Polineuropatia – leczenie, przyczyny i objawy uszkodzenia kilku nerwów obwodowych. Rodzaje polineuropatii i diagnostyka schorzenia

Polineuropatia to termin, który odnosi się do uszkodzenia kilku nerwów obwodowych, jak i splotów lub korzeni nerwowych. Zespół objawów, o którym mowa, dotyczy ok. 2,4-8,0 proc. populacji i pojawia się bez związku z wiekiem, płcią, poziomem sprawności fizycznej czy z wykonywanym zawodem.

Polineuropatia może mieć podłoże pierwotne lub wtórne. W pierwszym przypadku zespół ma charakter wrodzony (jego wystąpienie jest uwarunkowane genetycznie). Polineuropatia wtórna rozwija się w wyniku działania czynnika zewnętrznego. To właśnie ten rodzaj polineuropatii jest najczęściej rozpoznawany. Główne przyczyny występowania zespołu wtórnego można podzielić na czynniki metaboliczne, immunologiczne, toksyczne, dysproteinemiczne i systemowe.

Czynniki metaboliczne
Polineuropatia cukrzycowa to najczęściej obserwowany rodzaj schorzenia, będący konsekwencją źle kontrolowanej cukrzycy. U osób nadużywających alkoholu może dojść do rozwoju polineuropatii alkoholowej (inaczej neuropatia alkoholowa) wynikającej ze stanu zapalnego determinowanego konsumpcją napojów alkoholowych, lub zatrucia alkoholowego. Zaburzenia w przekazywaniu bodźców w układzie nerwowym mogą być konsekwencją niedoboru witamin z grupy B, które wspomagają jego funkcjonowanie. Wyróżnia się polineuropatię w chorobach tarczycy, wątrobową, a także towarzyszącą chorobom nowotworowym. Rzadko spotykanymi są polineuropatia w akromegalii oraz powodowana porfirią – chorobą genetyczną, której jednym z objawów jest światłowstręt.

Czy wiesz, że: Starość u każdego przebiega inaczej? Istnieją cztery typy starzenia się organizmu

Czynniki immunologiczne
Przewlekła polineuropatia demielinizacyjna jest najczęstszą nabytą polineuropatią o podłożu immunologicznych, ale dokładna przyczyna nie jest znana. Nowotwory hematologiczne, zakażenie wirusem HIV i choroby tkanki łącznej to poważne przyczyny tego schorzenia, które wymagają specjalistycznego leczenia choroby pierwotnej. Nietypowa i stosunkowo rzadko występująca jest polineuropatia po toksynie botulinowej, które ma miejsce w momencie niewłaściwej reakcji organizmu na podany preparat ochronny.

Czynniki toksyczne
Do polineuropatii polekowej będącej następstwem zatrucia lekami mogą doprowadzić m.in. talidomidem (lek przeciwwymiotny), glutetimid (antydepresant), lub metronidazol (lek przeciwdrobnoustrojowy), zażyte w zbyt dużych dawkach. Do polineuropatii może dorpowadzić zatrucie metalami ciężkimi: ołowiem, talem lub arsenem.

Czynniki dysproteinomiczne
Polineuropatie mogą powodować choroby wynikające ze zmiany składu białek. Do chorób mogących powodować polineuropatię zalicza się:

• szpiczak mnogi,
• szpiczak osteosklerotyczny,
• amyloidozy o charakterze nabytym,
• chłoniaki,
• gammopatia monoklonalna (nienowotworowy rozrost komórek plazmatycznych),
• makroglobulinemia (odmiana chłoniaka nieziarnicznego).

Czynniki systemowe:

• trąd,
• sarkoidoza,
• błonica.

Czynniki, które najczęściej doprowadzają do wystąpienia zespołu o charakterze pierwotnym, to rzadkie wrodzone choroby genetyczne dotyczące zaburzeń w metabolizmie energii. Mukopolisacharydoza – w jej przebiegu dochodzi do gromadzenia w różnych tkankach związku o nazwie mukopolisacharydy. Ich obecność zaburza przekazywanie bodźców w układzie nerwowym, powodując zaburzenia. Choroba Fabry'ego wynika z braku enzymu odpowiedzialnego za przemianę materii, dlatego nierozłożone substancje gromadzone są w różnych tkankach. Natomiast choroba Pelizaeus-Merzbacher rzadka wada genetyczna powodująca zaburzenia w rozwoju, a także polineuropatię.

Uszkodzenie nerwów może być spowodowane zwyrodnieniem aksonalnym (polineuropatia aksonalna), czyli degeneracją komórki nerwowej. W niektórych przypadkach dochodzi do demielinizacji – zaniku osłonek mielinowych wokół nerwu. Zdarza się, że zespół ma charakter mieszany (polineuropatia aksonalno-demielinizacyjna).

Polineuropatia cukrzycowa jest powszechnie występującym powikłaniem cukrzycy. Przydomek „poli” oznacza, że neuropatia dotyczy kilku części układu nerwowego. Przeważnie polineuropatia cukrzycowa jest wynikiem przewlekle występującej hiperglikemii, która powoduje uszkodzenia drobnych zakończeń nerwów. Im dłużej osoba jest chora na cukrzycę, tym ma wyższe ryzyko rozwoju polineuropatii cukrzycowej.

Ścisła kontrola poziomu glukozy we krwi, może obniżyć ryzyko neuropatii nawet o 60 proc., co pokazały wyniki badania Diabetes Control Complications Trial (DCCT). Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, kontrola parametrów gospodarki glukozowej we krwi, czyli glukozy na czczo oraz po posiłku stanowi najlepszy sposób zapobiegający rozwojowi polineuropatii.

Polineuropatia daje objawy, które można podzielić na 3 grupy:

• ruchowe,
• czuciowe,
• autonomiczne.

Objawy ruchowe to przede wszystkim niedowład mięśni, głównie w obszarze rąk, przedramion, stóp i podudzi. Można zaobserwować opadanie rąk i nóg, a z czasem, u chorego mięśnie zanikają. Objawy czuciowe to zaburzenie czucia temperatury i bólu oraz czucia głębokiego – wibracji i ułożenia. Wśród objawów czuciowych należy wymienić także dolegliwości bólowe w kończynach i parestezje – drętwienie, mrowienie i uczucie palenia. W przypadku polineuropatii cukrzycowej częstym objawem jest zespół skarpetek i rękawiczek – zaburzenie czucia w palcach stóp i dłoni.

Do objawów autonomicznych zalicza się

• zaburzenia wydzielania potu (nadmierna potliwość),
• pojawiające się na skórze pęcherze,
• rogowacenie skóry,
• zmiany w obszarze paznokci (żółto-brązowe przebarwienia i wzmożona łamliwość),
• zaparcia lub biegunki,
• bóle brzucha,
• gastropareza – zespół objawów wynikających z polineuroparii,
• zaburzenia mikcji (oddawania moczu),
• zaburzenia funkcji seksualnych.

U chorych najczęściej pojawiają się tylko symptomy z jednej grupy. W rzadkich przypadkach dochodzi do równoczesnego wystąpienia kilku grup objawów. Objawy polineuropatii narastają powoli, co utrudnia jej diagnozę na wczesnych etapach rozwoju. Zdarza się jednak, że symptomy pojawiają się nagle i postępują szybko. W przypadku ich zaobserwowania, w pierwszej kolejności należy udać się do lekarza rodzinnego. Jeżeli zajdzie taka konieczność, wystawione zostanie skierowanie do neurologa.

Polineuropatia, podobnie jak przyczyna wystąpienia zespołu, często zostaje rozpoznawana już na podstawie wywiadu lekarskiego. W celu potwierdzenia diagnozy, konieczne jest wykonanie elektromiografii, czyli badania EMG. Badanie umożliwia potwierdzenie występowania zespołu oraz wskazuje, które włókna nerwowe uległy uszkodzeniu. Pozwala też na określenie dynamiki postępu procesu chorobowego. Lekarz może zlecić dodatkowo wykonanie elektroneurografii (ENG). W dalszej kolejności wykonywane są badania pozwalające określić przyczynę wystąpienia zespołu. Ich zakres jest dobierany indywidualnie dla każdego pacjenta, na podstawie obrazu klinicznego.

Polecamy przeczytać: Na czym polega badanie EMG (elektromiografia) i kiedy je wykonać?

Polineuropatia podlega leczeniu przyczynowemu, ukierunkowanemu na zwalczenie choroby, która doprowadziła do wystąpienia zespołu. Jeżeli nie jest to możliwe, wdrażane jest leczenie objawowe. W przypadku polineuropatii wywołanej czynnikami immunologicznymi leczenie przewiduje podawanie glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych i immunoglobulin. W niektórych przypadkach konieczne jest przeprowadzenie zabiegów, mających na celu oczyszczenie osocza z patologicznych białek.

Jeżeli polineuropatia wystąpiła w następstwie choroby metabolicznej lub endokrynologicznej, wdrażane jest leczenie podstawowej jednostki chorobowej. Polineuropatie toksyczne wymagają przerwania ekspozycji na czynnik, który doprowadził do ich wystąpienia. Leczenie objawowe dotyczy zmniejszania dolegliwości bólowych. Lekarz może zalecić także zabiegi fizjoterapii.

Szczyrba S., Kozera G., Bieniaszewski L., Nyka W.N.:Neuropatia cukrzycowa – patogeneza, rozpoznawanie, zapobieganie, leczenie. Forum Medycyny Rodzinnej, 2010.