od tej u dorosłych tym, że uszkodzenie mózgu prowadzące do tego stanu powstaje w trakcie procesów rozwojowych.

Za afazję dziecięcą mogą odpowiadać takie czynniki jak:

• uwarunkowania genetyczne,
• organiczne mikrouszkodzenia mózgu,
• opóźnione dojrzewanie ośrodków kory mózgu,
• zaburzenia w pierwszym trymestrze ciąży,
• wadliwy rozwój połączeń nerwowych odpowiedzialnych za mowę.

Podejrzenia co do afazji u dzieci mogą pojawić się wówczas, gdy dziecko nie robi żadnych postępów w rozwoju mowy i ma już ponad 3 lata. Dlatego bardzo ważne jest baczne obserwowanie rozwoju malucha i szybka reakcja — potencjalne uszkodzenia struktur mózgu w niektórych przypadkach są odwracalne, pod warunkiem jednak, że zostaną szybko wykryte.

Afazja może przybierać postać amnestyczną — to stan, w którym chory zapomina słów i nie potrafi poprawnie określić nazwy danego przedmiotu. Doskonale wie, z czym ma do czynienia, jednak nie potrafi przypomnieć sobie nazwy. Jeśli wskazać mu prawidłową nazwę, od razu przytaknie, a niewłaściwą zaneguje. W tym przypadku mowa także może być zaburzona i może polegać na wypowiadaniu prostych, krótkich zdań, w których chorzy unikają stosowania konkretnych nazw.

Zwykle uszkodzeniom obszarów mózgu odpowiedzialnym za zanik umiejętności mowy czy rozumienia, towarzyszą także inne objawy neurodynamiczne takie jak:

• trudności z koncentracją,
• zaburzenia pamięci,
• niedowłady kończyn,
• porażenie połowy ciała,
• zaburzenia odbioru bodźców zewnętrznych,
• utracenie lub zaburzenie orientacji przestrzennej.

Diagnoza stawiana jest przede wszystkim na podstawie:

• obserwacji zachowania i reakcji pacjenta,
• próbie nawiązania z nim kontaktu i oceny jego jakości,
• wywiadu z rodziną,
• badania tomograficznego, które pokaże wszelkie nieprawidłowości w obrazie mózgu.

Metoda leczenia afazji jest uzależniona od przyczyny występowania tego schorzenia. Ponieważ najczęściej powstaje w wyniku udaru mózgu, trzeba przeprowadzić leczenie farmakologiczne, pozwalające pacjentowi na powrót do zdrowia. W następnej kolejności niezbędna może okazać się współpraca z logopedą — nad powrotem do pełnej zdolności mowy trzeba będzie popracować, wykonując szereg ćwiczeń stymulujących mózg.

Terapia logopedyczna jest także wskazana w przypadku rozpoznania afazji u dzieci. Po określeniu stopnia uszkodzeń mózgu dobiera się indywidualny tok ćwiczeń.