Nerwica – objawy, przyczyny i leczenie. Jakie są rodzaje nerwic i co je wyróżnia?

Nerwica to zaburzenie lękowe, przez które cierpi również ciało. Wynika najczęściej z nierozwiązanych konfliktów zewnętrznych, które rzutują na zdrowie psychiczne i fizyczne osoby chorej. Nerwica dotyka nawet 8 milionów Polaków! Najczęściej cierpią osoby między 25 a 45 rokiem życia, czyli w okresie wchodzenia i szukania swojej pozycji na rynku pracy. Ten czas w życiu wiąże się z wieloma trudnościami, począwszy od znalezienia satysfakcjonującej pracy, po stworzenie dobrych relacji ze współpracownikami i szefem, utrzymanie swojej pozycji i zdobycie ewentualnego awansu.

Nerwicą nazywane są bardzo zróżnicowane zaburzenia lękowe. Ich wykształcenie i przebieg różni się w zależności od przypadku, gdyż zmienne są za każdym razem środowisko pacjenta, bagaż przeżyć życiowych, sytuacja materialna i rodzinna oraz indywidualne predyspozycje (np. niska samoocena, pragnienie władzy i kontroli). Ogólny mechanizm jest jednak zawsze taki sam: nerwice są efektem silnych napięć, spowodowanych jakiegoś rodzaju konfliktem wewnętrznym. Może on być rezultatem różnego rodzaju traumatycznych przeżyć, stresu w życiu codziennym czy też niezrealizowanych silnych pragnień i potrzeb. Odkrycie przyczyny takich napięć wewnętrznych jest zawsze kluczowym elementem procesu terapeutycznego.

Objawy nerwicy utrudniają osobie chorej codzienne funkcjonowanie. Niektóre z nich są charakterystyczne również dla depresji, dlatego bywa, że podczas diagnozy dochodzi do pomyłki. Spośród symptomów psychicznych wskazujących na nerwicę wymienia się następujące:

• poczucie niepokoju i lęku,
• silny stres,
• trudności w skupieniu na "tu i teraz",
• problemy z koncentracją,
• problemy z zapamiętywaniem i przypominaniem sobie prostych faktów,
• trudności w zasypianiu mimo ogólnego zmęczenia,
• koszmary senne,
• przewlekłe zmęczenie,
• nadpobudliwe działania.

Objawom psychicznym towarzyszą symptomy fizyczne, które wynikają z przewlekłego stresu i ogólnego złego samopoczucia. Są to następujące objawy:

• ból głowy,
• bóle brzucha (mogą rozwinąć się nawet wrzody),
• mdłości,
• wymioty,
• biegunka lub zaparcia,
• brak apetytu,
• nadmierne pocenie się,
• tiki nerwowe,
• obniżone libido,
• u mężczyzn problemy z potencją.

Specyficzne objawy nerwicy zależą od konkretnej formy, jaką przyjmie ona u danego pacjenta. Kategoryzuje się je na kilka różnych sposobów. W polskiej psychiatrii korzysta się z klasyfikacji ICD-10, w której nerwice funkcjonują pod nazwą „zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną”. W obrębie tej kategorii wyróżnia się następujące rodzaje nerwic:

1. Zaburzenia lękowe w postaci fobii. Jest to irracjonalny lęk przed czynnikami, które nie stanowią żadnego obiektywnego zagrożenia. Może być bardzo wiele przedmiotów takiej fobii np.:

   • agorafobię, czyli lęk przed otwartymi przestrzeniami,
   • fobia społeczna to lęk odczuwany w sytuacjach społecznych,
   • fobie dotyczące specyficznych sytuacji, takich jak lot samolotem, ciemność czy przebywanie w pobliżu określonych zwierząt.

   Bez względu na przedmiot fobii, chory zawsze świadomie go unika, a w kontakcie z nim odczuwa przerażenie.

2. Inne zaburzenia lękowe. Są to różne zaburzenia, w których odczuwany jest lęk, lecz nie ma on postaci fobii, tzn. strachu przed konkretnym czynnikiem. Mogą to być na przykład spontanicznie pojawiające się napady panicznego strachu. Uczucie lęku może także występować stale, bez żadnej konkretnej przyczyny.

3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Cechują się powtarzającym występowaniem natrętnych myśli lub uczuciem przymusu wykonywania określonych, rytualnych czynności (np. mycie rąk co godzinę, liczenie wszystkich linii w otoczeniu czy kichania zawsze po 6 razy). Chory uznaje te myśli za własne, chociaż są dla niego nieprzyjemne i usiłuje im się przeciwstawiać – zwykle bezskutecznie. Jest tak, ponieważ próba zaprzestania tych czynności przynosi pacjentowi lęk.

4. Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne. Te zaburzenia można diagnozować tylko u pacjentów, którzy doświadczyli trudnych, stresujących przeżyć. Nerwica z tej przyczyny może wynikać z trudnego dzieciństwa, doświadczeń wojennych lub zajmowania bardzo odpowiedzialnej funkcji w pracy. W reakcji na nie wykształcają się różne symptomy zaburzające lub uniemożliwiające normalne funkcjonowanie. Mogą to być między innymi koszmary senne, uczucie oszołomienia, silne pobudzenie i niepokój oraz wiele innych.

5. Zaburzenia dysocjacyjne. Jeżeli trauma jest bardzo silna, psychika może nie radzić sobie z jej przetworzeniem. Zamiast tego odcina się od niej na wszystkie możliwe sposoby. Ten mechanizm obronny może przełożyć się na inne funkcje psychiczne, powodując brak spójności między nimi. Powstają wówczas zaburzenia takie jak okresy niepamięci (fuga dysocjacyjna), mimowolne ruchy ciała czy czasowe wyłączanie się niektórych zmysłów.

6. Zaburzenia występujące pod maską somatyczną. Są to zaburzenia, w których napięcie psychiczne przekształca się w symptomy somatyczne: różnego rodzaju bóle, problemy z przełykaniem czy oddychaniem, wrażenie ściskania, nabrzmiewania czy pieczenia określonego organu i wiele innych. Kategoria ta obejmuje także zaburzenia hipochondryczne, czyli przeświadczenie chorego o tym, że cierpi na jakąś poważną i postępującą chorobę. W zaburzeniach tych nigdy nie istnieją obiektywne podstawy medyczne do zdiagnozowania choroby innej niż psychiczna.

7. Inne zaburzenia nerwicowe. Ta ogólna kategoria mieści niemożliwe do sklasyfikowania zaburzenia nerwicowe. Obejmuje między innymi neurastenię, czyli przewlekłe uczucie zmęczenia, trudności z koncentracją i niezdolność do odpoczynku. Innym zaburzeniem jest zespół depersonalizacji-derealizacji, w którym choremu wszystko wydaje się nierzeczywiste, odległe i bezosobowe, włącznie z własnym ciałem i myślami. Pomimo tego, chory jest w stanie spełniać wszystkie swoje codzienne funkcje i zadania.

Wspólną cechą wszystkich nerwic jest to, że chory zdaje sobie sprawę z irracjonalnego charakteru swoich objawów. Odróżnia je to od zaburzeń psychotycznych, w których pacjent nie ma żadnego krytycyzmu wobec swoich urojeń. Wyjątkiem są jedynie niektóre z zaburzeń występujących pod maską somatyczną, gdzie pacjent może być przekonany, że zapadł na ciężką chorobę.

Pierwszym krokiem w przypadku leczenia nerwicy jest postawienie odpowiedniej diagnozy. Należy upewnić się, że mamy do czynienia z jakąś postacią nerwicy, a nie inną chorobą psychiczną o bardzo podobnych objawach. Przykładowo, neurastenia bardzo przypomina depresję, a niektóre bóle na tle nerwicowym mogą być mylone z uszkodzeniami tkanki nerwowej.

Po zdiagnozowaniu nerwicy psychiatra powinien zaplanować odpowiednią terapię. Przede wszystkim nieodzowna jest psychoterapia, której celem jest zniwelowanie napięć skutkujących wykształceniem się zaburzeń nerwicowych i zrozumienie ich przyczyny. Aby ułatwić pacjentowi codzienne funkcjonowanie, pomocniczo mogą być stosowane różne leki psychotropowe. Zwłaszcza w zaburzeniach lękowych wskazane są leki anksjolityczne (przeciwlękowe) lub antydepresyjne, które zmniejszają uczucie lęku.