Napoje energetyczne – wpływ na organizm, wskazania i przeciwwskazania. Czy "energetyki" są zdrowe?

Napoje energetyczne różnych firm wbrew pozorom niewiele różnią się od siebie pod względem składu i działania na organizm. Odmienność dotyczy natomiast smaku, pojemności opakowania oraz ceny. W większości jednak "energetyki" są bardzo podobne do siebie, a największa różnica między poszczególnymi markami wynika przede wszystkim z zastosowanych substancji dodatkowych i renomy marki.

Napoje energetyczne to produkty bezalkoholowe, najczęściej gazowane, o słodkim smaku i wyraźnym aromacie zamknięte przeważnie z niedużych puszkach lub butelkach. Przeznaczone są dla osób pracujących umysłowo lub fizycznie: osób pełniących nocne dyżury, kierowców ciężarówek lub taksówkarzy, studentów w czasie sesji egzaminacyjnej. Napoje energetyczne stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem przynoszą wiele korzyści. Ich największą zaletą jest pobudzający wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu:

• skracają czas reakcji,
• usprawniają funkcje poznawcze,
• zwiększają koncentrację,
• zmniejszają zmęczenie,
• mobilizują organizm do dłuższego wysiłku psychicznego i fizycznego.

Napoje energetyczne należą do żywności funkcjonalnej. Zgodnie z definicją FUFOSE żywność tego typu ma mieć działanie odżywcze oraz wykazywać dodatkowo minimum jeden inny korzystny wpływ na działanie organizmu np. poprawiać stan zdrowia, obniżać ryzyko chorób.

W napoju energetycznym zawarte są substancje o działaniu pobudzającym i stymulującym układ nerwowy do wzmożonej pracy umysłowej lub fizycznej. Do związków o takim działaniu należy przede wszystkim kofeina i tauryna. Dodatkowo skład napoju energetycznego jest wzbogacony o guaranę, witaminy z grupy B, które korzystnie oddziałują na układ nerwowy, cukier, który dodaje energii, a także składniki mineralne zmniejszające podatność na stres. W składzie mogą znaleźć się także l-karnityna i inozytol.

Kofeina to najważniejszy składniki napojów energetycznych, a zawarta jest w ilości 32-48 mg na 100 ml napoju. Standardowa puszka o pojemności 250 ml zapewnia jej ok. 80-120 mg. Kofeina naturalnie występuje w roślinach takich jak herbata, kawa, kakao, yerba mate czy guarana. Jest też otrzymywana syntetycznie i to właśnie w tej formie najczęściej znajduje się w napojach energetycznych. Kofeina pobudza układ nerwowy i przyspiesza procesy metaboliczne w organizmie. Łagodzi ból, niweluje senność i zwiększa zdolności umysłowe. Z tego względu zaliczamy ją do substancji psychoaktywnych z grupy stymulantów.

Niektóre napoje energetyczne zawierają dodatkowo również guaranę bogatą w kofeinę (1 g guarany zawiera ok. 40 mg kofeiny). Guarana stanowi również źródło teobrominy i teofiliny, czyli dwóch innych substancji o działaniu podobnym do kofeiny. Działanie guarany na organizm jest długotrwałe. Przyspiesza zapamiętywanie, redukuje zmęczenie, poprawia czujność i koncentrację.

Kolejnym ważnym składnikiem jest tauryna, zawarta w dawkach ok. 200-400 mg na 100 ml napoju. To aminokwas, który bierze udział w wielu procesach metabolicznych, czego efektem jest wpływ na wydolność organizmu. Tauryna zwiększa wydolność mięśni i usprawnia proces trawienia tłuszczów w układzie pokarmowym. Oddziałuje także na układ nerwowy, wpływając pozytywnie na funkcje poznawcze i intelektualne mózgu. Występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, głównie w mięsie oraz kiełkach. Podobnie jak kofeina, najczęściej dodaje się ją do produktów takich jak napoje energetyczne w postaci syntetycznej.

Skład napojów energetycznych jest wzbogacany o witaminy z grupy B, przede wszystkim: B2, B3, B6, i B12, które wpływają na funkcje poznawcze i metabolizm energii w organizmie. Ich zawartości w porcji napoju są bardzo wysokie. "Energetyki" zawierają również dużo cukru lub syropów glukozowo-fruktozowych. Stąd wynika ich wysoka kaloryczność ok. 40-50 kcal na 100 ml. Cukier ma przede wszystkim poprawiać smak, zwiększać działanie kofeiny oraz dodawać energii. Dla konsumentów ograniczających w diecie udział cukru lub dbających o linię dostępne są bezkaloryczne napoje energetyczne słodzone syntetycznymi substancjami słodzącymi takie jak aspartam, acesulfam K, czy sukraloza.

Do "energetyków" dodaje się także różne substancje dodatkowe jak:

• barwniki np. antocyjany, karmel,
• kwasy np. jabłkowy, cytrynowy,
• przeciwutleniacze: np. kwas askorbinowy,
• regulator kwasowości np. cytrynian sodu, mleczan wapnia,
• konserwanty np. kwas sorbowy, kwas benzoesowy, sorbinian potasu, fosforan potasu,
• aromaty.

Częste sięganie po napoje energetyczne wpływa niekorzystnie na szkliwo i stan zębów, predysponując do rozwoju próchnicy. Takie działanie to zasługa nie tylko wysokie zawartości cukru, ale i kwasów, które niszczą strukturę mineralną zębów. Ponadto dieta zasobna w cukry proste sprzyja otyłości, insulinooporności i cukrzycy. Szybki zastrzyk energii, a następnie gwałtowny spadek poziomu cukru we krwi może spowodować nagłą senność, osłabienie, znużenie i apatię.

Za szkodliwością napojów energetycznych stoją też wysokie dawki kofeiny, spożywane jednorazowo. Do skutków jej przedawkowania należą nadpobudliwość, zawroty i bóle głowy, bezsenności, problemy z przewodem pokarmowym. Według Światowej Organizacji Zdrowia nadmierne spożycie kofeiny może powodować zaburzenia umysłowe i zmiany w zachowaniu.

Wadą spożywania napojów energetycznych jest też pogorszenie jakości snu i skrócenia czasu jego trwania, co odczują z pewnością osoby z bezsennością. Niewysypianie się prowadzi do uczucia przemęczenia w ciągu dnia i osłabia organizm, który podczas nocnego spoczynku powinien się zregenerować. Bezsenność zwiększa ryzyko otyłości i wpływa negatywnie na zdrowie psychiczne.

Z uwagi na długi, chemiczny skład napojów energetycznych ich udział w zdrowiej diecie nie jest mile widziany. Spożywanie tego typu substancji może powodować mdłości, bóle brzucha, wymioty i bóle głowy.

Oczywiście idealnie by było, gdyby nikt nie pił energy-drinków. Nie da się jednak ukryć, że mogą one pomóc w wyjątkowych sytuacjach: studentom podczas nauki, kierowcom zmuszonym do pokonywania długich tras czy osobom o nienormowanym czasie pracy. Kluczem jest tu umiar i sporadyczne stosowanie. Niektóre grupy osób nie powinny jednak w ogóle pić napojów energetycznych. Zaliczamy do nich:

• Osoby z chorobami układu sercowo-naczyniowego m.in. nadciśnieniem, miażdżycą, niewydolnością serca, a także osoby po zawale lub udarze mózgu.
• Osoby z wrzodami, refluksem żołądkowym, gdyż gaz zawarty w napoju dodatkowo podrażnia błonę śluzową przewodu pokarmowego i nasila odbijanie.
• Dzieci i młodzież. W badaniach naukowych zaobserwowano, że napoje energetyczne zwiększają agresję i nadpobudliwość u dzieci.
• Kobiety w ciąży.