Rak szyjki macicy - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie i szczepionka. Sprawdź, jak szybko rozwija się rak szyjki macicy!

Rak szyjki macicy od wielu lat jest dużym wyzwaniem terapeutycznym dla lekarzy ginekologów. Mimo że z roku na rok odnotowuje się coraz to mniej przypadków klinicznych zachorowań na ten nowotwór, to i tak liczba ta pozostaje zbyt wysoka. Według szacunków w Polsce rocznie diagnozowanych jest ok. 3500 nowych przypadków raka szyjki macicy. Polska jest krajem europejskim z jednym z najniższych odsetków 5-letnich przeżyć względnych z tą chorobą nowotworową.

Główną przyczyną raka szyjki macicy jest przewlekłe i nawracające zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Dotyczy to w głównej mierze typów onkogennych tego wirusa (zazwyczaj typu 16, rzadziej: 18, 31 33, 45). Przy czym warto podkreślić, że większość kobiet aktywnych seksualnie miała kontakt z wirusem HPV, ale nie u każdej z nich zakażenie przechodzi w postać przewlekłą. Inne czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy to:

• Wczesne rozpoczęcie życia seksualnego.
• Duża liczba partnerów seksualnych.
• Duża liczba porodów (zwłaszcza w młodym wieku)
• Palenie papierosów.
• Niski status socjoekonomiczny.

Zobacz: Diagnozę o raku szyjki macicy codziennie 10 Polek, a można mu zapobiegać

Dużą rolę w etiologii raka szyjki macicy przypisuje się również czynnikom, których wpływ na wystąpienie tego nowotworu nie został jeszcze dobrze zbadany. Mowa tu głównie o:

• Stosowaniu hormonalnych środków antykoncepcyjnych.
• Stosowaniu niezbilansowanej diety (ubogiej w witaminę C).
• Współwystępujących zakażeniach wirusem HIV.
• Przewlekłych stanach zapalnych pochwy wywoływanych przez: chlamydie, rzęsistek i wirus opryszczki (HSV-2).
• Obniżonej odporność np. immunosupresji w wyniku przeszczepu narządów lub przyjmowania leków immunosupresyjnych.

Zmiany nowotworowe w szyjce macicy mogą reprezentować różne typy histologiczne. Każdy z nich charakteryzuje się inną budową i stopniem złośliwości. Mowa tu o:

• Raku płaskonabłonkowym szyjki macicy.
• Gruczolaku szyjki macicy.
• Raku drobnokomórkowym szyjki macicy.
• Mięśniaku szyjki macicy.
• Chłoniaku szyjki macicy.

Rak szyjki macicy stanowi ok. 8% wszystkich nowotworów złośliwych i jest drugim pod względem częstotliwości występowania nowotworem wśród kobiet. Najwięcej przypadków zachorowań odnotowuje się u kobiet pomiędzy 40. a 49. rokiem życia i u kobiet pomiędzy 60. a 69. rokiem życia. Zdecydowanie najczęściej diagnozowanym nowotworem szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy (95%). Stopień zaawansowania rozwoju raka szyjki macicy określany jest według Międzynarodowej Federacji Ginekologów i Położników (FIGO).

Rozwój raka szyjki macicy zazwyczaj poprzedza wewnątrznabłonkowa dysplazja szyjki macicy (stan przedrakowy), która może występować w stopniu małym (CIN1), średnim (CIN2) i dużym (CIN3). Na podłożu dysplazji może rozwinąć się nowotwór, jednakże zanim do tego dojdzie może upłynąć od 3. do 10. lat. Co ważne, zarówno dysplazja szyjki macicy, jak i rak szyki macicy w początkowym stadium rozwoju mogą nie dawać żadnych specyficznych objawów. Dopiero wraz z rozrostem zmiany nowotworowej, pojawiają się bardziej charakterystyczne symptomy choroby.

Charakterystyczne objawy raka szyjki macicy to:

• Nieregularne krwawienia miesiączkowe.
• Występowanie krwawienia pomiędzy miesiączkami (np. w środku cyklu).
• Krwiste lub wodniste brązowe upławy z pochwy o przykrym zapachem.
• Krwawienia po odbyciu stosunku seksualnego.
• Bóle podbrzusza.
• Bóle lędźwiowo-krzyżowe.
• Bolesne parcia na mocz i stolec.
• Obrzęki kończyn dolnych.

Bagatelizowanie wyżej wymienionych objawów może prowadzić do przerzutów zmian nowotworowych do okolicznych tkanek i narządów. Zazwyczaj naciekają one na przymacicze, moczowody (może to prowadzić do nawet do ich niedrożności), odbytnicę, pęcherz moczowy, pochwę, węzły chłonne, płuca i kości.

Podstawą zarówno w diagnostyce, jak i profilaktyce raka szyjki macicy jest badanie cytologiczne, które polega na pobraniu komórek z szyjki macicy za pomocą jednorazowego sprzętu ginekologicznego (wziernika ginekologicznego i szczoteczki cytologiczne). Wymaz z szyjki macicy pobrany przez ginekologa lub położną przekazuje się do oceny mikroskopowej. Dzięki badaniu cytologicznemu można wykryć nie tylko raka szyjki macicy, ale również stany przednowotworowe. W większości placówkach medycznych w Polsce wynik badania cytologicznego podaje się w skali Papanicolau. Przy czym obecnie metoda ta budzi wiele uzasadnionych kontrowersji - niektórzy lekarze uważają, że jest ona niemiarodajna. Skala Papanicolau uwzględnia pięć grup:

• I grupa: w wymazie z szyjki macicy wszystkie komórki mają prawidłową budowę.
• II grupa: w wymazie z szyjki macicy stwierdza się obecność komórek zapalnych, co nie powinno jednak budzić niepokoju. Ten wynik cytologii jest najczęściej spotykany wśród kobiet aktywnych seksualnie.
• III grupa: w wymazie z szyjki macicy występują komórki dysplastyczne, które mogą przeobrazić się w komórki nowotworowe. W takim przypadku lekarze zazwyczaj zalecają wykonanie szeregu innych badań w tym biopsji i kolonoskopii.
• IV grupa: w wymazie z szyjki macicy występują komórki atypowe, które mogą świadczyć o początkowym stadium rozwoju choroby nowotworowej.
• V grupa: w wymazie z szyjki macicy występują zmiany złośliwe. Rokowania uzależnione są od liczby komórek atypowych.

Badanie cytologiczne w celach profilaktycznych powinno wykonywać się przynajmniej raz w roku. Zalecenie to dotyczy wszystkich kobiet – bez względu na wiek i stopień aktywności seksualnej.

Przy nieprawidłowym wyniku cytologii pacjentki diagnozowane są w kierunku raka szyjki macicy. Oprócz pogłębionego wywiadu lekarskiego, ginekolog może również zalecić wykonanie:

• Podstawowe badania krwi.
• Badanie histopatologiczne, które polega na pobraniu wycinka tkanki z szyjki macicy i wysłaniu go do laboratorium w celu dokładnej analizy.
• USG transwaginalnego (przezpochwowego).
• USG jamy brzusznej.
• USG klatki piersiowej.
• Tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy.

W diagnostyce raka szyjki macicy ważną rolę pełni również oznaczenie markerów nowotworowych, które są substancjami wielkocząsteczkowymi, wytwarzanymi wyłącznie w komórkach nowotworowych. Oznaczenie markerów jest ważne ponieważ ich wykrycie umożliwia określenie dokładnej lokalizacji zmiany nowotworowej, a także określenie jej stopnia zaawansowania. W rozpoznawaniu raka szyjki macicy zastosowanie znajdują głównie klasyczne markery nowotworowe w tym m.in. CA 125 i antygen raka płaskonabłonkowego.

Ginekolog Grzegorz Południewski i Ida Karpińska z Ogólnopolskiej Organizacji Kwiat Kobiecości o szczepieniu przeciw HPV:

Leczenie raka szyjki macicy uzależnione jest przede wszystkim od stopnia rozwoju zmian nowotworowych. W przeważającej większości przypadków zmiany te wykrywane są w zaawansowanym stadium rozwoju, co sprawia że rak ten stanowi jeden z najbardziej śmiercionośnych nowotworów wśród kobiet na świecie.
Podstawowe metody leczenia raka szyjki macicy to:

• Konizacja szyjki macicy to zabieg ginekologiczny, który wykonuje się w przypadku początkowego stadium rozwoju nowotworu szyjki macicy lub w stanach przedrakowych. Polega on na klinowym wycięciu szyjki macicy. Zabieg ten przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Zaletą konizacji jest zachowanie płodności u kobiety.
• Elektrokonizacja szyjki macicy (LEEP - loop electrosurgical excision procedure), która jest stosunkowo bezpiecznym i mało inwazyjnym zabiegiem, przeprowadzanym za pomocą specjalistycznych pętli przewodzących szybkozmienny prąd o wysokiej częstotliwości, ale o niskiej (bezpiecznej) mocy. Podczas tego zabiegu usuwania jest zmiana nowotworowa z niewielkim marginesem tkanki zdrowej.
• Chirurgiczne wycięcie macicy, które wykonuje się wówczas, gdy istnieje wysokie ryzyko nacieku zmiany nowotworowej na okoliczne narządy lub gdy zmiana nowotworowa jest bardzo duża.
• Radioterapia, która w przypadku raka szyjki macicy może być stosowana jako brachyterapia, czyli umieszczenie promieniowania jonizującego w pobliżu zmiany nowotworowej lub jako teleterapia – naświetlanie zewnętrzne obejmujące miednicę i jej okoliczne narządy.
• Chemioterapia, która stosowana jest po zabiegach chirurgicznych wówczas, gdy po ich przeprowadzeniu stwierdzono u pacjentki obecność komórek nowotworowych.

Ważną rolę w profilaktyce raka szyjki macicy odkrywają szczepienia przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), bowiem przewlekłe zakażenia tym wirusem są najczęstszą przyczyną zachorowania na ten nowotwór. Szczepienia przeciw HPV w znacznym stopniu minimalizują ryzyko rozwój raka szyjki macicy. Zaleca się je podawać dziewczynkom pomiędzy 12. a 15. rokiem życia. Przy czym zaszczepienie się przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) zalecane jest również mężczyznom, ponieważ wirus ten może stanowić główną przyczynę raka prącia i raka odbytnicy.

Źródła:

1. Będkowska G.E., Ławicki S., Szmitkowski M., Markery nowotworowe przydatne w diagnostyce i monitorowaniu raka endometrium i szyjki macicy. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 2007; 61: 122-128.
2. Jach R., Sznurkowski J.J, Bidziński M., et.al., Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i Samulak D., Michalska M.M., Samulak K., Rak szyjki macicy – czy zawsze chirurgia? Current Gynecologic Oncology. 2012; 10(2). 141-149.
3. Samulak D., Michalska M.M., Samulak K., Rak szyjki macicy – czy zawsze chirurgia? Current Gynecologic Oncology. 2012; 10(2). 141-149.