Przewlekła choroba nerek długo nie daje o sobie znać. Nieleczona może prowadzić do niewydolności. Nefrolog mówi jak jej uniknąć

Nerki, mimo swoich niewielkich rozmiarów, nieustannie wykonują bardzo ciężką pracę, jaką jest oczyszczanie krwi z toksyn i nadmiaru płynów oraz regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej i wytwarzanie moczu. Pomagają także kontrolować ciśnienie krwi, stymulują produkcję czerwonych krwinek, biorą udział w wytwarzaniu hormonów i utrzymują zdrowe kości zapewniając im odpowiedni poziom składników mineralnych takich jak wapń czy magnez.

Przewlekła choroba nerek (PChN) (ang. chronic kidney disease CKD) uznawana jest obecnie za chorobę cywilizacyjną, która dotyczy już prawie 700 mln osób na całym świecie. Według definicji ustalonej przez zespół nefrologów amerykańskich w 2002 r. i zatwierdzonej przez międzynarodowe gremium Kidney Disease Improving Global Outcome (KDIGO) PChN to wieloobjawowy zespół chorobowy powstały w wyniku trwałego uszkodzenia lub zmniejszenia liczby czynnych nefronów niszczonych przez różnorodne procesy chorobowe toczące się w miąższu nerek. Przewlekła choroba nerek powoduje stopniowe i postępujące uszkadzanie nerek utrzymujące się przez ponad 3 miesiące i prowadzące do zaburzenia funkcji tego narządu.

– Temat zdrowia nerek jest bardzo ważny, bo ten organ pełni niezwykle ważną rolę w organizmie. Nerki każdego dnia usuwają toksyny, regulują zawartość wody i elektrolitów, wydalają nadmiar kwasu, metabolizują hormony, a nawet regulują zdrowie kości. Jednocześnie, kiedy nerki chorują, to mówi się, że nie bolą, bo do ostatniej fazy choroby nie dają wyraźnych objawów bólowych (poza kamicą nerkową). – podkreśla dr hab. n. med. Szymon Brzósko, nefrolog, transplantolog kliniczny, dyrektor medyczny DaVita Polska.

Nieprawidłowe działanie nerek negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, ponieważ niewłaściwie oczyszczona przez nie krew trafia do wszystkich tkanek i komórek organizmu. Nadmiar płynów i odpadów z krwi nie jest wydalany tylko pozostaje w organizmie i może powodować inne problemy zdrowotne, zwiększając ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych, a także udaru.

Przewlekłą chorobę nerek podzielono na 5 stadiów rozwoju w zależności od stopnia wydolności nerek. Wydolność mierzona jest za pomocą stopnia przesączania kłębuszkowego (GFR, glomerular filtration rate). Im niższy poziom GFR tym uszkodzenie nefronów jest większe, a przesączanie kłębuszkowe bardziej utrudnione. Jest to równoznaczne z coraz większym uszkadzaniem nerek i pogłębianiem się choroby.

Stadia rozwoju choroby nerek w zależności od stopnia wydolności nerek:

• G1 – GFR ≥ 90 ml/min – prawidłowe lub zwiększone GFR,
• G2 – GFR 60-89 ml/min – niewielkie zmniejszenie GFR, świadczące o rozwoju przewlekłej choroby nerek, nazywane również utajoną niewydolnością nerek,
• G3 – GFR 59-30 ml/min – ten poziom i kolejne świadczą o przewlekłej niewydolności nerek, nazywana także jawną niewyrównaną wydolnością nerek,
• G4 – GFR 15-29 ml/min – ciężkie zmniejszenie GFR, określane również jawną niewyrównaną niewydolnością nerek,
• G5 – GFR < 15 ml/min – schyłkowa lub krańcowa niewydolność nerek (tzw. mocznica).

Ryzyko zachorowania na chorobę nerek wzrasta wraz z wiekiem. Czynnikami ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia przewlekłej choroby nerek, a w konsekwencji mogą doprowadzić do niewydolności nerek, są również:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość,
• choroby sercowo-naczyniowe,
• występowanie niewydolności nerek wśród krewnych,
• anemia,
• palenie papierosów.

Czynniki zwiększające ryzyko mogą być równocześnie przyczyną przewlekłej choroby nerek, ponieważ uszkadzają one miąższ nerek, powodując osłabienie funkcji tego narządu. Przyczyną PChN może być również utrudnienie odpływu moczu lub zmiany w naczyniach krwionośnych, które zmniejszają ukrwienie nerek.

Wśród przyczyn PChN występują:

• nefropatia nadciśnieniowa, czyli uszkodzenie nerek w wyniku nadciśnienia tętniczego,
• uszkodzenie nerek w wyniku miażdżycy,
• nefropatia cukrzycowa, czyli cukrzycowa choroba nerek,
• śródmiąższowe choroby nerek (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek),
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• kamica i uszkodzenia nerek wywołane niedrożnością dróg moczowych,
• wrodzone lub nabyte wady układu moczowego (u dzieci),
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek.

– Przewlekła choroba nerek jest coraz częściej następstwem chorób cywilizacyjnych: cukrzycy, nadciśnienia tętniczego czy miażdżycy. Współczesny styl życia, brak ruchu i nieodpowiednia dieta mocno wpływają na stan naszych nerek. Szczególnie narażone na wystąpienie choroby nerek są seniorzy, u których znacznie częściej i dłużej występują powyższe choroby, a nierzadko współistnieją, co zwiększa ryzyko powikłań – ostrzega nefrolog dr Szymon Brzósko.

Początkowo choroba daje mało charakterystyczne symptomy, do których pacjent się przyzwyczaja i może ignorować je latami, nie zauważając postępu choroby. Ból nerek natomiast nie jest charakterystyczny i może być utożsamiony z bólem kręgosłupa, ponieważ zwykle odczuwany jest właśnie w jego okolicy. Wśród objawów, które można zauważyć dopiero na dalszych etapach rozwoju choroby, gdy mamy do czynienia już z niewydolnością nerek (stadia od G3 do G5) znajdują się:

• częstomocz – nasilona potrzeba oddawania moczu, również w nocy,
• skąpomocz – zmniejszenie ilości lub częstości oddawanego moczu,
• pienienie się moczu,
• zapach amoniaku z ust lub moczu,
• krwiomocz, czyli krwiste zabarwienie moczu,
• osłabienie i zmęczenie,
• nudności i wymioty,
• utrata apetytu oraz zmiana w odczuwaniu smaków,
• metaliczny posmak w ustach,
• stany zapalne błon śluzowych,
• przebarwienia i świąd skóry,
• bardziej delikatna i podatna na uszkodzenia skóra,
• problemy z oddychaniem i bóle w klatce piersiowej,
• ból w okolicy lędźwiowej,
• obrzęki nóg szczególnie kostek i łydek,
• spadek libido,
• skurcze mięśni i odczuwanie mrowienia,
• osłabienie siły mięśniowej.

Aby wykryć przewlekłą chorobę nerek, należy wykonać proste badanie ogólne moczu oraz oznaczenie stężenia kreatyniny we krwi. Każdy powinien wykonywać te badania regularnie, raz w roku oraz gdy zauważy u siebie którykolwiek z wyżej wymienionych objawów, mogących świadczyć o rozwoju choroby. Natomiast osoby znajdujące się w grupie ryzyka powinny badać mocz i krew dwa razy w roku.

Głównym wyznacznikiem czynności nerek jest ich wydolność, którą określa się poprzez przesączenie kłębuszkowe. Mierzone jest ono za pomocą wskaźnika GFR (ang. Glomerular Filtration Rate), a oblicza się je na podstawie stężenia kreatyniny we krwi uwzględniając wiek i płeć chorego. Spadek wartości takiego wskaźnika oznacza, że zmniejszyła się również liczba czynnych nefronów.

– Przewlekła choroba nerek może rozwijać się bezobjawowo nawet przez 20–30 lat, dlatego tak istotne są regularne wizyty u lekarza nefrologa i profilaktyczne badania, jeśli pacjent jest w grupie ryzyka. Aby zapobiegać chorobom nerek i wykryć ich dysfunkcje na wczesnym etapie, należy o nie dbać. Wystarczy raz w roku, profilaktycznie, wykonać badanie ogólne moczu oraz sprawdzić stężenie kreatyniny w surowicy krwi. A warto, bo obecnie jest coraz więcej możliwości farmakologicznych spowalniających chorobę nerek – zaznacza nefrolog.

Lekarz może zlecić także inne badania, takie jak:

• jonogram,
• poziom mocznika we krwi,
• poziom glukozy,
• albumina w moczu,
• USG układu moczowego z oceną wielkości nerek,
• biopsja nerek,
• urografia – prześwietlenie RTG układu moczowego po podaniu kontrastu,
• scyntygrafia – badanie obrazowe przeprowadzane z użyciem znacznika izotopowego.

Leczenie PChN polega głównie na leczeniu chorób współistniejących, takich jak: nadciśnienie czy choroby serca, które prowadzą do zaburzenia pracy nerek. Należy więc przede wszystkim zadbać o utrzymywanie prawidłowego ciśnienia krwi, utrzymanie właściwej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, kontrolowanie poziomu glukozy we krwi oraz dbanie o odpoczynek, zdrowy sen i wypracowanie właściwych sposobów radzenia sobie ze stresem. Należy także zrezygnować z używek i palenia papierosów oraz ograniczyć stosowanie niektórych leków, które mogą prowadzić do zaburzenia pracy nerek, wśród nich znajdują się dostępne bez recepty niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) takie jak ibuprofen czy naproksen.

Leczenie w początkowej fazie choroby opiera się na zmniejszeniu białkomoczu, hiperlipidemii i kwasicy metabolicznej, a także wyregulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej i ciśnienia tętniczego.

W zależności od przyczyny wystąpienia przewlekłej choroby nerek chory powinien być pod stałą opieką specjalisty takiego jak diabetolog, kardiolog czy lekarz rodzinny. Wskazaniami do objęcia pacjenta opieką nefrologa są wyniki przeprowadzonych badań wskazujące na:

• eGFR < 30ml/min,
• nagłe pogorszenie czynności nerek,
• białkomocz,
• krwinkomocz pochodzenia kłębuszkowego,
• współwystępowanie nadciśnienia trudnego do kontroli,
• eGFR < 60 ml/min i cukrzyca.

– Spora grupa Polaków – szacuje się, że nawet 4,7 mln osób – nie wie, że choruje na nerki. Wiele osób może nie być świadomych problemu do momentu, w którym stan ich zdrowia jest na tyle poważny, że wymaga leczenia nerkozastępczego w postaci dializoterapii lub przeszczepienia nerki – dodaje dr Szymon Brzósko.

W zaawansowanym stadium rozwoju przewlekłej choroby nerek dochodzi do niewydolności nerek (stadia G3-G5). W tym przypadku konieczne jest leczenie nerkozastępcze polegające na zastosowaniu dializ, czyli oczyszczania krwi chorego ze szkodliwych produktów przemiany materii i nadmiaru wody za pomocą specjalnej aparatury lub przeszczepu nerki, czyli zastąpienia chorego narządu zdrowym pochodzącym od dawcy. W stadium G5 przeszczepu nerki wymagają wszyscy pacjenci.

Źródła:
Przewlekła choroba nerek (PChN) NIH
Ewa Król, Bolesław Rutkowski, Przewlekła choroba nerek — klasyfikacja, epidemiologia i diagnostyka, Via Medica, Forum Nefrologiczne 2008, tom 1, nr 1, 1–6.