Badanie kału – rodzaje, wskazania, przygotowanie do badania i sposób pobrania próbki. Gdzie kupić pojemnik na kał?

Badanie kału wciąż jest niedoceniane, ponieważ sposób pobierania próbki dla pacjentów nie jest komfortowy. Tymczasem przydatność wyników jest duża, gdyż analiza kału pozwala na wykrycie wielu chorób i nieprawidłowości w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Badanie kału zlecane jest do wykonania przy podejrzeniu chorób trzustki, wrzodów żołądka, zakażenia bakteryjnego lub pasożytniczego przewodu pokarmowego, nowotworu jelita grubego oraz nieprawidłowości w procesie wchłaniania składników odżywczych z pokarmów. Badanie kału jest obligatoryjnie wykonywane u osób pracujących w branży gastronomicznej i podejmujących pracę podczas, której dochodzi do kontaktu z żywnością.

W ofercie laboratoriów diagnostycznych dostępnych jest kilka rodzajów badań kału:

1. Badanie ogólne kału to podstawowa ocena cech fizycznych i chemicznych stolca. Analizowana jest barwa i zapach kału, pH stolca, sprawdzana obecność śluzu, ropy, niestrawionych resztek pokarmowych (ziaren skrobi, komórek roślinnych, kulek tłuszczowych, kryształów kwasów tłuszczowych i cholesterolu, włókna mięsnego), nabłonków, erytrocytów i komórek układu odpornościowego. Na podstawie obecności resztek pokarmowych można ocenić aktywność wybranych enzymów trawiennych.

2. Badanie kału na pasożyty zlecane jest najczęściej u dzieci, gdy pojawiają się problemy z brakiem apetytu, biegunki, swędzenie odbytu oraz zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. Do badania kału na pasożyty, należy pobierać materiał biologiczny 2-3 krotnie. Ocena makroskopowa pozwala na wykrycie jaj, larw lub osobników pasożytów przewodu pokarmowego. Najczęściej stwierdzane są:

   • tasiemce (w kale obecne są człony tasiemca bądź jaja),
   • motylica wątrobowa (w kale stwierdzane jaja),
   • lamblie jelitowe (w kale obecne są jaja, albo cysty),
   • owsiki (w stalcu są dorosłe osobniki),
   • glista ludzka (w materiale kałowych są jaja lub dorosłe osobniki).

3. Badanie kału na obecność krwi utajonej (hemoglobiny) zlecane przy podejrzeniu krwawienia z górnych odcinków układu trawiennego (np. wrzodów żołądka, dwunastnicy lub jelita cienkiego) lub przy podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego lub raka jelita grubego.

4. Badanie kału na posiew, wykonywane jest w celu wykrycia bakterii chorobotwórczych lub grzybów, które powodują zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego np. wzdęcia, biegunki. Posiew kału to jedno z badań do książeczki sanepidowskiej. Podczas niego poszukuje się bakterii:

   • Clostridium difficile,
   • Campylobacter coli,
   • Campylobacter jejuni,
   • Escherichia coli (szczepów powodujących biegunki),
   • Listeria monocytogenes,
   • Salmonella,
   • Shigella,
   • Yersinia enterocolitica,
   • Yersinia pseudotuberculosis.

5. Badanie kału ukierunkowane na poszukiwanie markerów, których poziom wzrasta podczas poważnych chorób. Kalprotektyna w kale jest oceniana przy podejrzeniu stanów zapalnych jelit, w celu rozróżnienia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego Crohna. Poziom kalprotektyny w kale wzrasta w przebiegu nowotworu jelita grubego, w stanach zaostrzeń schorzeń reumatycznych, przy ostrym zapaleniu trzustki, marskości wątroby, zapaleniu płuc. Nie należy oceniać tego parametru po intensywnym wysiłku lub w tracie zażywania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, gdyż wyniki zostaną zaburzone.

Badania kału na pasożyty są niezbędne do otrzymania książeczki sanitarno-epidemiologicznej, obowiązkowej dla pracowników gastronomicznych. Podczas badania kału oceniana jest obecność pałeczek Salmonnelli i Shigelli w dostarczonym materiale. By wykonać badania do książeczki sanepidowskiej należy trzykrotnie, w kolejnych dniach pobrać próbkę stolca do pojemnika na kał. Każdą pobraną próbkę można przechowywać w szczelnie zamkniętym opakowaniu w temperaturze 4-8°C przez maksymalnie 72 godziny. Materiał biologiczny wraz z pobranym ze strony internetowej zaświadczeniem, trzeba dostarczyć w godzinach porannych do punktu sanitarnego w danej miejscowości.

Koszt badania kału (3 próbek) i wydania książeczki sanitarno-epidemiologicznej wynosi ok. 100 zł. Jeśli badania zlecane są studentom kierunków żywieniowych lub przez pracodawcę, ich koszt pokrywa osoba zlecająca. Na wyniki oczekuje się od 2 do 7 dni roboczych.

Badanie kału wykonuje się zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci. Zawsze należy pamiętać o właściwym przygotowaniu do badania. Jeśli nie będziemy przestrzegać kilku zasad, to wyniki mogą być zakłamane. Warto wiedzieć również, że na wiarygodność wyników mogą wpłynąć zarówno dieta, jak i przyjmowanie niektórych leków.

Pierwszą zasadą jest zwiększenie ilości błonnika w diecie na kilka dni przed pobraniem próbki, co ma na celu uregulowanie wypróżnienia. W tym samym okresie wskazane jest odstawić niektóre leki, takie jak: preparaty żelaza, leki przeciwzapalne i zawierające kwas acetylosalicylowy. Próbkę do badania pobiera się do specjalnego pojemnika na kał, który możemy kupić w każdej aptece. Koszt pojemnika na kał to nie więcej niż kilka złotych. Do pojemnika załączona jest specjalna szpatułka, która znacznie ułatwi proces pobierania kału.

Badanie kału wykonuje się na próbce świeżego materiału biologicznego. Do badania ogólnego wystarczy 1 próbka, natomiast na posiew lub pasożyty wymaga pobrania 3 próbek w kolejnych dniach. Materiał do badania kału należy pobrać z kału oddanego nie do muszli klozetowej, a najlepiej na foliową torebkę. W przeciwnym razie kał może zostać zanieczyszczony przez bakterie bytujące w toalecie.

Za pomocą szpatułki dołączonej do pojemnika na kał, trzeba pobrać jednorazowo ok. 1 cm kału (obrazowo jest to próbka wielkości laskowego orzecha). W aptekach można kupić również specjalne wkładki do sedesu ułatwiające pobranie próbki oraz całe zestawy do pobierania kału do analizy w skład których wchodzi: pojemnik na kał, rękawiczki i koszyczek ułatwiający pobranie próbki. Po pobraniu kału i umieszczeniu próbki w pojemniku, należy go dokładnie zakręcić i opisać dniem, miesiącem i godziną pobrania. Zakręcony pojemnik trzeba przechowywać w lodówce, przez maksymalnie 3 doby od pobrania.

Wykrycie w badaniu kału nieprawidłowości może sugerować chorobę przewodu pokarmowego.

• zwiększona ilość nabłonków i leukocytów: wskazuje na stan zapalny w obrębie jelita grubego lub okrężnicy, pojawia się przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i chorobie Leśniowskiego Crohna, może sugerować zakażenia wirusowe lub bakteryjne przewodu pokarmowego.
• obecność niestrawionych resztek pokarmowych: wskazuje na zaburzenia wydzielania enzymów trawiennych, zapalenie trzustki, lub żółtaczkę mechaniczną,
• obecność kryształów cholesterolu i kwasów tłuszczowych: wskazują m.in. na zespół złego wchłaniania, celiakię, marskość wątroby, przewlekłe zapalenia trzustki lub żółtaczkę,
• zwiększona ilość erytrocytów, czyli obecność krwi utajonej: wskazuje na krwotok wewnętrzny, pęknięcie wrzodów żołądka lub dwunastnicy, krwawienie z jelita grubego.