Wzmożone napięcie mięśniowe (hipertonia) – przyczyny, objawy i leczenie u niemowląt

Napięcie mięśniowe jest jedną z cech w skali Apgar ocenianych po urodzeniu dziecka. Stan napięcia mięśniowego świadczy o stanie funkcjonowania mózgu i ośrodkowego układu nerwowego noworodka. Prawidłowość napięcia mięśniowego u niemowląt, wpływa na ich rozwój fizyczny związany z wykonywaniem kolejnych kroków milowych: siadanie, wstawanie, a wreszcie chodzenie.

Wykrywanie nieprawidłowości w napięciu mięśniowym u niemowląt nie jest łatwym zadaniem, ponieważ jego poziom zmienia się wraz z kolejnymi etapami rozwoju dziecka. Noworodek jest prawie całkowicie bezwładny i nie potrafi podnieść główki o własnych siłach. Z czasem mięśnie stają się silniejsze, uczą się i zyskują coraz to nowe możliwości, a także większą precyzję ruchów. Może być trudno zatem stwierdzić, czy dziecko napina mięśnie w nieadekwatny sposób, bo „próbuje” różnych możliwości swojego ciała, czy też mamy do czynienia z hipertonią (wzmożonym napięciem mięśniowym) lub hipotonią (zbyt małym napięciem mięśniowym). Przede wszystkim nie należy panikować, a ostateczną diagnozę pozostawić lekarzowi pediatrze.

Na szczególną uwagę zasługują jednak charakterystyczne objawy zależne od wieku maluszka, które mogą wskazywać na wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt, czyli:

• U miesięcznego dziecka objawem wzmożonego napięcia mięśniowego jest odchylanie główki na bok lub w tył, a także charakterystyczne wyginanie pleców.
• Trzymiesięczne dziecko ze wzmożonym napięciem mięśniowym będzie miało problemy z podnoszeniem głowy i utrzymywaniem jej, gdy jest w pozycji pionowej, np. gdy jest podniesione do siedzenia.
• U półrocznego dziecka niepokojącym sygnałem będzie częste zaciskanie dłoni w piąstki, brak zdolności do samodzielnego przekręcania się, a także mocne wyginanie ciała w pozycji leżącej.

Bez względu na wiek, wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt przeważnie wiąże się z płaczliwością, apatią i brakiem apetytu. Charakterystyczna jest także sztywność kończyn widoczna szczególnie podczas przewijania.

Warto mieć na względzie fakt, iż wiele z tych objawów jest niespecyficznych. Oznacza to, że występują przy więcej niż jednej opisanej nieprawidłowości. W związku z tym prawidłową diagnozę postawić może tylko lekarz pediatra.

Praca mięśni w organizmie człowieka zależy od współpracy układu ruchu z układem nerwowym. W korze mózgu generowane są sygnały, które docierają do odpowiednich mięśni i pobudzają je do skurczu. Jeżeli jakakolwiek z uczestniczących w tym procesie części układu nerwowego rozwija się nieprawidłowo, skutkiem będą zaburzenia pracy mięśni, takie jak wzmożone napięcie mięśniowe.

Istnieje wiele przyczyn wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt. Może zdarzyć się, że podczas porodu dochodzi do zbyt dużego ucisku na określoną część mózgu. W rezultacie dochodzi do lekkiego niedotlenienia, które powoduje obniżoną sprawność znajdujących się tam ośrodków. Wiadomo także, że na wzmożone napięcie mięśniowe bardziej narażone są wcześniaki, a także dzieci o niskiej masie urodzeniowej (<2,5 kg w chwili narodzin). Nie jest to jednak zasada – zdarza się, że objawy wzmożonego napięcia mięśniowego występują także u dzieci, których poród odbył się bez komplikacji i urodziły się zupełnie zdrowe.

Jeżeli lekarz pediatra stwierdzi nieprawidłowości napięcia mięśniowego, standardowo wystawi skierowanie do neurologa. Taka sugestia budzi duży niepokój u wielu rodziców, jednak nie ma powodów do obaw, ponieważ układ nerwowy niemowlęcia rozwija się bardzo szybko, może on bez problemu „nadrobić” etapy rozwoju zaburzone przez nieprawidłowości. Warunkiem jest jedynie wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Konsultacja neurologiczna często przeprowadzana jest wraz z wykonaniem badania USG mózgu dziecka, które pomaga stwierdzić naturę wzmożonego napięcia mięśniowego. Badanie USG jest szybkie i całkowicie bezbolesne dla niemowlaka. Na podstawie ustaleń neurologa rodzice powinni skonsultować się z fizjoterapeutą wyspecjalizowanym w pracy z niemowlętami.

Fizjoterapeuta opracuje zestaw ćwiczeń, których celem jest rozluźnienie wzmożonego napięcia mięśni maluszka, by zmniejszyć jego dyskomfort. Drugim założeniem rehabilitacji jest stymulowanie prawidłowego rozwoju mięśni i skorelowanych z nimi nerwów. Wiele tego typu ćwiczeń rodzice mogą wykonywać sami w domu.

Sumiennie przeprowadzona rehabilitacja na ogół pozwala w zupełności uniknąć negatywnych konsekwencji wzmożonego napięcia mięśniowego. Jeżeli natomiast ćwiczenia zostaną zaniedbane, grozi to różnymi dysfunkcjami układu ruchowego w przyszłości. Ich leczenie na późniejszym etapie rozwoju dziecka jest znacznie trudniejsze.