Kąpiel w wodzie z sinicami zagraża zdrowiu. Jak chronić się przed cyjanotoksynami? Sprawdź, jakie objawy mogą świadczyć o zatruciu sinicami

Sinice to inaczej cyjanobakterie, bakterie Gram-ujemne, które są samożywnymi organizmami wodnymi. Dzięki zawartości niebiesko-zielonych barwników nadających im charakterystyczny kolor mają zdolność do wytwarzania związków organicznych na drodze fotosyntezy, przez co nazywane są też cyjanofitami. Ze względu na to podobieństwo do organizmów roślinnych sinicy były wcześniej uznawane za rośliny.

Organizmy te są odporne nie tylko na wysoką temperaturę, ale także brak wody, wysoką kwasowość i zasolenie. Dzięki temu mogą rozwijać się nawet w niekorzystnych warunkach i występują niemal w każdym środowisku (zbiorniki słodkowodne, słonowodne, rzeki, źródła termalne, systemy klimatyzacyjne, a nawet ląd. Wyróżnia się ponad 2 500 gatunków sinic.

Komórki sinic zawierają nukleoid, w którym zlokalizowany jest ich materiał genetyczny, a także struktury zwane tylakoidami, w których gromadzą barwniki takie jak chlorofil a, fikocyjanina, fikoerytryna oraz karoten. Otoczone są ścianą komórkową i zewnętrzną błoną, która jest typowa dla bakterii Gram-ujemnych. Wokół zewnętrznej błony komórkowej wytwarzają ochronne pochwy śluzowe. Rozmnażają się wegetatywnie poprzez podział komórki, rozerwanie nici oraz wytwarzanie specjalnych tworów.

Obecność sinic w wodzie można rozpoznać na podstawie jej obserwacji, gdy widoczne są:

• niebiesko-zielony, szaro-zielony, zielono-brązowy lub czerwono-brązowy kolor wody,
• stęchły, ziemisty lub trawiasty zapach wody,
• zmętnienie wody,
• kożuchy sinicowe na powierzchni wody (spienienie).

Sinice w wodzie nie zawsze są jednak zauważalne. Dlatego warto zwracać uwagę na komunikaty odnośnie konkretnych kąpielisk. Szczególnie te bałtyckie są regularnie zamykane co roku aż do czasu, gdy woda ulegnie oczyszczeniu.

Sinice często występują również w domowych akwariach przyczyniając się do niepożądanych zakwitów, skażając wodę i pobierając tlen z wody. Tym samy zagrażając rybom i pozostałym organizmom wodnym znajdującym się w zbiorniku.

Warto też wiedzieć, że wśród gatunków sinic występują takie, które nie wytwarzają groźnych dla człowieka toksyn, są wykorzystywane są w przemyśle kosmetycznym, spożywczym czy do wzbogacania gleby w związki azotowe. Sinice z rodzaju Spirulina są nie tylko bezpieczne, ale też bardzo odżywcze. Używa się ich m.in. do produkcji suplementów diety oraz w celu pozyskiwania naturalnego barwnika do żywności.

Sinice wytwarzają szkodliwe związki nazwane cyjanotoksynami. Szczególnie niebezpieczny dla zdrowia i życia człowieka jest okres tzw. zakwitu sinicowego, gdy bakterie intensywnie się namnażają się, a poziom toksyn w wodzie gwałtownie wzrasta.

Do zakwitu sinic dochodzi w sprzyjających im warunkach, gdy zbiornikach wodnych panuje obfitość składników organicznych. Te, które można zaobserwować w polskich wodach, wynikają z eutrofizacji środowiska, gdy trafia do nich zbyt wiele azotanów i fosforanów – związków stosowanych w roli nawozów sztucznych.

Zakwity sinic występują najczęściej:

• w okresie letnim,
• przy podwyższonej temperaturze (powyżej 16 stopni Celsjusza),
• przy ograniczonej dostępności tlenu,
• przy znikomym oddziaływaniu wiatru.

W zakwitach wody najczęściej biorą udział sinice z rodzaju:

• Microcystis,
• Anabaena,
• Aphanizomenon,
• Nodularia,
• Cylindrospermopsis,
• Planktothrix.

Pod względem budowy chemicznej toksyny sinicowe dzieli się na alkaloidy, peptydy cykliczne i lipopolisacharydy (LPS). Wyróżnia się:

• endotoksyny (odpowiedzialne za podrażnienia skóry, żołądka, jelit oraz spojówek),
• saksytoksyny (odpowiedzialne za porażenie mięśni, niewydolność oddechową),
• cylindrospermopsyny,
• mikrocystyny, nodularyny (odpowiedzialne za uszkodzenie i niszczenie komórek wątroby).

Podział toksyn sinicowych ze względu na charakter oddziaływania obejmuje natomiast:

• hepatotoksyny (mikrocystyny, nodularyny) – działają szkodliwie na wątrobę i nerki,
• neurotoksyny (anatoksyny, saksytoksyny) – oddziałują na układ nerwowy prowadząc do porażenia mięśni i niewydolności oddechowej,
• cytotoksyny (cylindrospermopsyna),
• dermatotoksyny (lyngbyatoksyny, aplysiotoksyny, debromoaplysiotoksyny, lipopolisacharydy) – działają toksycznie na skórę powodując jej pieczenie i obrzęk, swędzenie, rumień, wysypkę grudkową lub pęcherzową.

W warunkach panujących w Bałtyku i polskich wodach najczęściej dochodzi do zakwitów sinic z rodzaju:

• Nodularia spumigena – produkują nodularynę odpowiedzialną za pojawienie się problemów żołądkowo-jelitowych. Objawy to nudności i wymioty, biegunki, bóle brzucha, ogólne osłabienie, niewydolność wątroby.
• Aphanizomonen flos-aquae – wywołują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, układu nerwowego i mięśni. Objawy to drżenie mięśni, zaburzenia równowagi, porażenie mięśni oddechowych.

Zatrucie sinicami może także prowadzić do wystąpienia objawów związanych z obecnością w błonie komórkowej bakterii lipopolisacharydu (gorączki, reakcji alergicznych, bólów głowy, podrażnienia skóry i oczu).

Przyczyny zatruć toksynami sinic to głównie:

• spożycie skażonej wody, pitnej lub morskiej,
• spożycie skażonych organizmów wodnych – ryb, skorupiaków, mięczaków czy alg morskich,
• spożycie skażonych suplementów diety na bazie wysuszonych sinic,
• kąpiel w wodzie w okresie zakwitu lub z dużą obecnością sinic.

W warunkach panujących w Polsce do zatrucia toksynami sinic przede wszystkim może dojść na skutek systematycznego spożywania ryb skażonych cyjanotoksynami oraz podczas uprawiania sportów wodnych takich jak pływanie, żeglarstwo czy narciarstwo wodne.

W innych sytuacjach zatrucie może być spowodowane wdychaniem skażonego powietrza (w przypadku skażenia systemu wentylacyjnego), sprayów i aerozoli na bazie skażonej wody i wykorzystująca ją hemodializa, która stanowi zagrożenie życia.

Przy zatruciu cyjanotoksynami objawy uzależnione są od jego przyczyny (np. po kąpieli w skażonej wodzie mogą pojawić się zmiany skórne, a po wypiciu wody zwykle występują objawy ogólne, jak gorączka czy dreszcze), a także od rodzaju toksyny i skażonej wody.

Symptomy zatrucia sinicami występują od razu lub do kilku dni od kontaktu ze skażonym środowiskiem.

Objawy zatrucia cyjanotoksynami na skutek kąpieli w skażonej wodzie:

• zapalenie spojówek,
• rumień skórny,
• świąd skóry,
• wysypka wokół ust i nosa (grudkowa, pęcherzowa),
• pokrzywka,
• astma.

Objawy zatrucia cyjanotoksynami na skutek wypicia skażonej wody:

• gorączka,
• dreszcze,
• bóle brzucha,
• skurcze żołądka,
• bóle mięśni,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• duszności,
• zapalenie płuc,
• zawroty głowy,
• ból gardła,
• pęcherze w jamie ustnej.

Zatrucie dużą dawką toksyn sinicowych może doprowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych, m.in. grasicy, nerek i wątroby i przyspieszyć rozwój nowotworów.

Pacjent, u którego podejrzewane jest zatrucie cyjanotoksynami, najczęściej obserwowany jest w warunkach szpitalnych, ponieważ objawy mogą pojawić się nawet po kilku dniach.

Zatrucie jest leczone objawowo, co oznacza, że sposób terapii zależy od objawów, które wystąpiły u danej osoby. Zalecane jest również intensywne nawadnianie organizmu, które przyspiesza eliminację z niego toksyn.

Aby uniknąć zatrucia, należy profilaktycznie unikać jakiegokolwiek kontaktu skóry ze skażoną wodą:

• nie kąpać się i nie wchodzić do mętnej wody, której barwa i zapach są zmienione (szczególnie gdy woda jest spieniona i pojawiają się tzw. kożuchy sinicowe),
• po kontakcie z wodą dokładnie umyć i spłukać skórę oraz wyprać strój kąpielowy.