Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego są trudne do rozpoznania. Choroba prowadzi do niepełnosprawności. Jak zdiagnozować i leczyć SM?

Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) jest przewlekłą, zapalną chorobą autoimmunologiczną, bezpośrednio związaną ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Przyczyny stwardnienia rozsianego nie są jeszcze do końca poznane – wystąpienie choroby uzależnione jest od kilku różnych czynników. Największą rolę odgrywa dysfunkcja systemu immunologicznego. Błędnie uznaje on za obcą otoczkę mielinową, która otacza włókna centralnego systemu nerwowego i ją unicestwia. Gdy otoczka ulega zniszczeniu, neurony niepoprawnie przewodzą sygnały.

Wyodrębnia się cztery różne postacie tej choroby:

• stwardnienie rozsiane rzutowo-remisyjne jest najczęstszą postacią SM (występuje u ok. 60 proc. pacjentów). Charakteryzuje się ono naprzemiennym występowaniem okresów rzutów i remisji choroby. Dla okresów wyciszenia właściwy jest stabilny stan neurologiczny,
• stwardnienie rozsiane pierwotnie postępujące, które cechuje systematyczny rozwój choroby i stałe nasilanie objawów neurologicznych,
• stwardnienie rozsiane wtórnie postępujące, które wyróżnia się nasilaniem stopnia niesprawności. W przebiegu stwardnienia rozsianego w tej postaci również występują okresy rzutów i remisji choroby, jednakże równocześnie można zaobserwować progresję objawów neurologicznych,
• stwardnienie rozsiane agresywne, które odznacza się występowaniem kilku rzutów w ciągu roku, prowadzących nieuchronnie do niesprawności fizycznej.

Zarówno początkowe objawy stwardnienia rozsianego, jak i te występujące w zaawansowanym przebiegu choroby związane są z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.

Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego to:

• zaburzenia widzenia – niewyraźne lub podwójne widzenie, wyblakły obraz i kolory. Objawy te mogą pojawić się nagle lub narastać w ciągu kilku dni,
• skurcze i sztywność mięśni, zwłaszcza nóg,
• zawroty głowy, trudności w utrzymaniu równowagi,
• osłabienie i zmęczenie,
• częstomocz oraz nietrzymanie moczu,
• zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią,
• rozchwianie emocjonalne – popadanie w skrajne stany emocjonalne od euforii do depresji.

Charakterystyczne objawy stwardnienia rozsianego to:

• problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacji ruchowej (niestabilny chód, uczucie osłabienia mięśni, drżenie kończyn, częściowe niedowłady),
• skurcze, sztywność mięśni,
• zaburzenia wizualne: niewyraźne widzenie, podwójne widzenie, oczopląs,
• zaburzenia mowy i trudności z połykaniem,
• zaburzenia perystaltyki jelit przejawiające się zaparciami, nietrzymaniem stolca,
• upośledzenie funkcji pęcherza: nietrzymanie moczu lub zatrzymanie moczu,
• spadek libido, impotencja,
• poczucie zmęczenia i ogólnego osłabienia organizmu,
• zawroty głowy,
• problemy z pamięcią, koncentracją i percepcją rzeczywistości,
• obniżenie nastroju i epizody depresyjne,
• odleżyny (w zaawansowanym stadium choroby).

Stwardnienie rozsiane jest chorobą trudną do zidentyfikowania ze względu na niespecyficzne objawy jej towarzyszące. Diagnozowaniem i leczeniem stwardnienia rozsianego zajmuje się neurolog. Podstawowym badaniem sprzyjającym postawieniu diagnozy jest wywiad lekarski i standardowe badanie neurologiczne, które polega na sprawdzaniu refleksu pacjenta, a także jego koordynacji ruchowej, równowagi ciała i ruchów gałek ocznych.

Podstawowe badania na stwardnienie rozsiane to:

• rezonans magnetyczny (MRI), który jest dokładnym badaniem, pozwalającym wykryć ogniska zniszczonych otoczek mielinowych. Podobnym, aczkolwiek mniej precyzyjnym badaniem jest tomografia komputerowa (TK),
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, przy którym kryterium jest obecność prążków oligoklonalnych, pojawiających się u ok. 90 proc. chorych na stwardnienie rozsiane. Płyn pobierany jest w czasie nakłucia lędźwiowego przy lokalnym znieczuleniu podskórnym dolnej części pleców,
• potencjały wywołane (EP), które stanowią badanie dodatkowe przeprowadzane zazwyczaj po rezonansie magnetycznym i pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Dzięki temu badaniu można zmierzyć prędkość, z jaką impulsy nerwowe przemieszczają się wzdłuż włókien nerwowych.

Leczenie SM uzależnione jest od postaci choroby, stopnia zaawansowania i towarzyszących jej objawów. Terapia stwardnienia rozsianego obejmuje: leczenie rzutów choroby za pomocą glikokortykosteroidów i leczenie wpływające na ogólny przebieg choroby, podczas którego stosuje się:

• leki immunomodulujące, które powinno się podawać pacjentom już po wystąpieniu początkowych objawów stwardnienia rozsianego. Głównym zadaniem tych leków jest opóźnienie rozwoju choroby, a także znaczne zmniejszenie ryzyka niepełnosprawności. Leki immunomodulujące to głównie: interferony beta oraz octan glatirameru,
• leki immunosupresyjne, których zadaniem jest hamowanie niepożądanych reakcji systemu odpornościowego. Stosuje się je przede wszystkim przy nagłym pogorszeniu stanu zdrowia pacjenta ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia niepożądanych objawów.

Ważnym elementem leczenia stwardnienia rozsianego jest również leczenie objawowe, w ramach którego stosuje się:

• leki zmniejszające napięcie mięśniowe,
• leczenie zaburzeń czynności zwieraczy,
• inhibitory wychwytu serotoniny,
• leki niwelujące ból neuropatyczny.

Leczenie farmakologiczne stwardnienia rozsianego powinno być uzupełniane o rehabilitację, która może znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów. Podstawowym zadaniem w rehabilitacji osób zmagających się ze stwardnieniem rozsianym jest dostosowanie zadań do ich potrzeb i możliwości. Bardzo ważną rolę w rehabilitacji pełni kinezyterapia, która poprawia sprawność fizyczną pacjentów, a także zwiększa siłę mięśni i ich napięcia. Ponadto codzienne ćwiczenia, nie tylko pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty, przeciwdziałają skutkom postępującej choroby. Przy czym warto podkreślić, że ćwiczeń ruchowych nie należy wykonywać podczas rzutów stwardnienia rozsianego.

Kinezyterapię zwykle uzupełnia się o zabiegi fizykalne, w tym m.in. zabiegi magnetostymulacji, które są skuteczne w niwelowaniu bólu i stanów zapalnych. Niezwykle istotna w leczeniu stwardnienia rozsianego jest terapia neurorozwojowa, która polega na przywracaniu pacjentowi kontroli nad ruchami własnego ciała. Jest to możliwe dzięki neuroplastyczności układu nerwowego. W terapii neurorozwojowej wykorzystuje się dwie podstawowe metody:

• metodę PNF Kabata, która polega na leczeniu zaburzeń funkcjonalności nerwowo-mięśniowych przez pobudzanie proprioreceptorów,
• metodę NDT, która polega na odtwarzaniu naturalnych ruchów człowieka za sprawą wyrównania posturalnego – utrwalania prawidłowej postawy ciała w różnych pozycjach.

Rokowania przy stwardnieniu rozsianym uzależnione są od kilku różnych czynników, w tym m.in. od postępu choroby, stopnia jej zaawansowania, reakcji na leczenie, wieku, płci i rasy. Stosunkowo dobre rezultaty leczenia daje połączenie farmakoterapii i rehabilitacji. W przypadku postępującej postaci stwardnienia rozsianego do trwałego inwalidztwa dochodzi po 7-10 latach od wystąpienia pierwszych objawów choroby.

Źródła:

1. Pasek J., Opara J., Pasek T., et.al., Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym. Aktualności Neurologiczne. 2009; 9: 272-276.
2. Świątek M., Stwardnienie rozsiane – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie: kwadryga.pl/upload/Dokumenty/Artykuly_naukowe/2016_01_naukowy.pdf