Hiperkaliemia, czyli nadmiar potasu we krwi – normy, badania i przyczyny. Jak leczyć wysoki potas?

Hiperkaliemią nazywa się stan, gdy poziom potasu w organizmie przekracza górną granicę normy (3,6–5,2 mmol potasu na litr surowicy krwi). Przy wyniku powyżej 5,2 mmol/l mówi się już o hiperkaliemii, przy czym przy stężeniu powyżej  6,5 mmol/l zaczyna się ciężka hiperkaliemia.

Potas jest jednym z elektrolitów niezbędnych w pracy układu nerwowego, serca i mięśni. Potas pochodzi z zewnątrz organizmu – trafia do niego z przyjmowanymi pokarmami i napojami. Za jego poziom we krwi odpowiadają głównie nerki. W przeważającej ilości (98 proc.) znajduje się w tkankach. Potas pełni następujące role:

• zmniejszanie objętości płynów pozakomórkowych,
• obniżanie ciśnienia krwi,
• generowanie impulsów elektrycznych odpowiadających za skurcze mięśni szkieletowych i serca,
• udział w syntezie białek,
• podnoszenie stałego napięcia mięśni (tonus),
• zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej.

Zarówno podwyższony potas, jak i jego niedobór wiążą się z zaburzeniami funkcjonowania organizmu. Przyczyną hiperkaliemii bywa nie tylko nadmierna podaż tego pierwiastka (np. z jedzeniem), ale także różne stany chorobowe. Nadmiar potasu we krwi może powodować łagodne objawy, choć w ciężkich przypadkach bywa też przyczyną nagłego ustania akcji serca. Dlatego warto badać regularnie potas w surowicy krwi i sprawdzać, czy wynik nie przyjmuje nieprawidłowych wartości.

Hiperkaliemia może mieć wiele przyczyn. Zwykle wiążą się one z trzema zjawiskami: nieprawidłowym wydalaniem potasu z moczem, nadmierną podażą lub nadmiernym uwalnianiem go z komórek. Do przyczyn należą:

• ostra niewydolność nerek,
• przewlekła choroba nerek z upośledzeniem ich czynności,
• niedoczynność nadnerczy,
• przyjmowanie leków hamujących wydalanie potasu (inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensynowego, niektóre diuretyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne),
• nadmiar suplementów diety z potasem przy jednoczesnym przyjmowaniu substancji hamujących jego wydalanie lub u osób z niewydolnością nerek,
• białaczki i nowotwory (rozpad guza związany z uwalnianiem potasu z jego komórek,
• choroby przebiegające z procesem hemolizy (rozpad erytrocytów),
• kwasica cukrowa i metaboliczna.

Wysoki potas rzadko zdarza się u osób całkowicie zdrowych. Zazwyczaj wynik taki spowodowany jest jakimś procesem chorobowym. Dlatego nie należy lekceważyć wyników badań, które wskazują na podwyższony potas – każdy taki przypadek należy skonsultować z lekarzem dla pewności i bezpieczeństwa.

Hiperkaliemia rzadko powoduje wyraźne, odczuwalne objawy. Jeśli się pojawią, są niespecyficzne, można więc przypisać je do wielu zaburzeń. Warto być wyczulonym na takie dolegliwości, jak:

• osłabienie, a nawet porażenie mięśni szkieletowych,
• duszności,
• szybsze męczenie się,
• spowolnienie tętna.

Zazwyczaj objawy pojawiają się, gdy stężenie potasu we krwi rośnie szybko i gwałtownie. Ciężka hiperkaliemia może doprowadzić nawet do zatrzymania akcji serca i zgonu pacjenta. U pewnych grup chorych (wymienionych powyżej) hiperkaliemia jest bardziej prawdopodobna, niż u innych osób. Ci pacjenci oraz ich bliscy powinni być wyczuleni na objawy sugerujące nadmiar potasu we krwi. Jeśli wystąpią objawy, należy szybko zgłosić się do lekarza lub na SOR. Diagnoza hiperkaliemii opiera się na oznaczeniu poziomu potasu we krwi (czasem dwukrotnym, ponieważ wynik może być niezgodny z rzeczywistością). Jeśli lekarz stwierdzi podwyższony potas we krwi, zwykle zaleca wykonanie EKG oraz badanie poziomu kreatyniny we krwi, by sprawdzić stan i funkcjonowanie nerek. Jeśli stan hiperkaliemii nie stanowi zagrożenia dla pacjenta, pozostanie na oddziale szpitalnym nie jest konieczne.

Hiperkaliemia nie jest osobnym schorzeniem, a jedynie objawem wiążącym się z innymi nieprawidłowościami. Dlatego pierwszym krokiem w kierunku skutecznego leczenia jest ustalenie przyczyny. Diagnozuje zwykle lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, a narzędziem obok wyników badań jest dokładny wywiad, uwzględniający także przyjmowane przez pacjenta leki.

• Skierowanie do specjalisty

Jeśli lekarz stwierdzi ryzyko zaburzenia czynności nerek, cukrzycy lub innych chorób mogących stanowić przyczynę hiperkaliemii, kieruje pacjenta do specjalisty (np. nefrologa). Jeśli nic nie wskazuje na chorobę, zaleca jedynie ograniczenie podaży potasu, przepisuje lek moczopędny i skierowanie na ponowne badanie poziomu elektrolitów po kilku dniach.

• Wyregulowanie leków

Wielu pacjentom pomaga dostosowanie na nowo dawek przyjmowanych leków lub zmiana na inne preparaty, w mniejszym stopniu hamujące wydalanie potasu z moczem.

• Obniżenie podaży – co zawiera dużo potasu?

Częstym i skutecznym zaleceniem w stanach hiperkaliemii jest obniżenie podaży magnezu. Oznacza to odstawienie wszelkich suplementów diety zawierających ten pierwiastek, a także ograniczenie spożycia suszonych owoców, bananów, batatów, buraków, pomidorów, szpinaku, roślin strączkowych oraz innych naturalnych źródeł potasu.

Zobacz, w jakim jedzeniu jest dużo szkodliwych E.

• Leczenie w stanach ciężkiej hiperkaliemii

Ciężka hiperkaliemia wymaga leczenia na oddziale szpitalnym. Pacjentowi podaje się dożylny wlew glukozy i insuliny, by zniwelować ryzyko zatrzymania akcji serca. Następnie, w zależności od stanu pacjenta, podawane są leki moczopędne, substancje wiążące potas lub wykonywana jest hemodializa, szybko i skutecznie usuwająca nadmiar potasu z organizmu.