Grasica – co to jest, jak działa i jakie funkcje pełni w organizmie? Choroby grasicy – ich objawy i leczenie

Grasica to gruczoł stanowiący część układu limfatycznego. Znajduje się w górnej części klatki piersiowej, tuż za mostkiem, poniżej gruczołu tarczowego (czyli tarczycy) i do przodu od tchawicy. Grasica jest odpowiedzialna za produkcję wielu hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, przede wszystkim układu odpornościowego. To właśnie ten organ kontroluje dojrzewanie limfocytów T, które bronią organizm przed infekcjami i powstawaniem zmian nowotworowych.

Grasica rośnie do 2. roku życia i osiąga wagę około 25 gramów. Po osiągnięciu dojrzałości gruczoł ten zaczyna się zmniejszać, czyli ulega inwolucji na rzecz tkanki tłuszczowej i po 60. roku życia waży jedynie 0,5 g.

Grasica ma kształt nieregularnej torebki. Zbudowana jest z tkanki limfatycznej i tkanki łącznej. Grasica składa się z płata prawego (łacińska nazwa lobus deuter) i płata lewego (lobus sinister). Narząd ten ma tendencję do gromadzenia wraz z wiekiem tkanki tłuszczowej żółtej. Głównymi komórkami, z których zbudowana jest grasica, są limfocyty i komórki nabłonkowe. Miąższ grasicy złożony jest z kory i rdzenia. Kora grasicy składa się ze zrazików (płacików) podzielonych przegrodami łącznotkankowymi. Rdzeń grasicy jest wspólny dla wszystkich zrazików kory.

Podstawową funkcją grasicy jest produkcja hormonów, takich jak:

• tymozyna – hormon przyspieszający dojrzewanie limfocytów T, ważny dla funkcjonowania układu odpornościowego,
• tymulina – hormon stymulujący produkcję limfocytów T,
• tymopoetyna – hormon niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego,
• tymostymulina – hormon odpowiedzialny między innymi za zapobieganie zmianom nowotworowym,
• tymopentyna,
• grasiczy czynnik humoralny.

Limfocyty dojrzewające w grasicy (limfocyty T) gromadzą się następnie w grudkach śledziony i w węzłach chłonnych. Limfocyty T opuszczające grasicę są już w pełni wykształcone i mogą pełnić funkcję obrony organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi.

Grasica odpowiada za kontrolę rozwoju obwodowych tkanek limfatycznych takich jak węzły chłonne i śledziona w życiu płodowym oraz w okresie dojrzewania. To właśnie z tego względu wielkość grasicy we wczesnych stadiach życia i w młodości jest znacznie większa niż w późniejszych okresach życia. Grasica poprzez wydzielane hormony stymuluje pracę układu odpornościowego.

W przypadku wrodzonego braku grasicy lub gdy grasica usunięta musi być we wczesnym okresie życia, dochodzi do upośledzenia funkcjonowania układu immunologicznego oraz braku odporności komórkowej organizmu.

Głównym zadaniem układu immunologicznego (odpornościowego) jest ochrona organizmu przed bakteriami, wirusami, szkodliwym działaniem substancji chemicznych i innymi czynnikami mogącymi wywołać stan zapalny lub chorobę. Układ odpornościowy powiązany jest z układem limfatycznym, ponieważ chłonka (limfa) pozwala usuwać z organizmu szkodliwe substancje i czynniki chorobotwórcze. Limfocyty (białe krwinki) płyną przez węzły chłonne i usuwają zbędne substancje, które zbierają się w przestrzeniach międzykomórkowych.

Głównymi narządami odpowiedzialnymi za prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego są grasica i śledziona. Śledziona to największy narząd limfatyczny. Jest ona jednak niewielkich rozmiarów (waży około 150 g) o nieregularnym kształcie i kolorze ciemnoczerwonymi, położona w prawym boku pod żebrami. W grudkach śledziony gromadzą się dojrzałe limfocyty, które następnie uwalniane są do krwi. W śledzionie odbywa się także rozpad erytrocytów (czerwonych ciałek krwi). Produkcja limfocytów w śledzionie kontrolowana jest za pomocą hormonów produkowanych i wydzielanych przez grasicę.

Układ odpornościowy odpowiedzialny jest za odporność swoistą i nieswoistą. Odporność nieswoista to naturalna ochrona przed działaniem czynników szkodliwych, mogących powodować stany zapalne i inne dolegliwości. Taka ochrona występuje najczęściej w układzie pokarmowym, oddechowym oraz w układzie moczowo-płciowym, które najbardziej narażone są na działanie czynników chorobotwórczych. Odporność swoista polega na zwalczaniu konkretnych rodzajów czynników szkodliwych.

Limfocyty T są, obok limfocytów B, odpowiedzialne za funkcjonowanie układu odpornościowego. Dla osiągnięcia pełnej dojrzałości muszą one przebywać przez jakiś czas w grasicy. Limfocyty T bronią organizm przed inwazją komórek nowotworowych, przed infekcjami wirusowymi i innymi antygenami. Mają one zdolność zabijania i eliminowania z organizmu obcych komórek, stanowiąc tym samym barierę ochronną pozwalająca na zachowanie zdrowia.

Najpoważniejszą chorobą dotykającą grasicę jest nowotwór tego narządu, tak zwany grasiczak. Jest to relatywnie rzadki nowotwór, który tworzy zmiany w tkance nabłonkowej grasicy. Grasiczak zazwyczaj zlokalizowany jest w śródpiersiu przednim. Schorzeniu temu często towarzyszą dodatkowe dolegliwości, takie jak:

• miastenia,
• niedokrwistość aplastyczna (inaczej aplazja szpiku i anemia aplastyczna),
• układowy toczeń trzewny,
• inne choroby autoimmunologiczne, spowodowane przez choroby z autoimmunizacji.

Miastenia (łac. myasthenia gratis) to przewlekła choroba, której objawami są szybkie męczenie się i osłabienie mięśni szkieletowych, dotykająca szacunkowo 10-15 osób na każde 100 tysiąc. Objawy miastenii zależą od tego, które mięśnie są zaatakowane chorobą. Do najczęstszych należą:

• opadanie powiek,
• diplopia (zaburzenie widzenia polegające na podwójnym widzeniu przedmiotów),
• zmiana mimiki twarzy,
• opadanie żuchwy,
• osłabienie odruchu gryzienia i żucia pokarmów,
• opadanie głowy,
• osłabienie głosu,
• osłabienie siły mięśniowej rąk i nóg,
• zaburzenia oddychania.

W niektórych przypadkach miastenia może mieć postać uogólnioną, kiedy osłabione są wszystkie receptory mięśniowe. Miastenia w obrębie mięśni szyi powoduje opadanie głowy do przodu i ból mięśni karku. Miastenia kończyn górnych objawia się problemami z utrzymaniem rąk w górze i z najprostszymi codziennymi czynnościami takimi jak mycie i czesanie. Osłabienie mięśni nóg to problemy z chodzeniem (szczególnie z wchodzeniem po schodach) i bieganiem, co może także powodować upadki. Osłabienie mięśni oddechowych w wyniku miastenii jest stanem bardzo niebezpiecznym, ponieważ w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta. Niewydolność oddechowa wymaga natychmiastowej intubacji oraz wymaga podłączenia pacjenta do respiratora.

Czytaj też: W tej chorobie słabną mięśnie, a objawy widać na powiekach. O miastenii i jej leczeniu mówi neurolog

Miastenia jest chorobą autoimmunologiczną to znaczy, że organizm produkuje własne przeciwciała, które powodują niszczenie receptorów dla acetylocholiny, odpowiedzialnej za prawidłową pracę mięśni. Sygnał nerwowy powodujący skurcz mięśni nie jest prawidłowo przekazywany do komórek, co powoduje osłabienie i brak reakcji mięśni. Kobiety zapadają na to schorzenie relatywnie częściej i wcześniej niż mężczyźni (około 20-35. roku życia, podczas gdy pierwsze objawy u mężczyzn pojawiają się dopiero po 60. roku życia).

Niedokrwistość aplastyczna to niewydolność szpiku kostnego, który nie produkuje wystarczającej ilości komórek krwi. Obniżona jest wówczas produkcja zarówno erytrocytów (krwinek czerwonych), jak i leukocytów (krwinek białych) i trombocytów. Niedokrwistość aplastyczna może pojawić się w każdym wieku, podobnie jak miastenia częściej atakuje kobiety niż mężczyzn. Choroba ta może pojawić się nagle, a jej rozwój może być bardzo dynamiczny, nasilając się nawet w przeciągu kilku dni. Niedokrwistość aplastyczna objawia się bladością, bólami głowy, kołataniem serca, uczuciem duszności oraz zmęczeniem.

Toczeń rumieniowaty układowy (toczeń trzewny) to choroba autoimmunologiczna, polegająca na tym, że komórki układu odpornościowego (limfocyty) atakują swój własny organizm, powodując w nim stan zapalny.

W przypadku zdiagnozowania grasiczaka konieczne jest usunięcie zmiany nowotworowej. Czasem wiąże się to z koniecznością usunięcia grasicy. Miastenia i inne choroby autoimmunologiczne leczy się farmakologicznie, podając inhibitory cholinoesterazy i leki immunosupresyjne (hamujące pracę układu odpornościowego, tak by nie atakował on własnego organizmu). W terapii miastenii stosuje się także dożylne wlewy z immunoglobinami.

W przypadku miastenii może dojść do tak zwanego przełomu miastenicznego, który jest stanem zagrażającym życiu. Pojawia się wówczas niewydolność oddechowa, a pacjent musi być natychmiast intubowany i podłączony do respiratora. Przełom miasteniczny może pojawić się w wyniku infekcji, porodu lub innego zdarzenia stanowiącego wstrząs dla organizmu, może także być spowodowany przyjmowaniem leków znieczulających i antybiotyków, a także na przykład leków stosowanych w kardiologii i okulistyce. Z tego względu osoby z rozpoznaną miastenią powinny być pod stałą kontrolą lekarza prowadzącego, szczególnie jeśli muszą przyjmować leki na inne schorzenia. Pacjentki w ciąży chorujące na miastenię powinny powiedzieć o tej dolegliwości lekarzowi, tak by zespół przyjmujący poród był odpowiednio przygotowany na możliwe komplikacje.

W przypadku niektórych chorób, takich jak nowotwór grasicy i miastenia zachodzi konieczność operacyjnego usunięcia grasicy. Na szczęście bez tego narządu można funkcjonować, o ile nie jest on usunięty we wczesnym okresie życia. W trakcie dojrzewania organizmu komórki grasicy wędrują po obwodowych tkankach limfatycznych i osiedlają się w nich. Kiedy proces zasiedlania dobiegnie końca (po okresie dojrzewania, zazwyczaj we wczesnej dorosłości), układ chłonny i układ odpornościowy mogą prawidłowo funkcjonować także po operacyjnym usunięciu grasicy.

Niemniej jednak nie należy zapominać, że grasica pełni swoje funkcje przez całe życie, także w okresie dorosłości. Jest to narząd odpowiedzialny za kontrolowanie funkcjonowania układu odpornościowego i dojrzewanie limfocytów T. Z tego względu operacja usunięcia grasicy przeprowadzana jest jedynie w przypadku bezwzględnej konieczności. Szczególnie ważny jest wiek pacjenta – im jest on młodszy, tym ryzyko upośledzenia układu odpornościowego i chłonnego w wyniku usunięcia grasicy jest większe. Brak grasicy może skutkować częstymi i nawracającymi infekcjami. W przypadku wrodzonego braku grasicy mówimy także o wrodzonym upośledzeniu, a nawet o braku odporności.