Zaniki pamięci – jakie są ich rodzaje i czego są objawem? Na jakie choroby mogą wskazywać zaniki pamięci?

Aby zrozumieć istotę zaburzeń pamięci, należy najpierw przybliżyć sposób, w jaki działa pamięć człowieka. Przede wszystkim należy zaznaczyć, że jest ona niezwykle złożonym i niezbadanym do końca mechanizmem. Najważniejsze jest rozróżnienie na pamięć długotrwałą i krótkotrwałą. Pamięć krótkotrwała utrzymuje się przez kilka do kilkunastu sekund i pozwala na wykonywanie codziennych zadań – na przykład pozwala pamiętać początek tego zdania, gdy kończymy je czytać. Pamięć długotrwała natomiast to zapamiętane wspomnienia, nauczone informacje, imiona znanych nam ludzi itp. Ma teoretycznie nieograniczoną pojemność i trwałość, aczkolwiek w praktyce normalne jest zapominanie długo nieużywanych i nieistotnych informacji.

Nie wszystkie zaburzenia pamięci to zaniki pamięci, rozumiane jako utrata zdolności do przypominania sobie określonych informacji. Zaburzenia pamięci to szersze pojęcie. Obejmuje ono także jakościowe zaburzenia pamięci, w których dochodzi do zniekształcenia posiadanych wspomnień. W niektórych schorzeniach wspomnienia mogą zostać zastąpione fałszywymi. To samo może stać się z pewnymi szczegółami wspomnień, przy zachowaniu ich ogólnej struktury. Zaniki pamięci to ilościowe zaburzenia, gdzie sam dostęp do wspomnień jest nieprawidłowy. Wśród tych zaburzeń wyróżniamy następujące rodzaje:

• amnezja – brak możliwości przypomnienia sobie określonego odcinka czasu,
• ekmnezja – przeżywanie wspomnień jako teraźniejszości,
• hipomnezja – trudności w zapamiętywaniu,
• hipermnezja – niezwykle rzadka zdolność do zapamiętywania każdego wydarzenia ze swojego życia, łącznie z nieistotnymi lub prozaicznymi szczegółami.

Łagodne zaniki pamięci krótkotrwałej przytrafiają się czasami każdemu, bez względu na wiek. Mowa tu o sytuacjach takich jak gubienie przedmiotów, zapominanie o codziennych obowiązkach czy niemożność przypomnienia sobie, co robiło się przed chwilą. Zwykle powodem jest po prostu tempo życia czy przejściowe kłopoty z koncentracją. Niemniej jednak wraz z wiekiem sprawność pamięci krótkotrwałej pogarsza się. W związku z tym tego typu incydenty zdarzają się znacznie częściej u osób starszych.

Jeżeli natomiast zaniki pamięci krótkotrwałej mają przewlekły charakter i znacznie wpływają na życie codzienne, może to stanowić powód do niepokoju. Konieczna jest konsultacja z lekarzem, aby ustalić przyczynę tych symptomów. Niestety, zaniki pamięci są objawem niespecyficznym, to znaczy takim, który występuje przy wielu różnych schorzeniach. Zaliczamy do nich między innymi:

• schorzenia otępienne, na czele z chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona; najczęściej dotykają one osób starszych, lecz znane są przypadki osób nawet przed 40 rokiem życia zapadających zwłaszcza na chorobę Parkinsona;
• depresję;
• stwardnienie rozsiane;
• choroby związane z układem hormonalnym, między innymi niedoczynność przysadki lub tarczycy;
• niedobory witamin odpowiedzialnych za kondycję układu nerwowego, takich jak B1, B12 czy kwasu foliowego;
• nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych;
• zatrucia niektórymi toksynami;
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego;
• nowotwory mózgu;
• udary;
• wodogłowie normotensyjne (zespół Hakima).

Podczas wywiadu lekarz prawdopodobnie będzie próbował także wykluczyć jedną z najpowszechniejszych przyczyn problemów z pamięcią, czyli stres. Przewlekły stres może prowadzić do problemów z koncentracją tak dużych, że zapamiętywanie staje się znacznie utrudnione.

O zanikach pamięci długotrwałej można mówić, gdy dana osoba nie potrafi przypomnieć sobie dobrze znanych od dawna informacji: faktów z życia, danych adresowych czy imion znanych osób. Podobnie jak w przypadku problemów z pamięcią krótkotrwałą, dużo zależy od częstotliwości takich sytuacji. Każdemu zdarza się chwilowo zapomnieć nawet bardzo oczywistą informację. Jeżeli jednak uporczywie zapominane są podstawowe fakty albo nie rozpoznaje się osób z otoczenia, jest to oznaka uszkodzeń w obrębie mózgu.

Mogą one wynikać z zaawansowanej postaci niektórych spośród chorób powodujących zaniki pamięci krótkotrwałej. W szczególności mowa tu o chorobie Alzheimera oraz Parkinsona, a także chorobach nowotworowych mózgu. Dostęp do zasobów pamięci długotrwałej może zostać zaburzony także w wyniku mechanicznych urazów głowy.

Zdarzają się także incydentalne zaniki pamięci, wywołane jakimś konkretnym czynnikiem. Może być to amnezja następcza, czyli niepamięć po wystąpieniu tego czynnika. Istnieje także amnezja wsteczna, czyli brak pamięci zdarzeń poprzedzających nastąpienie czynnika. Takimi czynnikami mogą być:

• urazy głowy, zwłaszcza te zachodzące ze wstrząśnieniem mózgu;
• bardzo silny stres, na przykład podczas udziału w wypadku lub jako ofiara gwałtu albo innego rodzaju przemocy;
• silne odurzenie alkoholem, narkotykami lub niektórymi lekami psychotropowymi.

Na ogół problemy z pamięcią nie utrzymują się po ustąpieniu takiego czynnika. Przypomnienie sobie związanych z nim zdarzeń może być jednak niemożliwe.

Jak wspomnieliśmy, zaniki pamięci to niespecyficzny objaw. Dlatego konieczna jest odpowiednia diagnoza, by jednoznacznie ustalić przyczynę problemów z pamięcią. Dopiero wtedy można wdrożyć odpowiednie leczenie, jeżeli jest ono oczywiście możliwe. Nie istnieje niestety jeden lek, który poprawiałby pamięć w każdej sytuacji.

ZOBACZ: Na czym polega amnezja?