Choroby endometrium – zapalenie, polip, przerost i rak błony śluzowej macicy. Jak się je wykrywa i w jaki sposób przebiega ich leczenie?

Endometrium to tkanki wyściełające macicę, na które składa się nabłonek i błona śluzowa. Zawiera warstwę podstawową oraz tą czynnościową, która w przebiegu cyklu miesiączkowego ulega pogrubieniu, a następnie złuszczeniu podczas menstruacji, co objawia się krwawieniem z macicy.

Czytaj także: Spóźnia Ci się okres? Może grozić Ci zawał serca lub migotanie przedsionków. Nieregularne miesiączki podwyższają ryzyko chorób serca

Warstwa czynnościowa endometrium jest odbudowywana z tej podstawowej, co odbywa się pod wpływem działania estrogenu w fazie folikularnej cyklu, a kolejne jej zmiany wywołuje działanie progesteronu wydzielanego przez ciałko żółte w fazie lutealnej. Zapewnia to odpowiednie warunki do zagnieżdżenia się zarodka w przypadku zapłodnienia komórki jajowej i umożliwia rozwój ciąży.

Grubość endometrium jest zależna od wieku kobiety:

• u dziewcząt przed okresem dojrzewania, które nie miesiączkują – grubość endometrium wynosi 0,3-0,5 mm,
• u kobiet w wieku rozrodczym – w pierwszej fazie cyklu to 7-9 mm, a w drugiej – nie więcej niż 15 mm, średnio to 6,7 mm,
• u kobiet stosujących terapię hormonalną – grubość endometrium sięga 8 mm,
• u kobiet po menopauzie – wynosi do 5 mm.

Grubość endometrium w trakcie cyklu owulacyjnego zmienia się pod wpływem wahań stężeń żeńskich hormonów płciowych. Podczas menstruacji (1.-5. dzień cyklu) błona śluzowa macicy jest cienka, w fazie folikularnej (5.-14. dzień cyklu) ma średnią grubość, a w fazie lutealnej (15.-27. dzień cyklu) jest najgrubsza.

Błona śluzowa macicy to tkanka, w której mogą rozwijać się patologiczne zmiany. Do najczęstszych należy m.in. zapalenie endometrium, polip endometrialny czy rak endometrium.

U zdrowej kobiety komórki endometrium macicy powinny występować tylko i wyłącznie w obrębie tego narządu. Zdarza się jednak, że wędrują do innych miejsc w układzie rozrodczym lub narządów miednicy mniejszej, a także poza nią – taki przerost endometrium nazywany jest endometriozą. Gdy ogniska endometriozy znajdują się wewnątrz błony mięśniowej macicy, mówi się natomiast o adenomiozie.

Zapalenie endometrium (endometritis) to zmiany w wyściółce macicy o charakterze zapalnym, będące najczęściej wynikiem infekcji. Przyczyną mogą być choroby weneryczne, m.in. chlamydia czy rzeżączka, jak również gruźlica i zakażenia wynikające z zaburzeń naturalnej mikroflory pochwy. Infekcja może towarzyszyć innym chorobom w obrębie miednicy mniejszej, np. zapaleniu szyjki macicy albo przydatków.

Ryzyko rozwoju zapalenia błony śluzowej macicy jest większe w przypadku porodu i procedur medycznych, związanych z wprowadzeniem narzędzi do macicy przez jej szyjkę – do jego wzrostu może prowadzić m.in.:

• poronienie,
• poród, zwłaszcza metodą cesarskiego cięcia,
• histeroskopia (wziernikowanie jamy macicy),
• założenie wkładki domacicznej (antykoncepcyjnej),
• rozszerzenie szyjki macicy, np. przy łyżeczkowaniu macicy.

Objawy zapalenia endometrium to obrzęk, nietypowe krwawienia i wydzielina z pochwy, zaparcia, dyskomfort związany z wypróżnieniami, gorączka, złe samopoczucie i ból w podbrzuszu lub okolicach odbytu.

Choć stan ten z reguły nie jest niebezpieczny dla życia pacjentki, nieleczony prowadzi do zakażeń narządów miednicy mniejszej i powikłań w układzie rozrodczym, w tym do niepłodności. Grozi jednak również zakażeniem krwi (sepsą, inaczej posoczniczą) i wstrząsem septycznym, który rozwija się w szybkim tempie i grozi śmiercią.

Zapalenie endometrium leczy się za pomocą antybiotyków (kuracja obejmuje też partnera seksualnego), przy czym dobór terapii wymaga wywiadu i badania lekarskiego; przeprowadza się też badania takie jak posiew wymazu z kanału szyjki macicy, analiza próbki pobranej za pomocą biopsji endometrium, oględzin mikroskopowych wydzieliny z pochwy czy badanie laparoskopowe.

Polip endometrialny to rozrost błony śluzowej macicy, który jest patologiczną zmianą w kształcie płaskiej wypustki lub grzyba. Powstają w wyniku zaburzeń hormonalnych, zwykle związanych z produkcją estrogenów, ale w ok. 95 proc. przypadków ma charakter niezłośliwy. Może mieć kilka milimetrów wielkości, choć niektóre osiągają szerokość sięgającą 6 cm. Gdy występuje w większej liczbie, mówi się o polipowatości.

Polip w macicy może nie wywoływać żadnych objawów lub powodować symptomy takie jak:

• nieregularne krwawienia lub plamienia międzymiesiączkowe,
• obfite lub przedłużone krwawienia miesiączkowe,
• krwawienia w wieku pomenopauzalnym,
• nieprawidłowa wydzielina z pochwy i upławy,
• wypadanie polipa poza jamę macicy przez szyjkę macicy.

W przypadku niewielkich polipów istnieje szansa, że ulegną samoistnemu wchłonięciu. Należy jednak kontrolować ich stan i w przypadku ich rozrostu czy uporczywych dolegliwości zdecydować się na ich usunięcie.

W diagnozowaniu polipa macicy często nie wystarczy samo badanie USG – konieczne może być wziernikowanie macicy, czyli histeroskopia. Usuwanie zmian przeprowadza się metodą polipektomii histeroskopowej w znieczuleniu ogólnym. Konieczne może być jednak usunięcie całej macicy w ramach zabiegu o nazwie histerektomia.

Gdy endometrium rozrasta się poza jamę macicy, mamy wówczas do czynienia z przewlekłą i postępującą chorobą – endometriozą. Ogniska tych komórek mogą rozwijać się m.in. w jajnikach, pęcherzu moczowym i jamie brzuszne. Ich obecność stwierdza się też w innych narządach, nawet wątrobie, płucach czy mózgu. Przerośnięte endometrium regularnie złuszcza się, wywołując krwawienie, a to prowadzi do stanów zapalnych i zrostów. Z tego powodu endometrioza jest jedną z najbardziej dokuczliwych i bolesnych chorób kobiecych.

Pierwsze objawy przerostu endometrium często nie są utożsamiane z chorobą. Zmiany jednak postępują, wywołując dodatkowe dolegliwości, które pojawiają się nie tylko w trakcie menstruacji, ale również w okresie przedmiesiączkowym. Okolice ogniska endometriozy są obrzmiałe, czemu towarzyszy ból, co jest wywołane brakiem ujścia dla gromadzącej się krwi. Często towarzyszy temu przewlekłe zmęczenie, plamienie poza miesiączką czy krwiomocz w endometriozie pęcherzowej. Według badań endometrioza wywołuje niepłodność u 30-40 proc. chorujących kobiet. Choć zaburzenia mogą utrudniać zajście w ciążę, może mieć ona pozytywny wpływ na przebieg choroby, choć objawy w tym czasie mogą się też nasilić.

Z powodu endometriozy cierpi ok. 6-10 proc. kobiet w wieku rozrodczym, ale wciąż nie znaleziono przyczyny choroby, możliwą do potwierdzenia w badaniach klinicznych. Uważa się, że endometrioza może wystąpić m.in. na skutek wstecznej menstruacji, kiedy krew miesiączkowa przechodzi przez jajowody do jamy brzusznej. Zjawisko to ma miejsce nawet u 80 proc. miesiączkujących kobiet. W niektórych postaciach endometriozy wykryto mutacje genetyczne charakterystyczne dla nowotworów. Istnieją też teorie, że endometrioza jest chorobą wrodzoną.

Endometrioza leczona jest metodami farmakologiczną, chirurgiczną i skojarzeniową. Jest ona wybierana z uwzględnieniem stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji ognisk endometrium, a także planów kobiety związanych z przyszłym macierzyństwem.

Chociaż przerost błony śluzowej macicy nie oznacza zmian rakowych, kobiety chorujące na endometriozę znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju raka macicy i jajnika. Dlatego ważne jest, by za pomocą dostępnych środków nie tylko zahamować rozrost endometrium, ale przede wszystkim doprowadzić do jego regresji, co jest możliwe dzięki terapii hormonalnej z użyciem progestagenów, najlepiej przy pomocy wkładki domacicznej.

W farmakoterapii przerostu endometrium celem jest zahamowanie miesiączki, aby wywołać stan hipoestrogenizmu. W wielu sytuacjach jedyną skuteczną opcją, która pomaga chronić przed rozwojem raka endometrium, jest usunięcie histerektomia polegająca na usunięciu macicy, najlepiej wraz z jej szyjką i jajnikami.

Pierwszym krokiem w diagnostyce choroby jest rozpoznanie objawów klinicznych. Na ich podstawie przeprowadzane są odpowiednie badania, w tym ginekologiczne, które pozwala ocenić wielkość, pozycję, jak i ruchomość macicy. Zwraca również uwagę na kość krzyżową, przegrodę odbytniczo-pochwową i więzadła krzyżowo-maciczne. Do podstawowych badań należy też USG, które wykonuje się przez pochwę i odbyt. Najskuteczniejszą metodą diagnostyczną endometriozy jest jednak laparoskopia.

Niestety, rozpoznanie endometriozy jest zazwyczaj kwestią przypadku, kiedy pacjentka poddaje się diagnostycznej interwencji laparoskopowej przy przewlekłym bólu w miednicy. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego badanie należy wykonać w przypadku kobiet zmagających się z bolesnymi miesiączkami, niepłodnych i z rozpoznanymi zmianami guzowatymi.

ZOBACZ: Histerektomia – czy tej kobiecej operacji można uniknąć? Eskpert: dr n. med. Paweł Szymanowski, ginekolog