Atakują nie tylko dzieci. Skąd się biorą wszy ludzkie i jak wyglądają? Sprawdź, jakie są objawy wszawicy i jakie preparaty na wszy stosować

Wszy ludzkie (Pediculus humanus) to małe owady pasożytnicze, które żyją na owłosionej skórze głowy (Pediculus humanus humanus, czyli podgatunek wesz głowowa) lub w ubraniach (Pediculus humanus corporis, czyli wesz odzieżowa).

Wszy to pasożyty, które towarzyszą człowiekowi od milionów lat – jak pokazują badania, najprawdopodobniej bytowały już na skórze naszych pradawnych przodków. Wszawica występuje we wszystkich krajach świata.

Wesz łonowa jest spokrewniona z wszą ludzką, jednak należy do innej rodziny. Jak wskazuje jej nazwa, pasożytuje głównie na skórze okolic intymnych, choć może też żyć w innych miejscach na ciele nosiciela, w tym na rzęsach.

Wszy ludzkie pasożytują na skórze, żywiąc się krwią człowieka. Najczęściej bytują na głowie nosiciela, choć mogą żyć wszędzie, gdzie skóra jest pokryta dość gęstymi włosami – pod pachami, na rękach, nogach, a nawet na klatce piersiowej.

Wszy osiągają wymiary 2-4,7 mm, przy czym samice są większe niż samce. Odwłok owada składa się z 8 segmentów, a na końcu znajduje się głowa i czułki skierowane do przodu. Posiadają trzy pary silnych odnóży zakończonych pazurami, które pomagają im poruszać się sprawnie po skórze pomiędzy włosami. Wbrew powszechnym przekonaniom wesz ludzka nie potrafi skakać ani pływać, a jedynie pełza. Owad nie posiada skrzydeł.

Każdego dnia samice wszy składają 5–10 białych jaj – są to tak zwane gnidy. Mają one owalny kształt, a wokół nich znajduje się gruba otoczka (najczęściej biała lub biało-żółta). W zależności od warunków w ciągu 4–14 dni z gnid wylęgają się larwy wszy. Następnie dość szybko przekształcają się one w dorosłe osobniki, co ma miejsce w 17. lub 18. dniu życia.

Wesz żyje około miesiąca, a dokładniej 25–32 dni od momentu wyklucia się z jaja. W ciągu swojego życia samice składają około 100 jaj, które za pomocą specjalnej wydzieliny przyklejają się u nasady włosów, by tam dojrzeć. W czasie, gdy żyją dorosłe wszy lub ich jaja, nosiciel może zarażać inne osoby i przenosić na nie pasożyty.

Wszy ludzkie wywołują chorobę nazywaną wszawicą, inaczej pedikulozą. W zależności od tego, jaki gatunek tych owadów ją spowodował, wszawicę dzieli się na głowową, odzieżową i łonową.

Wszawica wywołuje zmiany skórne, a towarzyszący jej świąd skłania do drapania, które niejednokrotnie skutkuje powstaniem ran, stanów zapalnych i przeczosów, czyli powierzchniowych, liniowych ubytków skóry, spowodowanych mechanicznie. Otwarte ranki narażone są na zakażenia bakteryjne i powstawanie zmian ropnych.

Wszawicy łonowej towarzyszy powstanie brunatnych i sinych plam na skórze, co następuje wskutek hemolizy (rozkładu krwinek) w miejscach ukąszeń przez owady. Wszawica nie zagraża bezpośrednio życiu człowieka, nie należy też do chorób szczególnie rujnujących zdrowie. Jej objawy są jednak bardzo uporczywe i znacznie obniżają jakość życia zarażonej osoby.

Wszy ludzkie mogą też przenosić liczne choroby, znacznie bardziej groźne niż wszawica. Są to między innymi:

• tyfus plamisty (wywołany przez Rickettsia prowazekii),
• dur powrotny (wywołany przez Borrelia recurrentis),
• dżuma (wywołana przez bakterię Yersinia pestis),
• gorączka pięciodniowa, inaczej okopowa (powoduje ją bakteria Bartonella quintana).

Epidemie wszawicy i innych chorób przenoszonych przez wszy są szczególnie groźne w miejscach o obniżonym standardzie higienicznym. Stanowią także ogromny problem w trakcie działań wojennych. Dziś wszy bardzo rzadko przenoszą choroby, dlatego też wszawica nie jest już uznawana za chorobę zakaźną.

Wszy i wszawica to temat, z którym wiąże się mnóstwo potocznych, nieprawdziwych przekonań. Można na przykład spotkać się z opinią, że jest to choroba charakterystyczna tylko dla osób z długimi włosami lub niedbających o higienę osobistą. Tymczasem zarażenie wszami może przytrafić się każdemu, niezależnie od poziomu higieny czy długości włosów.

Wszami bardzo często zarażają się dzieci w wieku 3-12 lat, przebywające w dużych skupiskach – zwłaszcza przedszkolach i szkołach. Powodem jest fakt, że wszy bardzo sprawnie przechodzą z jednej osoby na drugą.

Przyczyną zarażenia wszami ludzkimi jest najczęściej:

• kontakt „głowa do głowy”, na przykład podczas przytulania lub zabaw dzieci,
• używanie wspólnych szczotek, grzebieni, nakryć głowy (wszy głowowe),
• używanie wspólnych ręczników i pościeli,
• uprawianie seksu z osobą zakażoną (wszy łonowe, odzieżowe).

Wszawica występuje we wszystkich społecznościach i w każdej strefie klimatycznej. Wszy towarzyszą ludziom i żyją tam, gdzie mogą znaleźć nosiciela. Szczególnie szybko i łatwo przenoszą się na nowych żywicieli w miejscach, gdzie dużo osób przebywa na jednej przestrzeni, wspólnie śpi i oddaje się zabiegom higienicznym. Oprócz przedszkoli i szkół są to przede wszystkim:

• internaty,
• domy dziecka,
• kolonie,
• akademiki,
• noclegownie,
• koszary,
• więzienia.

Warto też wiedzieć, że wbrew powszechnej opinii zwierzęta domowe nie przenoszą wszy ludzkich. Choć na wszawicę mogą chorować niektóre zwierzęta hodowlane, powodują ją inne gatunki wszy, które nie pasożytują na człowieku.

Wszy oraz gnidy widać gołym okiem. Wszawicę nietrudno jest rozpoznać ze względu na jej specyficzne objawy. Warto je znać, by móc szybko zareagować i podjąć leczenie, niezależnie od tego, czy wszy pojawiły się o dzieci, czy u osoby dorosłej.

Do głównych objawów obecności wszy ludzkich na skórze należą:

• silny, uporczywy świąd skóry głowy lub owłosionej skóry w innych okolicach ciała (np. skóry wzgórka łonowego, gdy występują wszy łonowe),
• nadmierne drapanie się,
• widoczne wszy we włosach (są ciemne i podłużne, gromadzą się zwłaszcza w okolicy potylicznej, ciemieniowej i za uszami),
• widoczne gnidy we włosach (to białe grudki przypominające nieco łupież, które po dmuchnięciu nie odklejają się od włosów i trudno jest je usunąć),
• drobne ranki i zadrapania lub silne przeczosy na skórze,
• w skrajnych przypadkach tworzący się we włosach kołtun (włosy zlepione są ropno-surowiczą wydzieliną).

U niektórych osób zarażonych wszami dochodzi też do reakcji alergicznej, a jej głównym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych.

Wszy można rozpoznać samodzielnie. Diagnozę o wszawicy potwierdza znalezienie we włosach osobników dorosłych, larw lub jaj (gnid). Przy podejrzeniu wszawicy należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Nie ma przy tym potrzeby wykonywania dodatkowych badań, pobierania próbek czy wykluczania innych dolegliwości.

Profilaktyka wszawicy powinna mieć miejsce w szkołach, gdzie pielęgniarka lub higienistka powinna regularnie dokonywać kontroli czystości. Co ważne, nie może robić tego na oczach innych uczniów, a w razie wykrycia wszy u dziecka wolno jej poinformować o tym jedynie jego rodziców. Udzielanie informacji nauczycielom czy innym dzieciom ze szkoły może sprawić, że będą one źle traktowały zarażonego ucznia – wszawica wciąż jest chorobą o charakterze stygmatyzującym.

Także rodzice powinni mieć nawyk regularnego sprawdzania, czy we włosach dziecka nie zagnieździły się wszy. Warto też jak najwcześniej nauczyć pociechę, że nie powinno się korzystać z cudzego grzebienia, szczotki czy nakrycia głowy. Podczas zabaw z rówieśnikami włosy dziecka powinny być związane lub upięte.

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych, włosy należy myć stosownie do potrzeb, ale nie rzadziej niż raz w tygodniu. Trzeba je także codziennie dokładnie rozczesywać. Takie postępowanie jest w większości przypadków wystarczające, by zapobiec przenoszeniu się i nawrotom wszawicy. Najlepszą formą profilaktyki jest wiedza i regularne kontrolowanie stanu skóry oraz włosów.

Po zauważeniu na skórze lub we włosach wszy, gnid lub larw należy skonsultować się z lekarzem internistą lub pediatrą. Wszy należy leczyć za pomocą środków kupionych w aptece. Umycie głowy zwykłym szamponem nie pomoże pozbyć się wszawicy, podobnie jak kąpiel czy samo wypranie ubrań. Konieczne jest zastosowanie specjalnego preparatu, który pomoże zabić pasożyty.

Preparaty na wszy zawierają owadobójczą substancję o nazwie permetryna, a także oleje silikonowe, które otaczają szczelnie ciała wszy oraz ich jaja, odcinając im dopływ tlenu. Może to być szampon na wszy, a także lotion do nakładania na kilkanaście minut, żel bądź krem. Niektóre preparaty na wszy wymagają powtarzania aplikacji.

Tylko przeprowadzenie kuracji zgodnie z wytycznymi pozwala całkowicie pozbyć się ich ze skóry. Po zastosowaniu preparatu należy dokładnie wyczesać włosy, a po zakończeniu zabiegu zanurzyć grzebień w gorącej wodzie.

Podczas leczenia wszawicy należy też:

• wyprać wszystkie ubrania i pościel osoby zarażonej w temperaturze co najmniej 60 stopni C (temperatura powyżej 53,5 stopni Celsjusza powoduje śmierć zarówno gnid, jak i dorosłych wszy) a następnie wyprasować szczególnie dokładnie w okolicach szwów,
• wygotować lub zniszczyć grzebienie, szczotki i ozdoby do włosów,
• rzeczy osobiste, których nie da się wyprać, należy spryskać środkiem owadobójczym i na 10 dni szczelnie zamknąć w foliowym worku (podobnie można zrobić z pluszowymi zabawkami),
• wyprać wszystkie pluszaki dziecka lub włożyć je do zamrażalnika na dwie doby,
• dokładnie skontrolować stan włosów i skóry pozostałych domowników i osób, które miały styczność z osobą zarażoną,
• po upływie tygodnia powtórzyć kurację preparatem na wszy.

Uwaga! Osobie zarażonej wszami nie trzeba, a nawet nie należy golić głowy. Małe ranki powstałe podczas golenia sprzyjają rozwojowi zakażeń.

W leczeniu wszawicy pomocne okazują się także mieszanki ziołowe, np. z ostróżeczki czy piołunowo-wrotyczowe, dostępne w różnych formach bez recepty. A co z octem na wszy? Stosowany jako środek domowy na pasożyty ocet nie wykazuje zbyt wysokiej skuteczności. Jedynie kupiony w aptece, zastosowany zgodnie z wytycznymi preparat na wszy pomaga całkowicie wyeliminować problem. Natomiast pranie, prasowanie i wygotowywanie rzeczy pomaga zapobiec rozprzestrzenieniu się wszy na inne osoby oraz nawrotowi wszawicy.

Leczenie wszawicy łonowej najczęściej odbywa się u dermatologa. Sama procedura przypomina tę stosowaną w terapii wszawicy głowowej i odzieżowej. Pomocną metodą, oprócz stosowania aptecznych preparatów, jest depilacja okolic intymnych. Na czas leczenia należy powstrzymać się od stosunków seksualnych.

W leczeniu wszawicy łonowej stosuje się głównie lindan, malation oraz iwermektynę – preparat doustny, przyjmowany przez 10 dni w jednej lub dwóch seriach.

W przebiegu wszawicy łonowej pasożyty mogą też gnieździć się w rzęsach. Można usunąć je pęsetą lub zastosować specjalny preparat, przeznaczony do nakładania w okolicy oczu. Po zastosowaniu kuracji również należy wyprać rzeczy osobiste osoby zarażonej, a wszyscy którzy mieli z nią kontakt, powinni skontrolować stan swojej skóry i włosów.

Źródło:
Wszawica – leczenie i zapobieganie. Fakty i mity o wszawicy, Główny Inspektorat Sanitarny