Gdy pacjent nie może jeść, ratują go preparaty. Czym jest żywienie dojelitowe i pozajelitowe? To warto wiedzieć

Żywienie dojelitowe, ale także pozajelitowe, stosuje się, by zapobiec niedożywieniu przede wszystkim wtedy, gdy tradycyjne metody żywienia są nieskuteczne lub niemożliwe do zastosowania. Dzięki temu możliwe jest dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych dla utrzymania podstawowych funkcji życiowych organizmu, a także wsparcie procesów rekonwalescencji i rehabilitacji czy regeneracji oraz procesu gojenia.

Istnieje szereg jednostek chorobowych, które zwiększają ryzyko rozwoju niedożywienia.Najczęściej z takiego sposobu żywienia korzystają chorzy, które doświadczają problemów z gryzieniem, żuciem i połykaniem.

Są to m.in. osoby po udarze mózgu, pacjenci onkologiczni, u których zmiany nowotworowe ulokowane są w obrębie jamy ustnej czy przełyku, czy osoby z chorobami neurologicznymi, neurodegeneracyjnym lub nieswoistymi zapaleniami jelit, takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna.

– Żywienie dojelitowe to dla wielu pacjentów, w tym osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna takich jak ja, kluczowy element terapii, bez którego nie bylibyśmy w stanie normalnie funkcjonować. To nie jest alternatywa dla tradycyjnego jedzenia i kwestia wyboru – to podstawowa forma wsparcia organizmu, która pozwala utrzymać siły i daje szansę na aktywne życie mimo choroby – mówi Adrian Witczak, poseł na Sejm RP i przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Leczenia Żywieniowego.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe to żywienie sztuczne za pomocą gotowych preparatów zawierających niezbędne substancje odżywcze (energia, białko, elektrolity, witaminy, pierwiastki śladowe i woda). Różnica dotyczy sposobu ich dostarczania.

W ramach żywienia dojelitowego (inaczej enteralnego) stosuje się żywienie z użyciem sztucznego dostępu bezpośrednio do przewodu pokarmowego poprzez sondę (zgłębnik) zakładaną przez nos do żołądka lub jelita albo poprzez stomię odżywczą. Może to być przezskórna endoskopowa gastrostomia bezpośrednio do żołądka (PEG) albo jejunostomia – przetoka odżywcza do jelita cienkiego (PEJ). Wybór drogi dostępu należy do lekarza i jest uzależniony m.in. od przewidywanego czasu, w którym pacjent będzie wymagał żywienia dojelitowego.

Natomiast w ramach żywienia pozajelitowego (parenteralnego) mieszanki odżywcze podawane są z cewnika do krwi drogą dożylną, czyli poprzez tzw. kroplówkę.

Ryzyko niedożywienia i nieprawidłowego stanu odżywienia rośnie w sytuacji, gdy organizm nie otrzymuje odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych lub cierpi z powodu ich upośledzonego wchłaniania z przewodu pokarmowego. W momencie przyjęcia do szpitala, niedożywionych jest ponad 30 proc. polskich pacjentów, a u 20-30 proc. stan ten pogłębia się podczas hospitalizacji.

Do nasilenia niedożywienia i pogorszenia stanu zdrowia dochodzi w ciągu 14 dni u 70 procent niedożywionych chorych. Tymczasem zastosowanie żywienia specjalnego ratuje nie tylko ich zdrowie, ale też życie. Warto przy tym zaznaczyć, że taka żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest kompletna pod względem odżywczym i może stanowić jedyne źródło pożywienia.

Warto pamiętać, że pacjenci mają specjalne potrzeby odnośnie diety. Występujący podczas choroby stan zapalny zwiększa bowiem zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, głównie białko, a przy tym może powodować niechęć do jedzenia.

– U pacjentów, którzy nie mogą być żywieni doustnie, żywienie dojelitowe odgrywa kluczową rolę w dostarczaniu składników odżywczych wprost do przewodu pokarmowego. Pozwala to prawidłowo odżywić pacjenta, tym samym oddziałując na wzmacnianie odporności organizmu i utrzymywanie jego zdolności do radzenia sobie z patogenami – wyjaśnia dr hab. n. med. Przemysław Matras, prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego.

Żywienie enteralne pomaga zapobiegać niekorzystnemu działaniu braku pożywienia na stan jelit i odporność, bo w tej części układu pokarmowego znajduje się tam blisko 70 proc. wszystkich komórek immunologicznych.

– Brak podaży pokarmu do przewodu pokarmowego prowadzi do pogorszenia jego funkcji, co z kolei może pogłębiać problemy z wchłanianiem ważnych składników odżywczych oraz zwiększać podatność na infekcje. Wynika to z istotnej roli, jaką odgrywa bariera jelitowa, w tym nabłonek jelitowy, w utrzymaniu homeostazy organizmu oraz ochronie przed patogenami. – wyjaśnia dr hab. n. med. Dorota Mańkowska-Wierzbicka, prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu – POLSPEN.

Żywienie dojelitowe może być stosowane w krótkim terminie liczonym w dniach, a przy odpowiedniej pielęgnacji może trwać nawet latami. Decyduje o tym lekarz na podstawie stanu zdrowia pacjenta. Wskazaniem do żywienia dojelitowego może być np. niedożywienie lub ryzyko niedożywienia, a także spodziewany brak możliwości włączenia diety doustnej przez ponad 7 dni.

– Warto pamiętać, że najczęściej żywienie dojelitowe jest elementem leczenia lub rekonwalescencji. Gdy stan chorego na to pozwala, można stopniowo przechodzić na dietę doustną, systematycznie zwiększać ilość posiłków – mówi dr Matras.

Gdy pacjent przez 3-5 dni otrzymuje drogą doustną około 75 proc. dobowego zapotrzebowania kalorycznego i białkowego, lekarz może rozważyć całkowite zakończenie tej formy żywienia.

Żywienie dojelitowe można zastosować w szpitalu (i kontynuować w domu z pomocą poradni żywieniowej) albo w ośrodku opieki długoterminowej. Procedura ta jest w pełni finansowana, a pacjenci otrzymują zarówno preparaty odżywcze, jak i niezbędny sprzęt, a także znajdują się pod stałą kontrolą lekarza i pielęgniarki.