Jak prostować palce młotkowate i łagodzić ich objawy? Wyjaśniamy, jak uniknąć deformacji stóp oraz jak leczyć krzywe palce u nóg

Palec młotkowaty to zwyrodnienie w budowie palca stopy, najczęściej drugiego (najdłuższego), które polega na jego zgięciu. Najczęściej dotyczy ono stawu międzypaliczkowego bliższego i jest skierowane w stronę podeszwy stopy. Dla przypomnienia – każdy palec zbudowany jest z trzech paliczków połączonych ze sobą stawami. Wyjątkiem są kciuki oraz paluchy, które składają się z dwóch paliczków.

Zniekształcenie palca postępuje stopniowo. Niekiedy można przywrócić go na chwilę do prawidłowego położenia, prostując go mechanicznie (jest to tzw. przykurcz korektywny). Często jednak nie jest to wykonalne, bo przykurcz jest utrwalony.

Deformacja może wykształcić się na wszystkich palcach stopy, od drugiego do piątego włącznie. Palce młotkowate są poddawane nieustannemu uciskowi i tarciu podczas chodzenia w obuwiu, dlatego na szczycie zgięcia stawu powstają nagniotki. Skórę w tym miejscu wymaga więc szczególnie uważnej pielęgnacji z delikatnym złuszczaniem zrogowaciałego naskórka.

Wyróżnia się też inne zniekształcenia 2.-5. palca stopy. Wszystkie z nich dzieli się na trzy rodzaje:

• palce młotkowate to zwyrodnienie stawu międzypaliczkowego bliższego,
• palce młoteczkowate wiążą się ze zwyrodnieniem stawu międzypaliczkowego dalszego,
• palce szponiaste to wynik zwyrodnienia w obu stawach, a zmiany obejmują kilka palców jednocześnie.

Palec młotkowaty tworzy się z wielu przyczyn, choć za najczęstszą uznawane jest noszenie niewygodnego, zwłaszcza zbyt ciasnego obuwia. Nie sposób jednak obarczyć całą winą źle dobranych butów.

Szczególnie narażone na zniekształcenia są tak zwane stopy greckie, czyli z najdłuższym drugim palcem. Zwyrodnieniom stawów w palcach towarzyszą często inne zwyrodnienia w obrębie stopy i choroby zapalne stawów.

Powstawaniu krzywych palców u nóg sprzyjają też inne czynniki, m.in.:

• predyspozycje związane z płcią – problem o wiele częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn,
• wiek średni i starszy – zwyrodnienia najczęściej pojawiają się po 50. roku życia,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• dna moczanowa w obrębie stawów,
• stopa cukrzycowa,
• nieleczone i zaniedbane odciski oraz stany zapalne,
• przykurcz mięśnia brzuchatego łydki,
• halluksy, czyli deformacje zniekształcające budowę całej stopy,
• płaskostopie poprzeczne,
• koślawy paluch stopy,
• budowa stopy z najdłuższym drugim palcem,
• wrodzone wady anatomiczne w budowie stopy,
• noszenie butów na obcasie, gdy ciężar ciała często spoczywa na przedniej części stopy,
• zaburzenia neurologiczne występujące w stwardnieniu rozsianym lub porażeniu mózgowym,
• nadwaga i otyłość.

Palce młotkowate częściej występują u przedstawicieli zawodów takich jak tancerz baletowy czy wymagających wielogodzinnego stania. Łatwiej powstają u kobiet noszących buty z ciasnymi czubkami (zwłaszcza na obcasach), ale także baleriny i inne buty, które mają tendencje do zsuwania się ze stóp. Aby je utrzymać w miejscu, chodzący napina grzbietowe mięśnie stóp i pogłębia dysproporcje pomiędzy różnymi partiami drobnych mięśni (prostowników i zginaczy) odpowiadających za prawidłową pracę stopy.

Palce młotkowate skutkują występowaniem przykrych objawów, które utrudniają przemieszczanie się. Deformacja rozwija się dość powoli. Najpierw zauważalne jest jedynie lekkie zniekształcenie palca, które najczęściej nie powoduje dolegliwości poza obcieraniem skóry, a także powstawaniem pęcherzy i nagniotków. Z czasem zwyrodnienie pogłębia się i utrwala. Mogą do niego dołączyć objawy bólowe oraz utrudnienia w chodzeniu.

Nagniotki tworzące się na szczycie zgiętego stawu są źródłem bólu. Niekiedy powstają wokół nich zaczerwienienia, opuchlizna i rany, a sam staw staje się wyraźnie wyeksponowany. W dalszych stadiach rozwoju deformacji może powstać podwichnięcie, a potem zwichnięcie stawu paliczkowego, które powoduje silny ból przy chodzeniu i niemal ciągły dyskomfort.

Palec młotkowaty powinien więc podlegać zabiegom korygującym już na etapie występowania pierwszych objawów zwyrodnienia. Nieleczone deformacje prowadzą do powstawania powikłań takich jak:

• bolesne odciski i pęcherze,
• modzele na podeszwie stopy,
• stany zapalne stawów,
• wrastające paznokcie,
• zniekształcenia sąsiadujących palców,
• zwichnięcie stawu.

Pacjenci, u których problem palców młotkowatych jest pogłębiony, mogą mieć znaczne trudności ze znalezieniem jakiegokolwiek wygodnego obuwia. Kompensowanie bólu podczas chodzenia sprawia ponadto, że ciężar ciała jest nieprawidłowo rozkładany na stopie, co powoduje kolejne dolegliwości bólowe i odbija się na kondycji stawach kolanowych i biodrowych.

Palce młotkowate we wczesnym stadium zwyrodnienia można korygować za pomocą specjalnych nakładek ortopedycznych i ćwiczeń. Jeśli deformacja mocno się rozwinęła, jedynym wyjściem jest często operacja korygującej kształt palca. Kompleksowa terapia skutkuje większą szansą na wyraźną poprawę stanu pacjenta.

Fizjoterapia ma znaczenie na pierwszych oraz późniejszych etapach rozwoju zwyrodnienia. Odpowiednie ćwiczenia pozwalają rozluźnić i lekko rozciągnąć przykurczone mięśnie, aktywować te osłabione oraz przywracać równowagę pomiędzy obciążeniem różnych partii stopy. Ćwiczenia powinien dobrać fizjoterapeuta. Wykonywane sumiennie mogą opóźnić rozwój zwyrodnienia.

Wkładki i ortezy na palce młotkowate wspomagają prawidłowe ułożenie stopy w obuwiu oraz podczas snu. Ulgę przynosi noszenie silikonowych osłon na wyeksponowane stawy, które dzięki temu nie ulegają dodatkowym otarciom. Warto zainwestować też we wkładki ortopedyczne wykonane indywidualnie dla konkretnego pacjenta. Natomiast powstające na stopie zrogowacenia czy modzele powinny być regularnie ścierane w delikatny sposób, najlepiej w wyspecjalizowanym gabinecie podologicznym.

Jeśli palce młotkowate powodują ból, utrudniają chodzenie, a stadium rozwoju zniekształceń jest na tyle dalekie, że nie korygują ich ćwiczenia, konieczne jest leczenie chirurgiczne. W tym celu stosuje się różne metody – od drobnych zabiegów przeprowadzanych na ścięgnach i torebce stawowej aż do usunięcia powierzchni stawowych. Czas rekonwalescencji po operacji mocno zniekształconego palca wynosi około 3 miesięcy.

Bardzo ważna jest też profilaktyka powstawania palców młotkowatych. Już u dzieci należy zwracać baczną uwagę, by skarpetki i obuwie nie był zbyt ciasne i nie uciskały palców. Jeśli pojawią się pierwsze zniekształcenia stawów, należy wdrożyć ćwiczenia i pomocny sprzęt ortopedyczny. Pierwszym krokiem powinna być jednak zmiana obuwia na płaskie, z szerszymi noskami.