Niedrożność jelit – na czym polega, jakie są jej objawy i przyczyny? Metody diagnozy i leczenia w przypadku niedrożności jelit

Wyróżnia się niedrożność jelit pełną i niepełną. Ta pierwsza polega na całkowitym zamknięciu przejścia przez dany odcinek jelita. Niedrożność jelit niepełna to częściowe zamknięcie (znaczne zwężenie) pasażu na danym odcinku przewodu pokarmowego.

Niedrożność jelit wysoka i niska to z kolei rozróżnienie dotyczące odcinka, na którym pojawia się zatrzymanie procesu przemieszczania się trawionego pokarmu lub jego resztek. Niedrożność jelit wysoka dotyczy początkowego odcinka układu pokarmowego, czyli jelita cienkiego. Niedrożność jelit niska dotyczy końcowych odcinków przewodu pokarmowego, czyli jelita grubego.

Niedrożność może wystąpić jednocześnie na kilku odcinkach jelit – taka sytuacja nosi nazwę wielopoziomowej niedrożności jelit.

Kolejnym rozróżnieniem jest niedrożność jelit mechaniczna i porażenna. Niedrożność mechaniczna najczęściej spowodowana jest guzem będącym objawem choroby nowotworowej. Niedrożność jelit porażenna polega na zatrzymaniu ruchów robaczkowych jelit, które przestają pracować i nie przesuwają treści pokarmowych w kierunku jelita grubego i odbytu.

Niedrożność jelit mechaniczna jest najczęściej skutkiem nowotworu i rozwijającego się w jelitach guza lub guzów, które zamykają dany odcinek układu pokarmowego. Guz może także pojawić się w innych narządach jamy brzusznej, poza jelitem, ale jego ucisk powoduje skręt jelita i zamknięcie lub znaczne zwężenie jego światła.

Niedrożność jelit mechaniczna może też być spowodowana nieleczoną przepukliną brzuszną. Powoduje ona uwięźnięcie jelita i niedrożność. Mechaniczna niedrożność jelit może też być wynikiem połknięcia zbyt dużego ciała obcego, które nie jest w stanie przejść przez dany odcinek jelita i blokuje je.

Niedrożność jelit porażenna często pojawia się po zabiegach operacyjnych w obrębie jamy brzusznej – im poważniejszy zabieg, tym większe prawdopodobieństwo jej wystąpienia i dłuższy czas trwania. Niedrożność jelit po operacji jest zjawiskiem normalnym, fizjologicznym: jelita na jakiś czas zatrzymują się, po czym ponownie podejmują prawidłową pracę.

Porażenna niedrożność jelit o podłożu chorobowym jest najczęściej skutkiem zapalenia otrzewnej. Stan zapalny w jamie otrzewnej powoduje zatrzymanie ruchów robaczkowych jelit, czyli ich perystaltyki. Porażenna niedrożność jelit może też pojawić się w przypadku niektórych innych chorób, na przykład niewydolności nerek.

Do najczęstszych i typowych objawów niedrożności jelit należą ból brzucha, wymioty oraz zatrzymanie stolca (wydalania) i gazów.

Objawy niedrożności jelit różnią się w zależności od tego, na którym odcinku przewodu pokarmowego do niej dochodzi. Niedrożność jelita cienkiego początkowo daje objawy w postaci nawracających, obfitych wymiotów. Jeśli jelito grube jest drożne, może w początkowej fazie dochodzić do wypróżnień, jednak po jakimś czasie zostaje zatrzymane oddawanie stolca i gazów, pojawia się ból i wzdęcie brzucha.

W przypadku, gdy niedrożność dotyczy jelita grubego, głównym objawem jest silny ból brzucha i zatrzymanie stolca oraz gazów. W późniejszej fazie pojawiają się wymioty, ponieważ także jelito cienkie wypełnia się treścią jelitową, która nie ma możliwości przesuwania się do odbytnicy.

Należy pamiętać, że w jelitach nie znajdują się jedynie trawione pokarmy i ich resztki, ale także różne wydzieliny, które muszą się przesuwać w dół przewodu pokarmowego. Jeśli jest to niemożliwe, pacjent odczuwa dyskomfort i ból oraz wymiotuje, nawet jeśli od dłuższego czasu nic nie je ani nie pije.

Dodatkowe objawy przy niedrożności jelit to brak apetytu, niskie ciśnienie krwi, osłabienie, suchość w ustach, przyspieszone tętno oraz odwodnienie spowodowane wymiotami – skutkuje ono utratą elektrolitów i może prowadzić do zaburzeń świadomości oraz problemów z koncentracją.

Niedrożność jelit u dzieci może być spowodowana tak zwanym wgłobieniem jelita, które polega na tym, że dalsza część jelita wchodzi w poprzednią, zamykając jej światło i czasami prowadząc nawet do martwicy danego odcinka. Niedrożności tego rodzaju można zapobiec, stosując profilaktycznie lewatywy. Lewatywa jest też metodą zachowawczego leczenia takiej niedrożności jelit u dziecka.

Inną przyczyną powodującą niedrożność jelit u dzieci jest przepuklina. Dzieci mają słabo wykształcone mięśnie brzucha, powięzi i tkankę łączną, co sprawia, że przepuklina może pojawić się u nich nawet w wyniku intensywnych ćwiczeń albo na skutek dźwigania jakiegoś ciężkiego przedmiotu. Nieleczona przepuklina może doprowadzić do uwięźnięcia pętli jelit i do niedrożności. Z tego powodu dzieci nie powinny nosić ani przesuwać zbyt ciężkich przedmiotów.

U dzieci możliwa jest też wrodzona niedrożność jelit. Objawy tej wady rozwojowej pojawiają się w ciągu kilku godzin po narodzinach dziecka. Po odejściu smółki (pierwszy stolec) dziecko przestaje wydalać stolce, jego brzuszek robi się wzdęty, noworodek zaczyna płakać i krzyczeć z bólu.

W dalszej fazie pojawiają się duszności i sinica; dziecko zaczyna się dusić, ponieważ jego oskrzela zalewane są treścią z przewodu pokarmowego. W przypadku wrodzonej niedrożności jelit u dzieci konieczna jest jak najszybsza interwencja chirurgiczna, a zanim do niej dojdzie – zastosowanie odżywiania pozajelitowego.

Każdy ból brzucha o średnim lub silnym natężeniu powinien być skonsultowany z lekarzem rodzinnym, a najlepiej z gastrologiem. Lekarz rozpoznaje niedrożność jelit na podstawie wywiadu oraz badania brzucha pacjenta. Dodatkowo może zlecić USG lub RTG jamy brzusznej na stojąco oraz badanie krwi. W niektórych przypadkach podejrzenia niedrożności jelit wykonywana jest tomografia komputerowa brzucha. Zazwyczaj do diagnozy wystarczy jednak badanie i RTG jamy brzusznej.

Mechaniczną niedrożność jelit leczy się w większości przypadków operacyjnie. Niedrożność jelit jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu pacjenta, więc decyzja o operacji podejmowana jest w trybie pilnym. W niektórych przypadkach stan pacjenta jest tak zły z powodu odwodnienia organizmu, że przed przeprowadzeniem operacji konieczne jest dożylne podawanie płynów. Zabieg udrożnienia jelita odbywa się dopiero wówczas, gdy stan pacjenta zwiększa szansę na jego przeżycie.

W przypadku niedrożności jelit po operacji (niedrożność porażenna) w szpitalach stosuje się obecnie metodę wspomagania i przywracania ruchów robaczkowych jelit, na przykład podając pacjentom jakiś czas po zabiegu kawę lub gumę do żucia. Zalecane jest też, by pacjent pił płyny, nawet jeśli nie odczuwa pragnienia. Zabiegi te pobudzają perystaltykę jelit i sprawiają, że podejmują one na powrót prawidłową pracę. Chodzi o to, żeby porażenna niedrożność jelit po operacji trwała jak najkrócej.

W przypadku porażennej niedrożności jelit w przebiegu zapalenia otrzewnej konieczna jest natychmiastowa operacja. Polega ona jednak na zlikwidowaniu źródła stanu zapalnego, który spowodował odruchowe zatrzymanie perystaltyki jelit. Także przy niedrożności jelit, będącej skutkiem na przykład niewydolności nerek, leczy się przede wszystkim przyczynę zatrzymania pracy przewodu pokarmowego – w takim przypadku nie jest konieczna operacja.

Interwencja chirurgiczna nie jest też czasami stosowana przy wielopoziomowej niedrożności jelit i przy niepełnej niedrożności. W takich przypadkach czasami lepsze efekty daje leczenie zachowawcze. Stosuje się wówczas sondę nosowo-żołądkową i uzupełnia się płyny dożylnie, podaje się też leki przeciwobrzękowe.

Chirurgiczne leczenie mechanicznej niedrożności jelit polega najczęściej na usunięciu ciała obcego lub guza blokującego światło jelita. Może też polegać na przecięciu zrostów, jeśli przyczyną niedrożności są właśnie tworzące się w jelitach zrośnięcia.

Czasami zdarza się jednak tak, że w miejscu, gdzie doszło do niedrożności rozwija się martwica. W takiej sytuacji chirurg usuwa martwy fragment jelita. W skrajnych przypadkach konieczne jest usunięcie całości jelita, czyli jego resekcja. Pacjent musi wówczas do końca życia być odżywiany pozajelitowo.

Rokowania w przypadku niedrożności jelit zależą od przyczyny tego stanu oraz od ogólnego stanu pacjenta.

Przyczyny niedrożność jelit są tak różne i w większości przodków niezależne od pacjenta, że trudno mówić o profilaktyce mającej zapobiec niedrożność jelit. Można jednak podjąć pewne działania, które zmniejszą ryzyko wystąpienia tej groźnej i poważnej dolegliwości.

Jeśli pacjent cierpi na przepuklinę brzuszną, metodą zapobiegania rozwojowi niedrożności jelit będzie jak najszybsze poddanie się operacji korekcyjnej przepukliny. Zapobiegnie to uwięźnięciu jelita w jej obrębie i zamknięciu jego pasażu.

Do działań profilaktycznych zapobiegających ryzyku niedrożności jelit należą też badania kontrolne, pozwalające wykryć raka jelita grubego we wczesnym stadium. Nowotwór jelita grubego wykryty odpowiednio wcześnie daje szansę na wyleczenie, a tym samym ryzyko pojawienia się niedrożności jelit zostaje zmniejszone.

Rak jelita grubego uznawany jest za chorobę cywilizacyjną, której sprzyja niezdrowy tryb życia i brak wysiłku fizycznego. Lekarze i naukowcy są zgodni: aktywny tryb życia i wysiłek fizyczny, zachowanie prawidłowej masy ciała i zdrowe nawyki żywieniowe zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, który w końcowej fazie może spowodować niedrożność jelita grubego.

Jelita drugim mózgiem? Dietetyk Jakub Mauricz tłumaczy