Terapia światłem w leczeniu depresji sezonowej. Czy lampy antydepresyjne są skuteczne? Zobacz, kiedy i jak ich używać

Fototerapia, czyli leczenie białym światłem, ma korzystny wpływa na zdrowie, a jego odpowiednia dawka może wspomóc leczenie wielu chorób. Duński lekarz Niels Finsen założył w 1898 r. pierwszy na świecie Instytut Światłolecznictwa, w którym przeprowadzał leczenie chorych na gruźlicę. Udowodnił dobroczynny wpływ światła na skrócenie czasu trwania gruźlicy oraz chorób skóry, a za swoje osiągnięcia otrzymał w 1903 r. Nagrodę Nobla.

Fototerapia jako podstawowa terapia lub wspomagająca leczenie farmakologiczne, może być stosowana z pozytywnym skutkiem w leczeniu:

• zaburzeń depresyjnych,
• zaburzeń snu,
• depresji sezonowej.

Analiza randomizowanych, kontrolowanych badań opublikowanych w „The American Journal of Psychiatry” w 2005 r. sugeruje, że leczenie sezonowych zaburzeń afektywnych i depresji niesezonowej jasnym światłem jest skuteczne, a jego efektywność jest zbliżona do większości badań farmakoterapii przeciwdepresyjnej.

Jak podaje MedicalXpress, metaanaliza dziesięciu badań z 2016 r. wykazała, że fototerapia wspomaga leczenie farmakologiczne depresji, a metaanaliza siedmiu badań z 2019 r. potwierdziła, że zwiększa moc leków przeciwdepresyjnych. Wskazaniem do fototerapii są również zaburzenia dwubiegunowe, silne napięcie przedmiesiączkowe, depresja u kobiet ciężarnych oraz zespół przewlekłego zmęczenia.

Związek między funkcjonowaniem zegara biologicznego a światłem słonecznym został odkryty dopiero niedawno. Odpowiedzialna jest za to szyszynka wydzielająca melatoninę, której wysokie stężenie sprawia uczucie senności i obniża temperaturę ciała. Hormonem działającym odwrotnie do melatoniny jest serotonina. Wzrost jej poziomu we krwi pobudza oraz poprawia nastrój.

Światło słoneczne drażniąc siatkówkę oka wysyła impuls nerwowy do szyszynki, która reguluje stężenie melatoniny i serotoniny we krwi. Zastosowanie fototerapii w leczeniu objawów depresyjnych ma na celu utrzymanie odpowiedniego stężenia obu hormonów.

Wraz z nadejściem zmierzchu następuje zwiększone wydzielanie melatoniny, której stężenie osiąga szczyt między 24:00 a 3:00 i zaczyna spadać około godziny 6:00. Brak słońca oraz wydłużenie nocy powodują nadmierne jej wydzielanie, co prowadzi do ciągłego uczucia zmęczenia.

Zwiększone stężenie melatoniny w organizmie nasila objawy depresyjne, takie jak osłabienie i brak motywacji, obniżenie nastroju, niechęć do aktywności fizycznej oraz chęć spożywania węglowodanów prostych (głównie słodyczy). Jedzenie dużych ilości cukru wraz z dietą nasila wydzielanie serotoniny, która z kolei łagodzi objawy wysokiego stężenia melatoniny. Tworzy się błędne koło, którego skutkiem jest znaczny wzrost masy ciała u osób chorujących na depresję sezonową.

W ciągu dnia promienie słoneczne pobudzają szyszynkę do wydzielania serotoniny, jednak zmniejszona ekspozycja na światło w okresie jesienno-zimowym znacznie redukuje jej stężenie we krwi i powoduje spadek energii w ciągu dnia. Aby wyrównać jej poziom, warto zastosować fototerapię.

Fototerapia polega na naświetlaniu skóry twarzy oraz oczu lampą ze światłem imitującym promienie słoneczne. Urządzenia używane do terapii światłem potocznie nazywane są lampami antydepresyjnymi. Ich charakterystyczną cechą jest to, że dzięki specjalnemu filtrowi nie wytwarzają one szkodliwego promieniowania ultrafioletowego. Ekspozycja na światło lampy jest bezpieczna dla dzieci oraz kobiet ciężarnych.

Obecnie fototerapia uważana jest za najlepszą metodę leczenia depresji sezonowej – zmniejsza dolegliwości związane z depresją jesienną u 60-80 proc. chorych. Skuteczność leczenia zależy przede wszystkim od dobrania odpowiedniego poziomu światła i regularnego stosowania terapii:

1. Promienie słoneczne mają natężenie 100 tys. luksów (jednostka natężenia oświetlenia), a przeciętne lampy w pomieszczeniu emitują tylko 500 lx. Ważne jest zatem, aby dobrać odpowiednią wartość, która powinna wynosić minimum 2,5 tys. luksów, mierzona na wysokości oczu pacjenta.
2. W terapii zazwyczaj nie stosuje się lamp o natężeniu większym niż 10 tys. lx, ponieważ powodują one nieprzyjemne odczucie oraz stwarzają potencjalne zagrożenie dla zdrowia oczu. Lampę ustawia się zazwyczaj w odległości ok. 20 cm od ciała.
3. Naświetlanie przeprowadza się głównie rano, zaraz po przebudzeniu (6:00-9:00). Jedna sesja terapeutyczna powinna trwać 25-35 minut, regularnie przez okres minimum 2 tygodni. W przypadku pozytywnego wyniku leczenia, naświetlania należy kontynuować do wiosny.
4. Słabszych lamp można używać np. rano i wieczorem oraz dodatkowo podczas dnia. Na rynku są specjalne modele ułatwiające pobudkę, z regulacją natężenia światła oraz emitujące również dodatkowo czerwone światło. Szczegółowe informacje dotyczące sposobu korzystania z danego urządzenia znajdują się w instrukcji dołączonej do sprzętu.
5. Kupując lampę należy zwrócić uwagę na to, czy ma medyczny certyfikat do leczenia SAD.

Fototerapia jest dobrze tolerowana przez większość chorych. Rzadko występują objawy niepożądane, które mijają zazwyczaj w ciągu kilku dni. Poniżej przedstawiamy możliwe skutki uboczne stosowania terapii światłem:

• bóle i zawroty głowy,
• bóle oczu,
• łzawienie oczu,
• niewyraźne widzenie,
• nudności,
• trudności z zasypianiem lub bezsenność,
• pobudzenie,
• w skrajnych przypadkach mogą pojawiać się myśli i próby samobójcze.

Fototerapii nie powinny stosować osoby stosujące leki o działaniu zwiększającym wrażliwość na światło np. tetracykliny, sulfonamid oraz pochodne fenotiazyny.

Niewskazane jest również stosowanie fototerapii u osób stosujących zioła fotouczulające, czyli mogące wywołać reakcję alergiczną na skórze, pod wpływem światła. Do takich roślin można zaliczyć dziurawiec, bratek, nagietek, rumianek, stokrotkę, arnikę górską oraz krwawnik.

Niewskazane jest również leczenie światłem chorych z jaskrą oraz z chorobami siatkówki. U osób z nadpobudliwością ruchową zaleca się wcześniejszą konsultację lekarską.

Źródła:

• Wykorzystanie fototerapii w praktyce klinicznej Problemy Higieny i Epidemiologii
• Fototerapia, postęp zastosowań w psychiatrii i innych dziedzinach medycyny Via Medica
• SAD lamps: Experts explain how they help the winter blues MedicalXpress
• The Efficacy of Light Therapy in the Treatment of Mood Disorders: A Review and Meta-Analysis of the Evidence The American Journal of Psychiatry