Usunięcie macicy - kiedy zachodzi wskazanie do leczenia operacyjnego? Jak przebiega zabieg? Jakie stwarza powikłania?

Usunięcie macicy może dotyczyć części lub całego organu. Lekarz może też podjąć decyzję o rozszerzeniu operacji. Z tego względu, wyróżnia się następujące rodzaje histerektomii:

• Histerektomia częściowa.
• Histerektomia całkowita.
• Histerektomia całkowita z usunięciem jajników i jajowodów.
• Histerektomia radykalna.

Histerektomia częściowa przewiduje usunięcie trzonu macicy. W ramach histerektomii całkowitej, usuwany jest cały organ - trzon i szyjka macicy. Zdarzają się jednak sytuacje, w których konieczne jest także usunięcie jajników i jajowodów. Histerektomia radykalna polega natomiast na usunięciu przydatków, górnej części pochwy i okolicznych węzłów chłonnych.

Decyzję o zakresie leczenia operacyjnego podejmuje lekarz, w oparciu o indywidualną analizę przypadku. Warto jednak podkreślić, że usunięcie przydatków wciąż pozostaje kwestią sporną w środowisku medycznym. Obecnie, coraz więcej lekarzy odstępuje od tej praktyki, jeżeli nie zachodzą ku temu wyraźne wskazania medyczne (z powodu choroby nowotworowej). Prowadzone badania naukowe dowiodły, że usunięcie jajników, mające uchronić przed wystąpieniem raka jajnika w przyszłości, doprowadza do przyspieszenia procesu starzenia się organizmu i rozwoju miażdżycy. Badania dowiodły też, że grupa kobiet, u których pozostawiono oba jajniki, charakteryzuje się nieco niższą umieralnością.

Usunięcie macicy to leczenie o charakterze nieodwracalnym, zatem aby mogło być wdrożone, muszą wystąpić konkretne wskazania. Operacja usunięcia macicy może okazać się niezbędna, gdy lekarz zdiagnozuje jedną z następujących dolegliwości:

• Mięśniaki - występujące licznie, ulegające powiększeniu i skutkujące wystąpienie długich i bolesnych miesiączek.
• Obniżenie lub wypadanie macicy - spowodowane osłabieniem i rozluźnieniem mięśni dna miednicy, dotyczy przede wszystkim kobiet w podeszłym wieku.
• Rak szyjki macicy - gdy zachodzi podejrzenie, że nastąpiły przerzuty do macicy.
• Rak endometrium.
• Rak trzonu macicy.
• Nieprawidłowy rozrost błony śluzowej macicy.
• Endometrioza.

Zobacz także: Toksyczna substancja w znanych kosmetykach może powodować rozwój raka. Producent wycofuje te szampony. Zobacz, czym jest benzen

Jeżeli w danym przypadku jest to możliwe, wycięcie macicy jest zastępowane innym leczeniem. Dotyczy to przede wszystkim mięśniaków. W takim przypadku, jeżeli nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań, stosowana jest embolizacja. Zabieg polega na zwłóknieniu i zablokowaniu dopływu krwi do mięśniaków, poprzez zablokowanie tętnicy środkami embolicznymi. Tego rodzaju leczenie jest możliwe do wdrożenia, gdy mięśniaki nie są jeszcze zbyt duże, jednak w tym przypadku, nie ma możliwości przeprowadzenia badania histopatologicznego. Embolizacja jest najczęściej stosowana u młodych pacjentek, które jeszcze nie rodziły.

W niektórych przypadkach schorzeń błony śluzowej macicy, możliwe jest wdrożenie alternatywnego leczenia. Lekarz może zdecydować się na wykonanie endoskopowego zabiegu resekcji, czyli usunięcia endometrium.

Usunięcie macicy nie musi być równoznaczne z koniecznością usunięcia szyjki macicy. Czasami, lekarz decyduje się na jej pozostawienie. Warunkiem jest stwierdzanie I lub II grupy cytologicznej w każdym badaniu i brak nadżerek. Takie działanie pozwala zapobiec wypadaniu pochwy. Powikłanie to występuje stosunkowo rzadko, jednak jest poważne. Pozostawienie szyjki macicy pozwala na lepsze podtrzymanie pochwy przez mięśnie i więzadła. Poza tym, pozostawienie szyjki macicy pozwala zmniejszyć psychologiczne skutki, wynikające z przeprowadzenia operacji. Po zakończeniu leczenia, u kobiety może ugruntować się błędne przekonanie "bycia niepełnowartościową". Jeżeli po operacji zostanie coś więcej niż tylko pochwa, psychiczne samopoczucie pacjentki może być lepsze.

Jeżeli lekarz zdecyduje się na taki krok, pacjentka będzie musiała regularnie wykonywać badanie cytologiczne. Pozostawienie szyjki macicy stwarza ryzyko rozwoju nowotworu w tym obszarze. Cytologia, wykonywana regularnie, pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnych zmian i na wczesne wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Usunięcie macicy to operacja, która może być zrealizowana z użyciem jednej z dwóch metod. Techniki, o których mowa, to:

• Klasycznej.
• Laparoskopowej.

Klasyczna operacja jest przeprowadzana z dostępu przezbrzusznego lub przezpochwowego. Wymaga znieczulenia ogólnego lub dolędźwiowego (pozwala zachować przytomność, jednak wyklucza odczuwanie bólu). Lekarz wykonuje kilkunastocentymetrowe nacięcie poprzeczne (przebiegające wzdłuż linii spojenia łonowego) lub pionowe (przebiegające od spojenia łonowego do pępka). Po otwarciu powłok brzusznych, następuje usunięcie macicy, a jeżeli zachodzi taka konieczność - także przydatków, okolicznych węzłów chłonnych i górnej części pochwy.

Zdarza się, że konieczność poszerzenia zakresu leczenia jest stwierdzana dopiero w trakcie operacji. Jeżeli leczenie dotyczy pacjentki poniżej 45 roku życia, lekarz może zdecydować się na pozostawienie jednego jajnika, o ile nie ma ku temu żadnych medycznych przeciwwskazań. Dzięki temu, produkcja hormonów nie zostaje przerwana. w przypadku pacjentek w starszym wieku, najczęściej usunięte zostają także przydatki. Takie działanie pozwala zapobiec rozwojowi choroby nowotworowej. W trakcie operacji, lekarz pobierze materiał, który zostanie przekazany do badania histopatologicznego.

Leczenie metodą laparoskopową realizowane jest w znieczuleniu ogólnym. Lekarz wykonuje dwa niewielkie (kilkucentymetrowe) nacięcia w okolicy pępka. Przez pierwsze wprowadza laparoskop (wziernik, który daje możliwość obserwowania wnętrza jamy brzusznej, podgląd widoczny jest na monitorze), przez drugie - mikronarzędzia. Macica zostaje oddzielona od pochwy i podtrzymujących ją więzadeł, a jeżeli zakres leczenia jest ograniczony do samego trzonu - także od szyjki macicy. W dalszej kolejności, organ zostaje podzielony na niewielkie fragmenty, które zostają usunięte przez nacięcie lub przez pochwę (taka możliwość istnieje wyłącznie w przypadku, gdy macica charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami). Metoda laparoskopowa ma zastosowanie, gdy nie ma konieczności przeprowadzania histerektomii radykalnej.

Jeżeli wskazaniem do przeprowadzenia operacji są mięśniaki, bez względu na obraną technikę przeprowadzenia operacji, może zajść konieczność ich zmniejszenia przed zabiegiem. Takie działanie realizowane jest przy użyciu środków farmakologicznych, a służy ułatwieniu zabiegu. O wyborze właściwej metody leczenia decyduje lekarz, w oparciu o występujące wskazania, do których należy: rodzaj schorzenia, wiek i anatomia pacjentki.

Po przeprowadzonej operacji, konieczne jest utrzymywanie ścisłej diety (przez 48 godzin). Pacjentki pozostają w szpitalu maksymalnie przez 7 dni, a jeżeli leczenie dotyczyło choroby nowotworowej - przez 14 dni. Aby zapobiec powstawaniu zrostów i zakrzepów, w 2 dobie wprowadzana jest niewielka aktywność. Jeżeli w czasie pobytu w szpitalu nie pojawiły się żadne komplikacje, pacjentka jest wypisywana do domu. Jeżeli przyczyna operacji nie miała charakteru onkologicznego, pierwsza wizyta kontrolna (na której pacjentka pozna wynik badania histopatologicznego) odbywa się po miesiącu. Kolejne badania przeprowadzane są raz w roku. W przypadku pacjentek leczonych onkologicznie, wizyty kontrolne powinny odbywać się minimum 2-3 razy w ciągu roku.

Usunięcie macicy to poważna operacja. Co za tym idzie, okres rekonwalescencji po zakończeniu leczenia jest dość długi.

Przez minimum 6 miesięcy po operacji, należy powstrzymać się od nadmiernej aktywności fizycznej (powrót do normalnej aktywności musi być realizowany stopniowo). Trzeba też unikać podnoszenia ciężkich przedmiotów, przy czym należy zaznaczyć, że w tym przypadku, słowo "ciężki" odnosi się do każdego przedmiotu o wadze przekraczającej 5 kg. Lekarz zaleci też przestrzeganie lekkostrawnej diety.

Po operacji, kobieta przestaje miesiączkować. Jeżeli w ramach leczenia nie zaszła konieczność usunięcia obu jajników, hormony są nadal produkowane, a objawy przyspieszonego klimakterium - nie występują. Inaczej wygląda to w przypadku, gdy zakres zabiegu objął także przydatki.

Usunięcie macicy wraz z przydatkami sprawia, że u kobiety szybko (zwykle w ciągu 48 godzin po operacji) pojawiają się objawy, świadczące o przekwitaniu. Symptomy, o których mowa, to:

• Uderzenia gorąca.
• Kołatanie serca.
• Wzmożona potliwość.

Objawy mają gwałtowny charakter, dlatego konieczne jest podanie odpowiednio wysokiej dawki estrogenów. W przeciwnym wypadku, dalsze leczenie będzie utrudnione, bowiem występujące objawy mogą też wskazywać na powikłania pooperacyjne. Jeżeli jednak ustąpią pod wpływem działania hormonów, będzie to oznaczało, że ich przyczyną jest przyspieszona menopauza.

Po usunięciu macicy wraz z przydatkami, kobieta powinna przyjmować estrogen (terapia kombinowana, w ramach której podaje się estrogen, progesteron i niewielką dawkę androgenu, stosowana jest tylko u pacjentek, którym usunięto jajniki, ale pozostawiono macicę). Jeżeli zajdzie taka konieczność, podane zostaną też niewielkie dawki androgenu (w celu pobudzenia libido). Indywidualnie dobrana terapia powinna trwać do około 51. roku życia, czyli do średniego wieku, w którym następuje menopauza.

Hormonalna terapia zastępcza pozwala uniknąć przyspieszenia procesu starzenia się organizmu i wystąpienia objawów menopauzy, jednak nie tylko. Kobiety, które nie decydują się na leczenie hormonalne, w większym stopniu narażone są na rozwój osteoporozy, miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Większe jest też ryzyko wystąpienia infekcji układu moczowego, zapalenia i suchości pochwy.

Usunięcie macicy, tak jak każda inna operacja, stwarza pewne ryzyko wystąpienia powikłań. Już w trakcie zabiegu, może pojawić się obfite krwawienie. Rzadko zdarzają się przypadki, w których dochodzi do uszkodzenia jelita, moczowodu lub pęcherza moczowego.

Dolegliwości po usunięciu macicy mogą pojawić się już w okresie rekonwalescencji. Po operacji, pojawia się ryzyko zakażenia rany i wystąpienia krwiaków w miejscu założenia szwów. Może też dojść do wystąpienia niedrożności jelit. U niektórych pacjentek (dotyczy to przede wszystkim kobiet, które zbyt długo leżą po operacji) może pojawić się zapalenie płuc, co ma związek z ich niewystarczającym upowietrzeniem i zbyt słabym rozciąganiem pęcherzyków płucnych.

Zdarza się, że po zabiegu, dochodzi do obniżenia lub wypadania pochwy. Może towarzyszyć temu nietrzymanie moczu. Wśród innych powikłań, należy wymienić infekcje cewki moczowej i pęcherza moczowego. Po operacji może pojawić się nieznaczne krwawienie z pochwy. Jeżeli utrzymuje się dłużej niż kilka tygodni, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Niektóre pacjentki uskarżają się na suchość pochwy.

Operacja wycięcia macicy stwarza też pewne ryzyko uszkodzenia nerwów. Objawem tego może być mrowienie i drętwienie w nogach, jak i dolegliwości bólowe. Należy jednak podkreślić, że zdarza się to rzadko.

Usunięcie macicy nie jest równoznaczne z wykluczeniem z życia intymnego. Za udane życie seksualne odpowiada przede wszystkim psychika, więc to, czy kobieta poddana histerektomii będzie odczuwała przyjemność ze zbliżenia, zależy w dużej mierze od jej nastawienia.

Warto wiedzieć, że w osiąganiu satysfakcji seksualnej, macica nie odgrywa pierwszoplanowej roli. Odczuwane przy zbliżeniu bodźce rejestrowane są przede wszystkim przez łechtaczkę i pochwę, więc w tym temacie, nie powinno zmienić się zbyt wiele. Inne odczucia mogą natomiast towarzyszyć orgazmowi. Po wycięciu macicy, charakterystyczne skurcze nie będą odczuwane.

W przypadku kobiet, u których przeprowadzone zostało usunięcie macicy i jajników, może pojawić się problem braku libido. Wynika to z wystąpienia wcześniejszej menopauzy, czego przyczyną jest brak hormonów płciowych, zarówno żeńskich, jak i męskich, które odpowiadają za odczuwanie pociągu seksualnego. W takim przypadku (jeżeli pacjentka zdecydowała się na hormonalną terapię zastępczą), podane zostaną niewielkie dawki androgenu, czyli męskiego hormonu płciowego. Hormonalna terapia zastępcza powinna też zmniejszyć problem suchości pochwy, jednak jeżeli nawilżenie będzie niewystarczające, warto sięgnąć po lubrykanty.

Podstawą udanego życia intymnego po operacji usunięcia macicy jest jednak właściwe nastawienie psychiczne. Po przeprowadzonej histerektomii często zdarza się, że u kobiety występuje poczucie obniżonej wartości i spadającej atrakcyjności, zwłaszcza gdy operacja doprowadziła do wystąpienia zmian w sylwetce. Taka sytuacja może wpłynąć na brak chęci na aktywność seksualną, a w konsekwencji - doprowadzić nawet do depresji. Jeżeli leczenie operacyjne odcisnęło piętno na psychice, nie należy wzbraniać się przed wizytą u psychologa.

Bezbolesna metoda usuwania mięśniaka macicy już dostępna w Polsce: