OB (odczyn Biernackiego) – co to jest? Norma OB we krwi. O czym świadczy podwyższone OB, a o czym wynik poniżej normy?

OB zawdzięcza swoją nazwę polskiemu lekarzowi, Edmundowi Biernackiemu, który w 1894 roku opisał zależność szybkości opadania krwinek w próbce krwi w zależności od płci, wieku, a przede wszystkim stanu zdrowia pacjenta. Osadzanie się erytrocytów na dnie próbówki jest zjawiskiem naturalnym, wywołanym przez białka obecne w osoczu: fibrynogen, immunoglobuliny i albuminę, które są stosunkowo ciężkie, dlatego opadają.

Biernacki zauważył, iż przy niektórych chorobach poziom tych białek się zmienia, przez co krew osadza się w innym tempie niż u osób zdrowych. Zjawisko występuje jedynie w środowisku zewnętrznym (np. we krwi pobranej do probówki) i nie jest możliwe w naczyniach krwionośnych. Jednostka pomiaru OB to mm/h, gdyż określa szybkość opadania krwinek w jednostce niekrzepnącej krwi w ciągu 1 godziny.

OB poza normą nie wskazuje żadnej konkretnej choroby, lecz jest znakiem toczącej się infekcji lub stanu zapalnego. Lekarz zleca więc badanie OB przy podejrzeniu:

• stanu zapalnego,
• choroby autoimmunologicznej np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto,
• choroby nowotworowej,
• w celu monitorowania przebiegu różnych stanów klinicznych.

Wartość OB zmienia się wolno, dlatego jego analiza jest pomocna głównie przy rozpoznaniu chorób przewlekłych. Może być jednakże pierwszym symptomem schorzeń rozwijających się w organizmie. Kontrolę OB krwi warto wykonywać profilaktycznie raz w roku, najlepiej razem z morfologią, która daje bardziej szczegółowe informacje o stanie zdrowia. 

OB to parametr niespecyficzny, co oznacza, że nie jest ukierunkowany na wykrycie konkretnej choroby i ma charakter ogólny. W diagnostyce procesów zapalnych równolegle z OB oznacza się stężenie białka C-reaktywnego, czyli CRP, gdyż w większości przypadków zachodzi między nimi korelacja. Zbieżne wyniki obu tych wskaźników dają pewność w diagnozie stanów zapalnych.

Badanie CRP jest dokładniejsze niż badanie OB, gdyż ten pierwszy parametr szybciej wzrasta w przypadku choroby i wcześniej normuje się po jej wyleczeniu. Normy CRP są też bardziej precyzyjne, gdyż ich zakresy pomagają określić nasilenie i pochodzenie zapalenia, np. umożliwiają odróżnienie infekcji bakteryjnej od wirusowej. 

OB oznacza się w próbce krwi pobranej z żyły łokciowej pacjenta. Wykorzystuje się do tego próżniowe strzykawki, które zawierają już odpowiednią ilość koagulantu, czyli substancji zapobiegającej krzepnięciu krwi – zwykle jest to cytrynian sodu w stężeniu 3,8 proc. Proporcja wynosi 4:1 – oznacza to, że na cztery jednostki krwi przypada jedna jednostka koagulantu.

Starsza metoda zakłada pobranie 2 ml krwi strzykawką i przelanie ich do probówki z 0,5 ml cytrynianu sodu. Po połączeniu mieszankę pozostawia się na godzinę. Po upływie tego czasu sprawdza się odległość między powierzchnią osocza a warstwą erytrocytów. Jest ona oznaczana w milimetrach. Aby wynik był wiarygodny, w laboratorium muszą zostać zachowane odpowiednie, standaryzowane warunki w zakresie temperatury, wibracji i nasłonecznienia.

Badanie OB, podobnie jak morfologia wymaga przygotowania. Dwa dni przed nim należy zrezygnować z alkoholu oraz ograniczyć kawę, herbatę i palenie tytoniu. Krew musi być pobrana na czczo – od ostatniego posiłku powinno upłynąć ok. 8-12 godzin. Jest to konieczne, gdyż po jedzeniu wartość OB naturalnie wzrasta. Dzieje się tak, gdyż komórki wchłaniają wodę potrzebną do trawienia, a tym samym krew się rozrzedza i erytrocyty szybciej opadają. Taki sam efekt wywołuje podwyższone ciśnienie, dlatego przed badaniem należy unikać stresu i wysiłku fizycznego. Tuż przed pobraniem krwi do badania OB zalecane jest 10-15 minut odpoczynku. Do 30 minut poprzedzających pobranie można wypić szklankę wody – dotyczy to zwłaszcza dzieci i osób starszych.

OB normy ma różne w zależności od płci, wieku, a także stanu zdrowia pacjenta, dlatego interpretacja wyniku powinna należeć do lekarza.
Normy OB we krwi dla danych grup wiekowych wynosi:

• Noworodki – 0-2 mm/h,
• Niemowlęta do 6 m.ż. – 12-17 mm/h,
• Kobiety do 60 r.ż. – 3-10 mm/h,
• Kobiety powyżej 60 r. ż. ≤ 20 mm/h,
• Mężczyźni do 60 r. ż. – 3-6 mm/h,
• Mężczyźni powyżej 60 r. ż. ≤ 15 mm/h,

Normy OB mogą się nieznacznie różnić między laboratoriami, w których wykonuje się analizy. Jest to zależne od używanego sprzętu oraz warunków panujących w danej placówce. Wynik OB nie powinien być interpretowany w oderwaniu od innych danych – należy brać pod uwagę także wyniki morfologii i CRP.

OB powyżej normy jest zazwyczaj sygnałem choroby, gdyż wtedy wzrasta we krwi stężenie tzw. białek ostrej fazy, w tym fibrynogenu, który przyłącza się do erytrocytów i powoduje ich szybsze opadanie. Białka ostrej fazy są produkowane przez wątrobę w zwiększonej ilości w odpowiedzi na proces zapalny w organizmie. Wskaźnik OB nie określa przyczyny oraz lokalizacji problemu, dlatego stanowi jedynie wstęp do dalszej diagnostyki. Wynik nieznacznie powyżej normy nie powinien być powodem do obaw, lecz zawsze trzeba go skonsultować z lekarzem.

U kobiet duży wpływ na wartość OB ma faza cyklu miesiączkowego (tuż przed i podczas krwawienia OB podwyższa się), dlatego najlepiej wykonywać badanie po menstruacji. OB rośnie również podczas ciąży, dlatego zwyczajowo nie analizuje się go w tym czasie. Taki stan utrzymuje się do 6 tygodni po porodzie.

OB podwyższone może występować u kobiet, które przyjmują tabletki antykoncepcyjne oraz schorzeniach takich jak:

• niedokrwistość, inaczej anemia,
• hiperlipoproteinemia, czyli nieprawidłowy rozkład lipidów we krwi,
• miażdżyca,
• podwyższone ciśnienie,
• zbyt wysoki poziom cholesterolu.

Inne przyczyny wysokiego OB to pewne schorzenia i stany m.in.:

• przewlekłe stany zapalne (infekcyjne i nieinfekcyjne) – mogą być spowodowane przez choroby zakaźne wirusowe i bakteryjne o ostrym przebiegu (np. zapalenie płuc, grypa, gruźlica),
• choroby narządów wewnętrznych i schorzenia tkanki łącznej – przede wszystkim reumatyzm,
• urazy i złamania,
• zabiegi chirurgiczne,
• niedoczynność i nadczynność tarczycy – zaburzają procesy metaboliczne,
• martwica tkanek – może być wywołana przez bakterie, toksyny jadowe, niedokrwienie (np. przy zawale serca), cukrzycę (stopa cukrzycowa),
• marskość wątroby – spowodowana toksynami, chorobami autoimmunologicznymi i metabolicznymi lub zakażeniem wirusowym, szczególnie HBV i HCV,
• zespół nerczycowy – białkomocz, czyli nadmierne wydalanie białka z moczem wskutek uszkodzenia kłębuszków nerkowych,
• próchnica zębów – często powoduje podwyższone OB u dziecka.

Wysokie OB może być skutkiem niedawno przebytych chorób, które zostały już wyleczone. W takich przypadkach należy porównać je z dokładniejszym wskaźnikiem CRP.

Bardzo wysokie OB może świadczyć o chorobie nowotworowej. Wynik OB znacząco przekracza prawidłowe normy i przyjmuje wartości ponad 100 mm/h. Trzycyfrowy wynik badania OB oznacza poważne zagrożenie zdrowia i zawsze jest powodem do dalszej diagnostyki i niezwłocznego leczenia. Tak wysokie OB często wskazuje na nowotwory układu krwiotwórczego, takie jak szpiczak mnogi czy białaczka. 

OB niskie występuje znacznie rzadziej niż podwyższone. Wskaźnik może zostać obniżony przez niektóre leki – takie działanie wykazują m.in. aspiryna, kortyzon i chinina. Istnieje jednak szereg chorób, które powodują wynik OB poniżej normy. Są to:

• alergie – upośledzają działanie tkanek i wywołują reakcję immunologiczną, polegającą na wytwarzaniu we krwi przeciwciał,
• żółtaczka – jest skutkiem wzrostu stężenia bilirubiny, czyli produktu rozpadu hemoglobiny we krwi i tkankach, 
• malaria – wywołuje rozpad erytrocytów, a w następstwie ciężką niedokrwistość,
• przewlekła niewydolność krążenia – zmniejszenie przepływu krwi przez tkanki i narządy. Prowadzi do zaburzeń pracy serca,
• hipofibrynogemia – niedobór fibrynogenu. Brak tego białka obniża krzepliwość krwi. Może być spowodowany jego zmniejszoną syntezą w przebiegu innych chorób lub występować w postaci wrodzonej, co zdarza się rzadko (raz na milion urodzeń),
• anemia sierpowata – wrodzona niedokrwistość spowodowana nieprawidłową budową hemoglobiny, czyli białka krwi transportującego tlen. Wywołuje nieprawidłowy, sierpowaty kształt erytrocytów zamiast owalnego, co prowadzi do ich szybszego rozpadu. Najczęściej występuje w Afryce,
• czerwienica prawdziwa – wywołana jest nadprodukcją krwinek, przede wszystkim erytrocytów. Może zmienić się w przewlekłą białaczkę szpikową lub prowadzić do zakrzepów żylnych i skazy krwotocznej. Najczęściej zapadają na nią mężczyźni powyżej 50. roku życia,
• krioglobulinemia – powodują ją przeciwciała występujące we krwi, które wytrącają się w temp. poniżej 5 °C. Może występować samoistnie (zwykle u kobiet w średnim wieku) lub towarzyszyć innym chorobom.