Na co pomaga apiterapia? Sprawdź właściwości produktów pszczelich i dowiedz się, jak działają. Zobacz, czym jest pyłek, pierzga czy propolis

Najbardziej znanym i chętnie spożywanym pszczelim produktem jest miód nektarowy. I chociaż jest najsmaczniejszy i znajduje najszersze zastosowanie w codziennym życiu, składa się głównie z cukrów prostych i ma niewielką zawartość związków cenionych ze względu na prozdrowotne działanie. Niemniej jednak może być spożywany każdego dnia, co przekłada się na wysoką skuteczność kuracji długoterminowych.

Pomimo spadku konsumpcji miodu jako produktu wielokrotnie droższego od przetworzonych źródeł cukru jest on wciąż popularny w wielu polskich domach, co wynika z wielopokoleniowej tradycji korzystania z jego dobroczynnych właściwości.

Ponad 1/5 Polaków sięga po miód co najmniej raz w tygodniu, i częściej są to kobiety. Najczęściej wybierane rodzaje to miód wielokwiatowy i lipowy. Najchętniej jadany jest rano, przy czym częściej kupowany jest w w chłodnej części roku.

Znacznie więcej korzystnych związków znajduje się w mniej popularnych produktach pszczelich, stosowanych w charakterze suplementów diety lub ich składników. Ich zadaniem jest wzmacniać organizm, m.in. poprzez pobudzanie układu odpornościowego. Warto wiedzieć, czym są i na czym polega ich działanie.

Do produktów pszczelich należą:

• miód nektarowy,
• miód spadziowy,
• pyłek pszczeli,
• pierzga pszczela (obnóża pyłkowe),
• mleczko pszczele (mleczko królewskie, royal jelly),
• propolis (kit pszczeli),
• wosk pszczeli,
• zasklep pszczeli (zabrus),
• czerw trutowy,
• jad pszczeli.

Lecznicze działanie miodu wykorzystywano już w starożytności. Niestety, z powodu braku stałego składu nie może być zaklasyfikowany jako lek, chociaż badania wykazały jego silne działanie zwalczające bakterie i grzyby, a także lecznicze.

Obecnie miód uznaje się za środek dietetyczny – tak samo jak pyłek, pierzgę oraz mleczko pszczele. Mają one podobny skład, choć zawarte w nich substancje występują w innych ilościach i proporcjach.

Jako surowiec kosmetyczny stosuje się miody, wosk, propolis i mleczko pszczele, natomiast w charakterze surowca farmaceutycznego oprócz wymienionych wyżej produktów wykorzystywany jest również zasklep, czerw oraz jad pszczeli.

Cenne działanie produktów pszczelich wynikają głównie z ich właściwości przeciwutleniających, przeciwzapalnych i antybiotycznych. Dzięki nim:

• Wspomagają leczenie nawet zakażonych ran, oparzeń, owrzodzeń czy odleżyn. Najczęściej stosowany miód można nakładać przy tym nawet na uszkodzoną skórę – pełni wtedy rolę opatrunku chroniącego przed wysychaniem i wspomagającego odbudowę komórek.
• Niszczą bakterie, grzyby (w tym z rodzaju Candida) oraz wirusy, co wynika z obecności substancji aktywnych takich jak duże stężenie cukrów, flawonoidy, metyloglioksal oraz związków, z których powstaje nadtlenek wodoru. Roztwór tego ostatniego związku, nazywany wodą utlenioną, jest stosowany do odkażania skóry. Substancje pszczele (zwłaszcza te zawarte w propolisie) mają też aktywność hamującą replikację wielu różnych wirusów, zarówno typu DNA, jak i RNA. Należy do nich wirus opryszczki (HSV 1 i 2), adenowirus typu 1, wirus polio typu, wirus pęcherzykowatego zapalenia jamy ustnej, wirus Coxsackie B, RSV, Sindbis czy HIV-1. Być może w przyszłości do listy tej dołączy koronawirus.
• Działają antynowotworowo – zawarte w produktach pszczelich różnorodne związki fenolowe (polifenole), m.in. kwercetyna czy resweratrol, a także chryzyna, mają zdolność unieszkodliwiania komórek rakowych, co wykazano w przypadku komórek raka płuc, skóry, układu pokarmowego (przełyku, żołądka, jelit, wątroby), prostaty i piersi. Mechanizm ten polega m.in. na aktywacji makrofagów, które są komórkami odpornościowymi. Związki z miodu (zwłaszcza gryczanego i wielokwiatowego o ciemnym kolorze) oraz propolisu hamują też syntezę DNA w komórkach glejaka wielopostaciowego, który jest nieuleczalnym nowotworem mózgu.
• Przeciwdziałają powstawaniu wrzodów żołądka (zwłaszcza miód i propolis).
• Zmniejszają nasilenie sezonowych alergii (tak działa pyłek).
• Chronią wątrobę (najskuteczniejszy jest propolis).
• Regenerują trzustkę (propolis).
• Poprawiają lipidogram krwi (mleczko pszczele).

Z dobroczynnej mocy pszczół można skorzystać także w domku do apiterapii. To zadaszone pomieszczenia budowane z drewna bezpośrednio na ulach, dzięki czemu w środku słychać ich kojące brzęczenie. Trend przyszedł do nas od wschodnich sąsiadów, gdzie praktyki takie są tradycją.

Jednym z powodów skuteczności tej formy apiterapii jest najprawdopodobniej korzystne pole elektromagnetyczne wytwarzane przez pszczoły, którego zasięg wynosi ponad pół metra.

Pszczoły powodują też jonizację powietrza, nadając mu przyjazny człowiekowi ładunek ujemny, co potwierdzono doświadczalnie. Z tego powodu w Rosji wykorzystuje się pszczoły do „uzdatniania” powietrza w ramach naturalnej klimatyzacji. Inne właściwości przebywania w bliskim sąsiedztwie pszczół wymagają dalszych badań.

Nie trzeba sięgać po suplementy, by skorzystać z dobroczynnej mocy pszczół. Wystarczy regularnie jeść miód, choć w ściśle określonej dawce 1-3 łyżek dziennie, unikając jego podgrzewania. Składnik ten z powodzeniem zastąpi bezwartościowy cukier, przynosząc z czasem ważne korzyści zdrowotne.

Jako składnik zbilansowanej diety miód ma działanie profilaktyczne w stosunku do chorób układu krążenia (m.in. obniża zbyt wysokie ciśnienie krwi i zapobiega utlenianiu cholesterolu LDL, który odkłada się jako płytka miażdżycowa), cukrzycy typu 2 (zmniejsza stężenie glukozy we krwi, a tym formy glikowanej, redukuje insulinooporność) oraz raka, w tym glejaka mózgu.

Związki miodu mogą chronić przed mutacjami genetycznymi, hamować namnażanie się i wspomagają usuwanie komórek rakowych, a także zapobiegać powstawaniu przerzutów.

Nie można zapominać, że choć wytwarzając miód i lecznicze substancje pszczoły zapylają aż 80 proc. wszystkich upraw. Tymczasem od lat liczba pszczół spada w dramatycznym tempie, dlatego warto wspierać pszczelarstwo, korzystając z oferowanych przez nie produktów.

Chociaż produkty pszczele bywają używane w ramach terapii odczulającej, osoby z alergiami mogą reagować na nie nawet wstrząsem anafilaktycznym. Dotyczy to zwłaszcza tych, którzy są uczuleni na jad pszczół.

Reakcje alergiczne może wywoływać szczególnie propolis, natomiast u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry anafilaksja może być skutkiem spożycia mleczka pszczelego. Największe zagrożenia niesie terapia jadem pszczelim, która jest prowadzona wyłącznie pod opieką specjalisty.

Z powodu skażenia środowiska miód i inne produkty pszczele mogą zawierać m.in. metale ciężkie i pierwiastki radioaktywne, przez co konieczne jest wybieranie produktów pochodzących z czystych rejonów kraju i sprawdzanie opinii o producencie.

Niewykluczona jest też obecność w miodzie grajanotoksyny pochodzącej z kwiatów rododendronu, co w naszej strefie geograficznej jest jednak rzadkie.

Podczas gdy wytwory pszczół są chronione przed rozwojem drobnoustrojów przez silne związki aktywne, w miodzie mogą występować przetrwalniki groźnych bakterii, mogące rozwijać się w odpowiednich warunkach. Z tego powodu produkt ten może być przyczyną zakażenia układu pokarmowego lub rany bakteriami Bacillus cereus, Clostridium perfringens oraz Clostridium botulinum, czyli pałeczką jadu kiełbasianego.

Przetrwalniki są odporne na wysoką temperaturę, która w przypadku miodu i produktów pszczelich jest bardziej niż niewskazana – już zwykłe podgrzewanie czy dodanie do gorącego napoju powoduje utratę ich cennych właściwości. Do skutecznej sterylizacji miodu nadaje się natomiast promieniowanie gamma, które nie wpływa na cechy tego produktu.

Jak podkreślają pszczelarze i osoby zajmujące się miodem, jego jakość leży przede wszystkim w rękach człowieka. Ten znajdujący się w ulu ma zawsze najlepsze parametry, które mogą być jednak łatwo utracone przy nieodpowiednim obchodzeniu się z tym surowcem, zwłaszcza przy jego fałszowaniu.