Listeria monocytogenes i listerioza – objawy, diagnostyka i leczenie zakażenia bakterią Listeria

Nazwa listeria monocytogenes wywodzi się od nazwiska angielskiego pioniera chirurgii sterylnej, Josepha Listera. Pałeczki listerii monocytogenes to gram dodatnie, względnie beztlenowe, ruchliwe i niewytwarzające przetrwalników drobnoustroje z rodziny Corynobacteriaeae.

Cechami charakterystycznymi Listerii są:

• szerokie spektrum działania,
• możliwość namnażania się w zakresie temperatur od -0,4 do 50 st. Celsjusza,
• odporność na wysokie dawki konserwantów,
• możliwość rozwoju w warunkach tlenowych i beztlenowych,
• odporność na mrożenie i krótką pasteryzację.

Listerioza to rzadko występująca choroba bakteryjna, aczkolwiek groźna pod kątem zdrowotnym ze względu na odnotowane wysokie wskaźniki hospitalizacji i śmiertelności. Wywołująca ją bakteria Listeria monocytogenes, co prawda nie wytwarza przetrwalników, ale za to cechuje się znaczną odpornością na czynniki zewnętrzne, m.in. niską temperaturę.

Bakteria występuje pod postacią kilku podtypów, określanych jako serotypy pałeczek. Najbardziej niebezpieczne dla człowieka serotypy to:1/2a, 1/2b, 4b, wywołujące listeriozę. Badania dowodzą, że odpowiadają one za około 95% zakażeń.

Listeria monocytogenes dostaje się do organizmu bez uszkadzania ścian przewodu pokarmowego i namnaża w narządach wewnętrznych lub krwi. Listerioza rozwija się stosunkowo rzadko, ale śmiertelność u zarażonych dorosłych wynosi 20-30 proc., a noworodków – nawet 80 procent. Ponieważ choroba nie daje charakterystycznych objawów, zwykle ciężko ją zdiagnozować.

Najbardziej narażone na zakażenie Listerią są osoby z upośledzoną odpornością, zwłaszcza przewlekle chore m.in. na raka czy AIDS, po przeszczepach czy starsze. Inną grupą, u której listerioza jest groźna dla życia, to kobiety w ciąży i małe dzieci.

U osób zupełnie zdrowych kontakt z Listerią rzadko wywołuje poważne konsekwencje.

Inkubacja bakterii Listeria monocytogenes w organizmie trwa zwykle od 11 do 70 dni. Pierwsze objawy choroby pojawiają się dopiero po kilku dniach do kilku tygodni od spożycia zakażonego pokarmu.
Objawy to listeriozy to:

• biegunka,
• wymioty,
• gorączka,
• drgawki
• bóle mięśni i stawów jak przy grypie,
• światłowstręt.
• zaburzenia równowagi,
• utrata przytomności.

Listerioza przebiega zazwyczaj bezobjawowo lub dolegliwości nie są nasilone. W zaawansowanym stadium prowadzi jednak do poważnych powikłań, a w konsekwencji do ciężkich uszkodzeń narządów wewnętrznych lub układu nerwowego i śmierci.

Możliwe powikłania w listeriozie to m.in.:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie pnia mózgu,
• zapalenie wsierdzia,
• sepsa (posocznica).

Na zakażenie bakterią Listeria monocytogenes najbardziej podatne są kobiety w trzecim trymestrze ciąży. Listerioza występuje u nich ok. 20 razy częściej niż w innych grupach ludności. Bakteria ta swobodnie przenika przez łożysko i dostaje się do krwiobiegu dziecka. Dlatego może być przyczyną porodu przedwczesnego, poronienia, oraz listeriozy wrodzonej u dziecka.

U noworodków listerioza jest przyczyną ciężkiej niewydolności oddechowej, ropnej ziarnicy i zapalenia opon mózgowych, stąd też duża śmiertelność u małych dzieci. Te, które przeżyją zazwyczaj muszą zmagać się z ciężkimi wadami rozwojowymi.

U kobiet ciężarnych objawy listeriozy bardzo często nie są natomiast nasilone – występują jedynie objawy niespecyficzne, m.in.

• ogólne osłabienie organizmu,
• złe samopoczucie,
• bóle brzucha,
• biegunka,
• bóle mięśni,
• podwyższona temperatura ciała.

Wykrycie Listerii w organizmie wymaga pobrania próbki krwi na posiew, wykonania badania OB, poziomu CRP oraz prokalcytoniny (PCT). Rzadziej pobierany jest płyn mózgowo-rdzeniowy lub płyn owodniowy. Próbki kału i wydzieliny z pochwy zazwyczaj nie są brane pod uwagę, ponieważ u niewielkiego odsetka zdrowych ludzi ten rodzaj bakterii występuje w jelitach, nie wywołując objawów chorobowych. Pobranie takiej próbki mogłoby wiązać się z otrzymaniem fałszywego wyniku badania.

Im wcześniej bakteria Listeria monocytogenes zostanie wykryta, tym większe są szanse na całkowite wyleczenie. Choremu na listeriozę podaje się antybiotyki (penicyliny, kotrimoksazol, wankomycyna, chloramfenikol) oraz leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Ciężkie postaci listeriozy wymagają hospitalizacji, a leczenie może trwać nawet kilka tygodni. Jeżeli bakteria zaatakuje ośrodkowy układ nerwowy, wówczas często dochodzi do znacznych uszkodzeń neurologicznych, które wymagają późniejszej rehabilitacji. Często chory nie wraca do pełnej sprawności fizycznej, również mogą pojawić się problemy z mówieniem i zaburzenia pamięci.

Pałeczki są szeroko rozpowszechnione w środowisku – występują:

• w glebie,
• gnijących roślinach,
• wodzie,
• ściekach,
• przewodzie pokarmowym wielu gatunków zwierząt, zarówno udomowionych, jak i dzikich.

W czasach, gdy żywność nisko przetworzona powinna stanowić podstawę prawidłowej diety, informacja o częstym występowaniu pałeczki listerii w naturalnych produktach, nie jest satysfakcjonująca.

Produkty i żywność będąca potencjalnych źródłem zakażeń to:

• niedokładnie umyte warzywa i owoce – szczególnie: brokuły, szpinak, sałata, kalafior, seler,
• gotowe, pakowane surówki i sałatki,
• niepasteryzowane produkty mleczne – m.in. świeże mleko prosto od krów,
• sery pleśniowe – m.in. brie, cammembert, sery typu lazur z kolorową pleśnią,
• surowy, gotowany lub mrożony drób i mięsa czerwone,
• surowe i wędzone na zimno ryby,
• wyroby garmażeryjne – takie jak pierogi, krokiety, naleśniki, kluski, dania na wynos,
• nieprzegotowana woda.

Cechy bakterii sprawiają, że gdy listeria znajdzie się na produkcie – może przetrwać mimo mrożenia, konserwowania go, przechowywania w warunkach tlenowych(np. w lodówce) i beztlenowych (np. opakowaniach próżniowych), a także bez problemów namnażać się w temperaturze do 50 st. C (np. w posiłkach pozostawionych na noc poza lodówką).

Można ją zniszczyć podczas gotowania lub pieczenia produktów w temperaturze przekraczającej 50 st. Celsjusza i stosując długotrwałą pasteryzację.

Żywność zanieczyszczona bakteriami listerii doprowadza do zatrucia pokarmowego o ciężkim przebiegu.

Do zatrucia może dojść nie tylko w wyniku spożycia zanieczyszczonej żywności, ale również podczas niewłaściwego sposobu przygotowania potraw, nieprawidłowego przechowywania żywności i niehigienicznego transportu.

Mikrobiologiczne zanieczyszczenia, uzależnione są także od jakości:

• użytej wody – do mycia i do gotowania,
• opakowań – powinny być czyste, sterylne,
• sprzętu – jeśli mięso pokroimy nożem, którego wcześniej użyliśmy do obrania warzyw, ryzyko zakażenia mięsa wzrasta,
• aparatury – niedokładne czyszczenie, brak dezynfekcji, mycie w niskiej temperaturze.

Wiele zależy od higieny osobistej osób pakujących żywność, jak i tego, w jakim stanie czystości są pomieszczenia, gdzie jest ona pakowana. Są to czynniki, które mogą doprowadzić do namnożenia się drobnoustrojów w żywności, która uprzednio była niezanieczyszczona! Ważnym jest kupowanie produktów od sprawdzonych dostawców.

Listerioza jest poważną chorobą, która leczy się za pomocą antybiotyków. Te jak wiadomo nie wpływają pozytywnie na organizm człowieka, a szczególnie na mikroflorę zasiedlającą przewód pokarmowy, toteż warto przyjmować je jak najrzadziej.

W domowych warunkach, istnieje wiele skutecznych działań profilaktycznych, które możemy zastosować, aby ustrzec żywność przed zakażeniem i rozprzestrzenianiem się bakterii.

Oto lista zaleceń, które warto stosować każdego dnia:

• raz na dwa tygodnie myj i dezynfekuj lodówkę, za pomocą roztworu octu (1 część octu na 9 części wody) lub preparatami dostępnymi w sklepie,
• żywność przechowuj w lodówce w temperaturze +4-8 st. Celsjusza,
• myj ręce, zanim zaczniesz przygotowywać posiłek, przed konsumpcją, a także za każdym razem po kontakcie z surowym mięsem, brudnymi warzywami i owocami
• myj sprzęt kuchenny w temperaturze wyższej niż 50 st. Celsjusza,
• nie wycieraj rąk w ściereczkę bezpośrednio po kontakcie z mięsem surowym - najpierw umyj ręce by nie zanieczyścić ściereczki,
• używaj osobnych desek do krojenia warzyw, owoców, serów, mięsa, chleba lub myj je często,
• nie pozostawiaj produktów długo poza lodówką – szczególnie tych poddanych obróbce termicznej. Najpierw schłódź je umieszczając garnek w zimnej wodzie, a zimą możesz wystawić pojemnik na balkon lub parapet. Pamiętaj o przykryciu pokrywką
• unikaj spożywania serów z niepasteryzowanego mleka, mleka prosto od krowy, wędzonych na zimno ryb, surowego mięsa (tatar, metka) – szczególnie będąc w ciąży!
• dokładnie myj warzywa i owoce przed spożyciem – dopiero potem obieraj,
• pamiętaj o dogotowywaniu mięsa i ryb – minimalna temperatura wewnątrz produktu to 72 st. Celsjusza,
• ogranicz kupowanie wyrobów garmażeryjnych i gotowych surówek, które pochodzą z firm nie stosujących się do zasad systemów GMP (Dobra Praktyka Produkcyjna), GHP (Dobra Praktyka Higieniczna) oraz HACCP (Analiza zagrożeń i Krytyczne punkty Kontrolne).

W lodówkach powinna być utrzymana niska temperatura, aby ograniczyć potencjalny rozwój Listerii, jaka może znajdować się w żywności już przygotowanej do spożycia.

Należy pamiętać, że niska temperatura w lodówce lub zamrażarce nie zabija pałeczek bakterii, a wprowadza je w stan hibernacji. Zniszczyć można je poprzez zastosowanie temperatury wyższej, niż 50 st. Celsjusza.

Zobacz: