Glejak - przyczyny, objawy, leczenie i rokowania. Jak szybko rozwija się glejak?

Glejak to nowotwór mózgu zbudowany z komórek glejowych będących elementem tkanki nerwowej. Charakteryzuje się wysoką złośliwością. Ma tendencję do szybkiego rozrostu oraz nawrotów, co skutkuje trudnym leczeniem i niepewnymi rokowaniami. Na guzy mózgu chorują zarówno dorośli, jak i dzieci. Guzy szybko rosną i dlatego zajmują okoliczne tkanki.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała następującą klasyfikację glejaków:

• Gwiaździaki włosiano-komórkowe i wyściółczaki, czyli guzy o I stopniu złośliwości.
• Wyściółczaki i skąpodrzewiaki o II stopniu złośliwości.
• Gwiaździaki anaplastyczne o III stopniu złośliwości
• Glejaki wielopostaciowe o IV stopniu złośliwości.

Etiologia powstania glejaka nie jest znana, natomiast wskazuje się na następujące czynniki ryzyka:

• Mutacje genetyczne.
• Długotrwały kontakt z promieniowaniem.
• Długotrwały kontakt z chemikaliami.
• Następstwo guzów wtórnych o mniejszym stopniu złośliwości.
• Występowanie glejaka w rodzinie.

Wśród podstawowych przyczyn występowania glejaka można wymienić przede wszystkim predyspozycje genetyczne. Oprócz tego duży wpływ ma także narażenie na promieniowanie i chemikalia. Nie bez znaczenia są również przebyte urazy głowy.

Objawy glejaka uzależnione są od tego, jaki jest jego rodzaj. Guz może bowiem powstać z kilku rodzajów komórek, mających różny stopień złośliwości. Pierwsze objawy glejaka mogą pojawić się od razu, jak i po kilku latach. Najczęstsze objawy glejaka u dorosłych i u dzieci to:

• Zawroty i zawroty głowy.
• Nudności i wymioty.
• Problemy z koncentracją.
• Osłabienie pamięci.

Psychoonkologia – nadzieja dla chorych na raka

Niestety, objawy te są często bagatelizowane przez chorych, ponieważ kojarzą się zwykle z niegroźnymi chorobami.Objawy neurologiczne jakie daje rak mózgu pojawiają się wtedy, gdy jest on już w zaawansowanym stadium. Wtedy nacieka on już na okoliczne tkanki.
Wśród objawów neurologicznych najczęściej wyróżnia się:

• Zaburzenia widzenia.
• Zaburzenia funkcji poznawczych.
• Nagłe zmiany zachowania.
• Utratę zdolności pisania.
• Utratę zdolności liczenia.
• Utratę zdolności czytania.
• Utratę zdolności mowy, czyli afazję.

Nowotwory mózgu bardzo ciężko jest rozpoznać, ponieważ zazwyczaj objawiają się już w zaawansowanym stadium choroby. Może zdarzyć się tak, że niektóre rodzaje guza będą rozwijały się latami zanim dojdzie do pojawienia się pierwszych nieprawidłowości. Większość występujących objawów może być błędnie rozpoznana, a pewność dają wyłącznie podstawowe badania laboratoryjne i badania obrazowe. Najczęściej glejak mózgu rozpoznawany jest na badaniach takich jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.

Najważniejszym elementem badania przedmiotowego w przypadku podejrzenia glejaka jest ocena ośrodkowego układu nerwowego. Nie bez znaczenia jest także ogólne badanie przedmiotowe, ponieważ wyklucza objawy nowotworu w innych miejscach. Badanie neurologiczne poza wywiadem lekarskim obejmuje:

• Zbadanie siły mięśni pacjenta poprzez ściśnięcie ręki lekarza lub odepchnięcie jego ręki stopą.
• Sprawdzenie, czy pacjent ma prawidłowe czucie w obrębie całego ciała.
• Poproszenie pacjenta o dotknięcie czubka nosa palcem przy zamkniętych oczach.
• Poproszenie pacjenta o przejście po prostej linii.
• Poproszenie pacjenta o odpowiedź na kilka prostych pytań.
• Poproszenie pacjenta o śledzenie oczami ruchów palca.
• Wywiad dotyczący słuchu i wzroku.

Badania obrazowe są najważniejszymi badaniami, które pozwalają wykryć glejaka, a także określić jego dokładną lokalizację i zakres. Obrazowanie diagnostyczne ogranicza się do mózgu, ponieważ glejaki nie dają przerzutów do dalszych narządów.

Obrazowanie TK mózgu jest jednym z pierwszych badań wykonywanych w razie podejrzenia guza mózgu. Po dożylnym wstrzyknięciu środka kontrastowego możliwe jest uzyskanie wyraźniejszych obrazów mózgu.

• Badanie MRI to tak zwany „złoty standard” w diagnostyce glejaka. MRI daje o wiele wyraźniejsze obrazy mózgu. Przed tym badaniem również wstrzykiwany jest środek kontrastowy. Pacjent zobligowany jest do powiedzenia lekarzowi o tym, jeśli w ciele posiada jakiś metalowy przedmiot, gdyż to może uniemożliwić przeprowadzenie badania.
• Badanie histopatologiczne to laboratoryjne badanie komórek nowotworowych. Wykonywane jest na tkance guza lub guzów usuniętych podczas operacji lub pobranej podczas biopsji stereotaktycznej w przypadku nieoperacyjnych glejaków. To jedyna metoda, która w 100% może potwierdzić występowanie glejaka. Im większa ilość tkanki będzie dostępna, tym dokładniejsze może być rozpoznanie.

W celu wybrania optymalnego leczenia lekarze muszą wziąć pod uwagę wiele czynników dotyczących zarówno pacjenta, jak i typu guza mózgu. Ważne informacje na temat pacjenta to: wiek, stan sprawności, wywiad z pacjentem oraz wyniki testów krwi wraz z określeniem czynności nerek i wątroby.

Leczenie glejaków uzależnione jest w głównej mierze od wyników badań diagnostycznych. Jeśli okaże się, że guz jest operacyjny to wówczas przeprowadzany jest zabieg chirurgiczny. Podczas operacji wykonywana jest całkowita resekcja guza lub jego większej części. Pacjent jest później poddany chemioterapii, radioterapii lub immunoterapii. W przypadku nieoperacyjnych glejaków rokowania nie są pomyślne.

Zabieg chirurgiczny to najczęściej wybierana metoda leczenia nowo rozpoznanych glejaków. Resekcja chirurgiczna o możliwie jak najszerszym i bezpiecznym zakresie daje lepsze efekty. Dalsze leczenie uzależnione jest od podtypu guza. Ogólne ustalenia podane są poniżej.

• Glejak wysokozróżnicowany stopnia I i II wskazuje na duże ryzyko wznowy choroby. Dlatego stosuje się radioterapię. Chemioterapia ma mniej określoną rolę w leczeniu glejaków wysokozróżnicowanych. Stosuje się ją wówczas, gdy pacjent nie kwalifikuje się do leczenia chirurgicznego.
• Glejak anaplastyczny stopnia III po leczeniu chirurgicznym kwalifikuje się do radioterapii i chemioterapii.
• Glejak wielopostaciowy stopnia IV po leczeniu chirurgicznym może być zakwalifikowany do jednoczesnego zastosowania radioterapii i chemioterapii.

Jeśli rokowania są dobre to można dokonać resekcji bez nadmiernego ryzyka powikłań. Usuwa się wówczas masę guza. Zmiany trudno dostępne z wysokim ryzykiem operacyjnym domagają się przeprowadzenia biopsji stereotaktycznej. Kiedy zastosowane zostanie całkowite usunięcie raka mózgu to można odstąpić od pooperacyjnej radioterapii przy spełnieniu poniższych warunków:

• Rozpoznanie histopatologiczne skąpodrzewiaka.
• Brak komponentu gemistocytarnego.
• Wiek poniżej 40 lat.
• Brak wzmocnienia kontrastowego na obrazowaniu KT i MR.

Jeśli chory nie spełnia wskazanych warunków to zastosowana jest radioterapia 3D. Jej planowanie w systemie trójwymiarowym pozwala na dobór optymalnej jednorodności dawki w obszarze napromienianym. Pozwala to zaoszczędzić tak zwane struktury krytyczne. Zastosowane techniki radioterapii to:

• Klasyczna radioterapia frakcjonowana RTH 3D.
• Radioterapia przyspieszona stosowana wobec chorych, którzy mają bardzo złe rokowania i czas przeżycia mniejszy niż 6 miesięcy.
• Radykalne leczenie chemioterapią wskazane jest wobec chorych, u których progresja guza jest widoczna i wyczerpane zostaną możliwości związane z leczeniem miejscowym. Zalecany jest wtedy schemat PCV lub monoterapia lomustyną lub karmustyną. W przypadku wystąpienia glejaka wielopostaciowego można zastosować uzupełniającą chemioterapię temozolomidem. Po wyczerpaniu innych możliwości leczenia pozostaje chemioterapia paliatywna. Wybór leków stosowanych w chemioterapii zależy od przebytego wcześniej leczenia.

Leczenie glejaka związane jest również równocześnie z podawaniem leków. Ich wybór uzależniony jest od tego, jakie objawy występują. Mogą to być następujące środki farmakologiczne:

• Leki przeciwpadaczkowe u pacjentów z napadami padaczkowymi.
• Kortykosterydy łagodzące objawy poprzez zmniejszenie stanu zapalnego związanego z guzem
• Leki przeciwkrzepliwe.

Szansa na przeżycie u osób z glejakiem mózgu uzależniona jest od stopnia zaawansowania nowotworu. Najlepsze rokowania wysuwa się wobec chorych z guzem I i II stopnia złośliwości. Od chwili kiedy zostanie im wystawiona diagnoza mogą żyć od 5 do 10 lat. Natomiast, w przypadku pacjentów z większym stopniem złośliwości życie można przedłużyć zaledwie do roku, jeśli guz mózgu zostanie usunięty. Kiedy nowotwór jest nieoperacyjny IV stopnia to pacjent żyje średnio 3 miesiące.

Skutki uboczne leczenia
Leczenie glejaka związane jest również ze skutkami ubocznymi. Po zastosowaniu leczenia chirurgicznego mogą pojawić się:

• Napady padaczkowe w ciągu pierwszego tygodnia po operacji z uwagi na stres jaki odczuwa mózg podczas zabiegu.
• Zwiększenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego na skutek krwawienia w obrębie czaszki.
• Deficyty neurologiczne występujące jeśli usunięte zostaną części zdrowej tkanki.
• Zakażenia pojawiające się jeśli do mózgu dostaną się bakterie w wyniku zakażenia skóry lub kości czaszki
• Wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego domagający się wczesnego skorygowania.

Radioterapia wywołuje wczesne i późne działania niepożądane, a więc takie które pojawiają się w ciągu 6 miesięcy od zakończenia leczenia oraz później. Wśród nich można wymienić m.in.:

• Mdłości lub wymioty.
• Bóle głowy.
• Nasilenie istniejących deficytów neurologicznych
• Utrata włosów.
• Ryzyko wystąpienia napadów padaczkowych.
• Martwica popromienna czyli śmierć zdrowej tkanki mózgu w napromieniowanym obszarze.
• Zwiększone ciśnienie w czaszce.
• Częściowa utrata pamięci krótkotrwałej.

Działania niepożądane chemioterapii uzależnione są od zastosowanego leczenia. Na ogół pojawia się. .

• Utrata apetytu.
• Zmęczenie.
• Utrata włosów.
• Mdłości i wymioty.
• Zwiększona podatność na zakażenia i krwawienia.

Objawy te nie muszą wystąpić u wszystkich pacjentów, a ich stopień nasilenia jest różny. Po zakończeniu leczenia powrót do normalnego życia przez pacjentów, którzy mieli glejaka może być utrudniony ze względu na utrzymujące się deficyty neurologiczne różnego stopnia. Niezbędne są systematyczne wizyty kontrolne u lekarza w celu oceny czynności neurologicznych. Rehabilitacja może być wdrażana na każdym stadium choroby, aczkolwiek jej cele będą zmieniać się w czasie. Nie należy też zapominać o wsparciu psychologicznym osób bliskich, a także o wsparciu społecznym. Dzięki temu pacjent może poczuć się lepiej podczas walki z chorobą. Im bardziej jest ona zaawansowana to tym większe ma to znaczenie.

Aktualna wiedza na temat dostępnych metod leczenia guza mózgu pozwala pacjentowi na to, aby w bardziej świadomy sposób brał udział w podejmowaniu decyzji co do tego, jak leczenie ma wyglądać. Pacjent nie powinien bać się zadawania pytań oraz konsultowania wszystkich wątpliwości. Jeśli konieczna jest opieka paliatywna, to tym większą uwagę należy zwrócić na komfort psychiczny chorego. Jest to na tak samo ważne jak samo zastosowane leczenie.