Yersinia – bakteria wywołująca jersiniozę. Objawy zakażenia Y. enterocoli, badania diagnostyczne, sposób leczenia i profilaktyka

Jersinioza to choroba wywoływana przez zakażenie odzwierzęcymi bakteriami rodzaju Yersinia – najczęściej Yersinia enterocolitica, rzadziej Yersinia pseudotuberculosis. Znany jest także gatunek Yersinia pestis, czyli pałeczka dżumy, która nie raz w historii dziesiątkowała już ludność, a niedawno znów pojawiła się na świecie i występuje w Mongolii.

Bakterie Yersinia mają zdolność nie tylko do przeżywania, ale też namnażania się i wytwarzania toksyn nawet w tak niskiej temperaturze, jaka panuje w lodówce, czyli ok. 4 stopni Celsjusza.

Spowodowane przez nie zachorowania stwierdza się głównie w klimacie umiarkowanym i chłodnym, zwłaszcza w okresie zimowym. W klimacie subtropikalnym na całym świecie występują natomiast odmienne szczepy Yersinii.

Do nosicieli bakterii należy głównie trzoda chlewna, ale także inne zwierzęta hodowlane – bydło, owce, konie i drób, a ponadto te dzikie, gryzonie takie jak szczury oraz zwierzęta domowe (psy, koty). Źródłem zakażenia najczęściej jest wieprzowina (i inne mięsa), mleko, woda, a rzadziej – bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem lub osobą.

Według danych Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2016 roku jersinioza należy do najczęściej występujących zakaźnych chorób odzwierzęcych – po zakażeniu bakteriami Campylobacter, Salmonella i Escherichia, przy czym liczba przypadków pozostaje od kilku lat na stabilnym poziomie.

W Niemczech notuje się kilka tysięcy zakażeń Yersinią rocznie. W Polsce pierwszy przypadek odnotowano niemal 50 lat temu, obecnie liczba zachorowań na jelitową postać zakażenia rośnie. Wciąż jest to jednak kilkaset przypadków rocznie.

Najbardziej chorobotwórcze są serotypy Y. enterocolitica O3, O8 i O9, a ponadto O5.27, przy czym O8 występuje w Ameryce Północnej, a pozostałe dominują na terenie Europy. Rozwój choroby trwa 4-7 dni, przy czym zwykle nie przekracza 10 dni.

Do rodzaju Yersinia należy też bakteria wywołująca dżumę, czyli Yersinia pestis. Choć obecnie nie stwierdza się dużych ognisk tej niebezpiecznej choroby, która swego czasu przyczyniła się do zmniejszenia populacji Europy nawet o połowę, przypadki zachorowań są notowane każdego roku w różnych częściach świata.

Yersinia trafia do organizmu poprzez przewód pokarmowy i namnaża się w końcowym odcinku jelita krętego i węzłach chłonnych jamy brzusznej. Objawy zakażenia dotyczą więc układu trawienia. Pałeczki Yersinia produkują toksyny z rodzaju enterotoksyn, które powodują zatrucia pokarmowe z zaburzeniem wchłaniania wody w jelicie. Choroba rozpoczyna się bólami brzucha, głównie w prawym dole biodrowo-łonowym.

U dzieci do 5 roku życia zakażenie Yersinia enterocolitica przebiega zwykle pod postacią ostrego zapalenia jelit. Jego objawy to bóle brzucha, gorączka i biegunka, często z domieszką krwi i śluzu.

U nastolatków i dorosłych infekcja Yersinia enterocolitica najczęściej dotyczy węzłów chłonnych krezkowych i końcowych odcinków jelita krętego. Węzły chłonne ulegają powiększeniu i pojawia się niewielki odczyn zapalny otrzewnej. Rozszerzający się stan zapalny powoduje nie tylko ból brzucha, ale też gorączkę, podniesiony poziom białych krwinek (leukocytozę) i ew. łagodną biegunkę.

Powikłaniem jersiniozy może być rozwój posocznicy, czyli sepsy, nazywanej historycznie zakażeniem krwi albo zespołem ogólnoustrojowej reakcji zapalnej na zakażenie. Ma miejsce wtedy, gdy odpowiedź organizmu na infekcję powoduje uszkodzenia jego własnych tkanek i narządów. Sepsa jest poważnym zagrożeniem dla życia, zwłaszcza jeśli powodujące je bakterie będące sprawcami nawet 85 proc. jej przypadków cechują się odpornością na antybiotyki.

Sepsa przebiega z gorączką, powiększeniem śledziony i wątroby, tworzeniem ropni śródnarządowych, zapaleniem szpiku kostnego czy opon mózgowo-rdzeniowych. Dotyka częściej osób z zaburzeniami odporności, m.in. w podeszłym wieku, z zakażeniem wirusem HIV, cukrzycą, marskością wątroby, niedokrwistością czy hemochromatozą, zaburzeniem metabolizmu żelaza cechującego się jego nadmiernym gromadzeniem w tkankach organizmu.

W przypadku zakażenia bakterią Yersinia pseudotuberculosis (nazywanej też pałeczką rodencjozy) najczęściej przebiega z zapaleniem węzłów chłonnych krezki jelita, czyli przypominającej błonę struktury zbudowanej z tkanki łącznej, która podtrzymuje jelito i została niedawno uznana za oddzielny narząd. Węzły krezkowe to zbiór 100-200 węzłów chłonnych, znajdujących się między blaszkami krezki jelita cienkiego (czczego i krętego), przez które limfa przedostaje się z kosmków jelitowych do węzłów chłonnych trzewnych lub pni jelitowych. Objawy ich zapalenia przypominają symptomy zapalenia wyrostka robaczkowego lub choroby Leśniowskiego-Crohna.

Sprawdź, jakie antybiotykooporne bakterie zagrażają obecnie Polakom

Yersinia może powodować też powikłania w postaci reaktywnego zapalenia stawów, obejmujące jeden lub wiele stawów. Najczęściej dotyczy to osób posiadających antygen zgodności tkankowej HLA-B27, które wiąże się z występowaniem chorób immunologicznych, takich jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) czy młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów.

Reaktywne zapalenie stawów, nazywane dawniej zespołem Reitera, mogą być też wywołane przez zakażenie Chlamydią, Salmonellą, Shigellą (bakterią czerwonki) czy Campylobacter. Według statystyk o ok. 20 proc. chorych na reaktywne zapalenie stawów mającym źródło w zakażeniu jelitowym występuje również reaktywne zapalenie cewki moczowej.

Stanom zapalnym stawów może towarzyszyć rumień guzowaty części wyprostnych obu kończyn (zwłaszcza podudzi), czyli zapalenie podskórnej tkanki tłuszczowej, objawiające się jako bolesne, czerwone guzy o słabo odgraniczonej powierzchni.

U osób z upośledzoną odpornością jersinioza może skutkować powstawaniem guzów z wątrobie i śledzionie. Stwierdzono też związek zakażenia z rozwojem chorób autoimmunologicznych dotyczących tarczycy na podłożu genetycznym, np. choroby Gravesa-Basedowa. Możliwy jest też rozwój cukrzycy insulinozależnej, niewydolności nerek i powikłań neurologicznych. Mogą one dotyczyć neurologicznej atrofii mięśniowej i powodować objawy podobnych do tych, jakie stwierdzane są w zapaleniu rdzenia kręgowego.

Z powodu wywoływanych objawów jersinioza bywa mylona z zapaleniem wyrostka robaczkowego (Yersinia enterocolitica u dorosłych), niedrożnością jelit, chorobą Crohna-Leśniowskiego, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, a także zakażeniem Salmonellą, Shigellą, pasożytniczym pełzakiem czerwonym czy zakażeniem narządów prątkami gruźlicy.

Postać biegunkowa i węzłowa jersiniozy nie powoduje zwykle powikłań i u osób dorosłych ustępuje zwykle sama. Postać łagodna nie wymaga zwykle leczenia, a postępowanie polega głównie na łagodzeniu objawów i zapewnienia odpowiedniej podaży wody i soli mineralnych. Zalecana jest wtedy lekkostrawna dieta, najlepiej ograniczająca ilość tłuszczu i błonnika.

Postać ciężka jersioniozy grozi powikłaniami u ok. 10 proc. chorych. Infekcja jest też niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ może powodować zakażenie płodu lub dziecka po porodzie porodu, i zagraża jego zdrowiu i życiu. Ciężkie rokowania ma też spowodowana nią sepsa.

Diagnozowanie zakażenia Yersinią polega na wyhodowaniu bakterii z materiału biologicznego, takiego jak kał, krew, mocz czy zmieniony węzeł chłonny. By wykluczyć zapalenie wyrostka, często wykonuje się badanie USG jamy brzusznej lub tomografię komputerową; pomocna bywa też kolonoskopia.

Leczenie zakażenia Yersinią polega na podawaniu antybiotyków. Skuteczne są m.in. tetracykliny, aminoglikozydy, fluorochinolony, cefalosporyny trzeciej generacji i kotrimoksazol (połączenie trimetoprimu z sulfametoksazolem), a ponadto penicyliny, chloramfenikol, kolistyna, tiamulina, nitrofurantoina, sulfonamidy. W zależności od biotypu i serotypu, Yersina jest mniej lub bardziej wrażliwa na konkretne substancje.

Zapobieganie infekcjom Yersinią, istotne zwłaszcza w ciąży, polega na unikaniu spożywania surowych i niedogotowanych produktów zwierzęcych, głównie mięsa i mleka, a także nieprzegotowanej wody, zachowanie szczególnej ostrożności i higieny w kontakcie ze zwierzętami.

ZOBACZ: Czy jedzenie dużej ilości ryb może być dla nas niebezpieczne? „Związki rtęci mają zdolność kumulacji w ich mięsie”. Ekspert: Eryk Matuszkiewicz, internista, toksykolog