Staw kolanowy – budowa i funkcje. Jakie są najczęstsze urazy stawu kolanowego?

Kolano to struktura anatomiczna, która łączy udo z podudziem. Jest to największy staw w ludzkim organizmie. Staw kolanowy pełni bardzo ważną funkcję w naszym organizmie, ponieważ odpowiada za ruch zarówno podczas codziennych spokojnych aktywności, jak i podczas uprawiania sportów wyczynowych. Staw kolanowy utrzymuje ciężar całego ciała i stabilizuje naszą postawę w trakcie ruchu.

Ludzkie kolano jest zbudowane ze złożonego stawu zawiasowo-obrotowego, który składa się z licznych elementów takich jak powierzchnie stawowe kości, łąkotki i więzadła. Staw ten tworzą kości kończyn dolnych – udowa, piszczelowa oraz rzepka. Warto zaznaczyć, że kość strzałkowa nie buduje stawu kolanowego.

Jeśli chodzi o bardziej szczegółową budowę stanu kolanowego, główkę stawową tworzą powierzchnie stawowe kłykci kości udowej oraz powierzchnia stawowa rzepki, natomiast panewkę – powierzchnie stawowe górne kłykci kości piszczelowej oraz powierzchnia rzepkowa kości udowej.

Staw kolanowy jest otoczony torebką stawową, która od środka jest wyścielona błoną maziową, natomiast na zewnątrz jest pokryta błoną włóknistą. Pomiędzy tymi warstwami znajduje się tzw. ciało tłuszczowe podrzepkowe. Jama stawu kolanowego jest podzielona na dwa piętra za pomocą dwóch łękotek – przyśrodkowej i bocznej.

W stawie kolanowym można znaleźć także liczne więzadła, zewnątrzstawowe i wewnątrzstawowe, które odpowiadają za wzmocnienie stawu, umożliwiają wykonywanie ruchów, a także utrzymanie prawidłowej pozycji stawu. Do więzadeł zewnątrzstawowych zalicza się:

• Troczki rzepki.
• Więzadło poboczne piszczelowe.
• Więzadło poboczne strzałkowe.
• Więzadło podkolanowe skośne.
• Więzadło podkolanowe łukowate.
• Więzadło rzepki.

Natomiast do więzadeł wewnątrzstawowych stawu kolanowego należą:

• Więzadło krzyżowe przednie.
• Więzadło krzyżowe tylne.
• Więzadło łąkotkowo-udowe przednie.
• Więzadło łąkotkowo-udowe tylne.
• Więzadło poprzeczne kolana.

Więzadła krzyżowe zabezpieczają przed nadmiernym przemieszczaniem się kości kończyn dolnych, ograniczają także ruchy w stawie kolanowym. Więzadła związane z łąkotkami stabilizują pracę łąkotek podczas ruchów obrotowych stawu kolanowego. Więzadła torebki stawowej ograniczają nadmierną rotację stawu, a także hamują prostowanie, natomiast więzadła zewnętrzne wzmacniają i stabilizują staw, ograniczają także nadmierną rotację.

Jak już wspomniano, w stawie kolanowym znajdują się także łąkotki. To ruchome struktury zbudowane z tkanki włóknistej, których zadaniem jest amortyzacja ruchów stawu kolanowego. Łąkotki pogłębiają i dopasowują do siebie powierzchnie stawowe stawu kolanowego, a także umożliwiają wykonywanie ruchów obrotowych. Zakres ruchomości łąkotek wynosi około 1 cm, łąkotkę przyśrodkową charakteryzuje nieco mniejsza ruchomość niż w przypadku łąkotki bocznej.

W kolanie można znaleźć także wytwory błony maziowej, tzw. kaletki maziowe. Ich funkcją jest zmniejszenie tarcia oraz wypełnienie torebki stawowej. W stawie kolanowym występuje osiem różnych kaletek maziowych, są to:

• Kaletka maziowa mięśnia półbłoniastego.
• Kaletka maziowa nadrzepkowa.
• Kaletka maziowa podrzepkowa głęboka.
• Kaletka maziowa podścięgnowa mięśnia brzuchatego łydki.
• Kaletka maziowa przedrzepkowa podskórna.
• Kaletka maziowa przedrzepkowa podpowięziowa.
• Kaletka maziowa przedrzepkowa podścięgnowa.
• Zachyłek podkolanowy.

Ból stawów kolanowych oznacza, że w stawie kolanowym doszło do uszkodzenia, może on dotyczyć różnych części stawu. Bólowi stawów kolanowych mogą towarzyszyć także inne objawy, takie jak obrzęk oraz uczucie nienaturalnej sztywności. Poniżej omówione zostały najczęstsze uszkodzenia stawu kolanowego.

Staw kolanowy to jeden z najbardziej obciążanych stawów w ludzkim ciele. Jest on narażony na wiele obciążeń i uszkodzeń.
Najczęstsze z nich to:

• Kontuzje i urazy wynikające z gwałtownych zgięć lub przeciążenia – mogą one dotyczyć łąkotek, Więzadeł krzyżowych lub chrząstki stawowej.
• Torbiele.
• Zmiany zapalne (reumatoidalne).
• Zmiany zwyrodnieniowe.

W wyniku uszkodzenia stanu kolanowego i więzadeł może dojść do tzw. niestabilności – to stan, gdy kolano posiada nadmierną ruchomość. Częste są także uszkodzenia łąkotek – ich objawy to trzaski w stawie w trakcie ruchu, obrzęk, a także ból stawów kolanowych.

Skręcenie i zwichnięcie stawu kolanowego to dwa zupełnie różne urazy.
Skręcenie polega na przekroczeniu fizjologicznego zakresu ruchu w stawie, często dochodzi przy tym do naciągnięcia lub naderwania więzadeł stawu, ale powierzchnie stawowe nie tracą prawidłowej łączności. Po skręceniu zalecane jest ograniczenie aktywności ruchowej i rehabilitacja. Zwichnięcie stawu kolanowego to stan, w którym dochodzi do utraty prawidłowego połączenie powierzchni stawowych kości. W takiej sytuacji konieczne jest nastawienie stawu lub, jeśli trwałe nastawienie jest niemożliwe, leczenie operacyjne.

Zapalenie stawu kolanowego to nie to samo co zwyrodnienie stawu kolanowego (gonartroza). Zapalenie stawu kolanowego to przewlekły i postępujący proces zapalny, który może obejmować wiele różnych narządów (nie tylko stawy) oraz wymaga leczenia farmakologicznego. Nie znane są dokładne przyczyny tej choroby. Z kolei zwyrodnienie stawu kolanowego to choroba stawów, która uszkadza chrząstkę stawową i nie obejmuje innych narządów.

Zwyrodnienia stawu kolanowego mogą mieć postać pierwotną lub wtórną. Pierwotne zwyrodnienia stawu kolanowego postępują wraz z wiekiem, nie jest znana ich dokładna przyczyna. Wtórne zwyrodnienia stawu kolanowego pojawiają się najczęściej po przebytym urazie, zakażeniu lub powstają w wyniku wrodzonych zaburzeń budowy, lub konkretnej choroby (np. cukrzycy).

Na nadmierne przeciążenie stawów i wystąpienie zwyrodnień stawu kolanowego mogą mieć wpływ:

• Czynniki zawodowe – np. narażanie na urazy, podnoszenie zbyt ciężkich przedmiotów lub długotrwałe stanie / kucanie / klęczenie.
• Otyłość.
• Uprawianie sportów takich jak podnoszenie ciężarów, zapasy lub spadochroniarstwo.

Na zwyrodnienia stawu kolanowego w szczególności narażone są kobiety – chorują one często zwłaszcza po menopauzie. Może ono wynikać także z predyspozycji genetycznych.

W wyniku zwyrodnienia stawu kolanowego dochodzi do uszkodzeń w chrząstce stawowej. Tym samym osłabieniu ulega cały staw kolanowy. Najczęstsze objawy zwyrodnienia stawu kolanowego to:

• Ból kolana – jeśli mamy do czynienia z bólem mechanicznym, występuje on w trakcie ruchu i ustępuje w trakcie spoczynku lub w nocy. Natomiast ból zapalny może występować zarówno w ruchu, jak i w spoczynku, w ciągu dnia oraz w nocy.
• Ograniczona ruchomość – zwyrodnienia stawu kolanowego powodują ograniczenie zakresu ruchu stawu – chory może mieć trudności z pełnym wyprostowaniem lub zgięciem nogi.
• Sztywność stawu – sztywność może się powtarzać po okresach bezruchu, np. rano lub na początku ruchu (np. przy wstawaniu z krzesła).
• Trzeszczenia – charakterystyczne trzeszczenia wynikają z tarcia, do jakiego dochodzi pomiędzy powierzchniami stawowymi.
• Zniekształcenie stawu kolanowego – wskutek zmian zwyrodnieniowych mogą pojawić się naroślą kostne, tzw. osteofity, może także dojść do przemieszczenia niektórych elementów stawu kolanowego i zniekształcenia jego budowy.

Zwyrodnienie kolana (gonartrozę) diagnozuje się poprzez specjalistyczne badania takie jak RTG oraz USG stawu kolanowego, oraz tomografia komputerowa. Badanie obrazowe, które może pomóc

postawić diagnozę to także rezonans magnetyczny. Na podstawie zdjęć radiologicznych oraz wywiadu lekarskiego lekarz może ocenić charakter zmian, które doprowadziły do zwyrodnienia kolana, oszacować liczbę uszkodzeń i zaproponować odpowiednie metody leczenia.

Jeśli chodzi o zwyrodnienie stawu kolanowego, leczenie jest objawowe i ma na celu przede wszystkim usunąć dolegliwości związane ze zwyrodnieniem kolana. Bardzo ważna jest profilaktyka oraz leczenie niefarmakologiczne – aby uchronić stawy przed przeciążeniem i nie doprowadzić do ich zwyrodnienia, należy unikać aktywności, które nadmiernie przeciążają stawy, a także dbać o sylwetkę.

Gdy już jednak doszło do zwyrodnienia stawu kolanowego, leczenie opiera się na podawaniu leków przeciwbólowych oraz fizjoterapii. Lekarz może zalecić także stosowanie specjalistycznego sprzętu ortopedycznego, a w krytycznych przypadkach – operację stawu kolanowego i endoprotezę. Inną, mniej inwazyjną metodą leczenia zwyrodnienia stawu kolanowego jest artroskopia stawu kolanowego.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie domowe, czyli niefarmakologiczne polega przede wszystkim na utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz odpowiednich ćwiczeniach. Dodatkowo stosowane są specjalistyczne sprzęty, które odciążają staw, takie jak laski i kule ortopedyczne. Leczenie domowe w przypadku zwyrodnienia kolan może opierać się także o krioterapię, czyli okłady z lodu oraz stosowanie maści i żelów chłodzących.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – ćwiczenia, które mogą poprawić stan zdrowia chorego to ćwiczenia polegające na podnoszeniu kolan w pozycji siedzącej lub leżącej. Wskazane są także ćwiczenia w podwieszeniu osiowym z dawkowanym oporem, ćwiczenia na rowerze stacjonarnym, stretching oraz ćwiczenia w wodzie (między innymi aerobowe). Zalecone przez lekarza lub fizjoterapeutę ćwiczenia pomogą wzmocnić staw, wykonywane regularnie mogą także załagodzić dolegliwości bólowe oraz zwiększyć zakres ruchomości kolana.

Wiele osób zastanawia się, czy w przypadku zwyrodnienia stawu kolanowego może zaszkodzić jazda na rowerze. O ile jazda na rowerze stacjonarnym jest bezpieczna dla osoby chorującej na gonartrozę, o tyle jazda na zwykłym rowerze może stanowić zbyt duże obciążenie, głównie dlatego, że niektóre elementy roweru mogą być źle dostosowane do użytkownika. Wystarczy nieprawidłowo ustawić siodło roweru, by zaburzyć stabilizację stawów i doprowadzić do uszkodzeń chrząstki stawowej. Z tego też powodu przy zwyrodnieniu kolan zalecane są ćwiczenia na wyregulowanych i profesjonalnych stacjonarnych rowerach do ćwiczeń.

Orteza stawu kolanowego to ortopedyczne urządzenie, które stabilizuje stawy i poprawia oś kończyny. Inaczej nazywa się je stabilizatorem kolana. Orteza stawu kolanowego jest wykonana z oddychającego materiału, dzięki czemu zachowana zostaje naturalna temperatura stawu kolanowego. Umożliwia ona odciążenie rzepki kolanowej oraz zapobiega nadmiernym przemieszczeniom powierzchni stawowych.

Orteza stawu kolanowego może być stosowana zarówno w rehabilitacji sportowej, jak i w celu poprawy codziennego funkcjonowania. Stabilizator łagodzi dolegliwości bólowe oraz poprawia sprawność czuciowo-ruchową. Tańsze krótsze modele ortez stawu kolanowego kosztują około 59 złotych. Modele wyposażone w specjalne pasy i zawiasy z możliwością regulacji ruchomości to już wydatek rzędu od 200 do 700 złotych. W niektórych przypadkach można liczyć na refundację ortezy ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia.

Jeśli leczenie niefarmakologiczne i ćwiczenia na zwyrodnienie stawu kolanowego nie przynoszą znaczącej poprawy, mogą być konieczne leki na stawy kolanowe. Najczęściej stosowane leki na stawy kolanowe to leki o działaniu przeciwbólowym. Lekarz może przepisać choremu niesteroidowe leki przeciwzapalne lub paracetamol. Mogą one być podawane doustnie, zewnętrznie – na skórę, domięśniowo lub bezpośrednio do wnętrza stawu (poprzez punkcję).

Leki na stawy kolanowe, które podaje się bezpośrednio do wnętrza stawu to między innymi glikokortykosteroidy oraz kwas hialuronowy. Po takiej aplikacji ból może ustąpić nawet na kilka miesięcy, jednak ze względu na możliwe działania uboczne, nie należy podawać w ten sposób leków na stawy kolanowe częściej niż kilka razy do roku.

W przypadku, gdy choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych jest bardzo zaawansowana i tradycyjne metody leczenia nie przynoszą efektów, może być konieczne leczenie chirurgiczne. W takiej sytuacji chory staw zastępuje się sztuczną protezą. Możliwe jest także wykonanie zabiegu chirurgicznego w celu usunięcia części elementów stawu kolanowego dotkniętych zwyrodnieniem. Mniej inwazyjną formą leczenia chirurgicznego jest artroskopia stawu kolanowego.

Artroskopia stawu kolanowego to zabieg, który ma na calu wykrycie uszkodzeń w chrząstce stawu kolanowego i usunięcie jej fragmentów. Podczas zabiegu artroskopowego można usunąć wyrośla kostne, a także naprawić łąkotki. Polega on także na płukaniu całego stawu i usunięciu przerośniętej błony maziowej.

Endoproteza stawu kolanowego to sztuczny staw kolanowy. Gdy leczenie niefarmakologiczne, a także i leczenie farmakologiczne nie przynoszą efektów, może być konieczna interwencja chirurga i operacja wszczepiania endoprotezy stawu kolanowego. Endoproteza może być całościowa i zastępować cały staw lub częściowa – wszczepiona w konkretnym miejscu uszkodzenia stawu. Operacja wszczepienia endoprotezy stawu kolanowego odbywa się w znieczuleniu i jest bezbolesna, zabieg może trwać około 2 godziny, po jego wykonaniu konieczna jest kilkumiesięczna rehabilitacja.

Kulisy zdrowia: Uraz nogi? Gips a może orteza?