Geriatria w Polsce – kluczowa, ale zaniedbana. Wyniki raportu NIK o opiece zdrowotnej nad seniorami. Kluczowy problem to brak specjalistów

Osoby w wieku 60+ stanowią według danych GUS już ponad 20 proc. ludności naszego kraju. Jak zakłada prognoza rozwoju demograficznego, w 2050 r. ponad 32 proc. społeczeństwa będzie miało 65 lat lub więcej. Właśnie dlatego odpowiednia organizacja opieki geriatrycznej w Polsce powinna być w najbliższych latach kwestią absolutnie priorytetową.

Jak czytamy w raporcie NIK, w badanym okresie od 1 stycznia 2017 r. do 6 października 2021 r. funkcjonujący w Polsce system medycznej opieki geriatrycznej nie zapewniał seniorom prawidłowej i wystarczającej opieki.

Objęte kontrolą podmioty lecznicze na ogół spełniały niezbędne warunki dla realizacji tej opieki, jednak zmagały się z wieloma problemami, utrudniającymi zapewnienie opieki geriatrycznej na najwyższym poziomie. Wynikały one głównie z braku kompleksowych rozwiązań służących rozwojowi tej dziedziny.

Jako kluczowy problem autorzy raportu podają zbyt małą liczbę personelu medycznego mającego kwalifikacje w tej dziedzinie. Jak podaje NIK w krajach Unii Europejskiej liczba geriatrów przypadająca na milion mieszkańców wynosi od 16 do 50, natomiast w Polsce liczba ta wynosi tylko 12,8.

Częste są sytuacje, w których lekarze zatrudnieni na podstawie zawartych ze szpitalem umów cywilnoprawnych wykonują swoje obowiązki nieprzerwanie przez ponad 24 godziny, często w przedziale 31-35 godzin, a w skrajnym przypadku – nawet 240 godzin!

W czerwcu 2021 roku mieliśmy w Polsce zaledwie 518 aktywnych zawodowo geriatrów, co prowadzi do sytuacji takich jak w województwie świętokrzyskim, w którym jeden specjalista miał pod opieką ponad 60 tys. seniorów.

Wśród innych problemów związanych z dostępem seniorów do fachowej opieki lekarskiej wymienione zostały m.in.:

• nierówny dostęp do opieki geriatrycznej – w województwie śląskim w 2021 r. (stan na 1 września) funkcjonowało 14 oddziałów geriatrycznych, podczas gdy w województwach podlaskim i zachodniopomorskim znajdowało się po jednym, a w województwie warmińsko-mazurskim nie było żadnego oddziału geriatrycznego;
• niewykorzystanie potencjału Narodowej Rady Geriatrii i Gerontologii – minister zdrowia dostrzegł potrzebę rozwoju geriatrii i w tym celu powołał w latach 2015 i 2020 Zespół do spraw Zdrowotnej Polityki Senioralnej, który jednak nie podjął działalności;
• brak realizacji niektórych zadań dotyczących poprawy medycznej opieki nad seniorami – nie wdrożono m.in. bilansu zdrowotnego 60-latka, przewidzianego w NPZ na lata 2016–2020. Nie zrealizowano także zadań dotyczących opracowania standardów profilaktyki i opieki nad osobami starszymi, poprawy koordynacji opieki oraz określenia zasad postępowania medycznego w różnych grupach wiekowych, ze szczególnym wyróżnieniem grupy osób starszych;
• brak zwiększenia środków przeznaczanych na poprawę dostępności świadczeń geriatrycznych;
• brak opracowania i wprowadzenia standardów opieki geriatrycznej.

Wnioski płynące z raportu są proste, NIK zwraca się do Ministra Zdrowia o:

1. Stworzenie systemu wsparcia organizacyjnego i finansowego dla podmiotów leczniczych, sprzyjającego podejmowaniu decyzji o utworzeniu nowych oddziałów i poradni geriatrycznych;
2. Zwiększenie atrakcyjności specjalizacji w dziedzinie geriatrii, co wpłynie na zwiększenie zainteresowania lekarzy wyborem tej specjalizacji;
3. Wprowadzenie do stosowania w drodze przepisów powszechnie obowiązujących standardów organizacyjnych opieki geriatrycznej, na podstawie delegacji przewidzianej w art. 22 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej.

Geriatria to stosunkowo młoda dziedzina medycyny w Polsce, zajmująca się w sposób kompleksowy schorzeniami wieku podeszłego. Jej głównym celem jest poprawa funkcjonowania osób starszych, w celu podniesienia jakości ich codziennego życia.

Najczęściej stwierdzane choroby i problemy pacjentów geriatrycznych można uporządkować w kolejności:

• nadciśnienie tętnicze (60 proc.),
• depresja (52 proc.),
• nietrzymanie moczu (48 proc.),
• upadki (41 proc.),
• otępienie (35 proc.),
• cukrzyca (31 proc.),
• niewydolność serca (27 proc.),
• choroba wrzodowa (22 proc.),
• niedożywienie białkowo energetyczne (20 proc.),
• majaczenie (19 proc.),
• zespoły jatrogenne (17 proc.),
• przewlekła choroba nerek (17 proc.),
• choroba Parkinsona (16 proc.),
• nowotwory (9 proc.).

Jak podaje NIK, jako główne korzyści wynikające z geriatrycznego podejścia do pacjenta, wskazuje się:

• zmniejszenie ryzyka śmierci – o 22 proc. po 12 miesiącach od interwencji szpitalnej, o 14 proc. dla wszystkich,
• zwiększenie prawdopodobieństwa dalszego mieszkania w swym domu – o 47 proc. po 12 miesiącach od interwencji szpitalnych, o 26 proc. dla wszystkich,
• zmniejszone ryzyko ponownego przyjęcia do szpitala – o 12 proc.,
• większa szansa poprawy stanu funkcjonalnego po interwencji szpitalnej – o 72 proc.