Trąd – objawy, rozpoznanie i leczenie tej choroby zakaźnej skóry. Gdzie można zarazić się trądem?

Trąd wciąż pozostaje groźny. Nie powstała jeszcze skuteczna szczepionka przeciwko tej chorobie, mimo że w przeszłości testowane były różne rozwiązania.
Osoby wybierające się do krajów, w których występuje choroba, powinny unikać miejsc zanieczyszczonych, tzw. "slumsów". Należy pamiętać o podstawowych zasadach higieny. Konieczne jest częste mycie rąk, zawsze wodą z mydłem. Warto unikać dotykania ust i nosa brudnymi dłońmi.

Trąd, a właściwie zarazek wywołujący chorobę, został odkryty w 1871 roku przez Gerharda Henrika Hanzena. Dolegliwość wywoływana jest przez patogen wewnątrzkomórkowy (kwasoodporny prątek), dla którego optymalna temperatura wzrostu określana jest na 30 stopni Celsjusza. Z tego właśnie względu, choroba atakuje miejsca, w których skóra jest najchłodniejsza – twarz, kończyny, małżowinę uszną. Trąd doprowadza też do uszkodzenia nerwów obwodowych, błon śluzowych i górnych dróg oddechowych. Zarazek dzieli się powoli, przez co choroba rozwija się długo – w niektórych przypadkach, symptomy trądu występują po 20, a nawet 40 latach od zakażenia. Wynika to z faktu, że bakteria Mycobacterium leprae, wywołująca chorobę, nie należy do silnych patogenów. Kilkumiesięczny okres wylęgania jest obserwowany wyłącznie w przypadku, gdy choroba atakuje małe dzieci. 

Trąd – podział choroby

Trąd to choroba zakaźna, ale nie w każdym przypadku jest silnie zaraźliwa. Trąd lepromatyczny charakteryzuje się dość intensywnym przebiegiem. Choroba może być przenoszona drogą kropelkową i pyłową (co wynika z rozwoju bakterii w błonach śluzowych). Na zakażenie narażone są osoby, które mają bliski i długotrwały kontakt z chorym. Czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia jest uszkodzona skóra. 

Trąd tuberkuloidowy jest łagodniejszą i mniej zaraźliwą formą choroby. Należy podkreślić, że w obu przypadkach, dolegliwość doprowadza do uszkodzenia nerwów obwodowych, co skutkuje utratą władzy w rękach i nogach.

W niektórych przypadkach choroba przybiera formę pośrednią, która cechuje się wystąpieniem objawów charakterystycznych dla obu podstawowych postaci. 

Trąd – objawy

Trąd najczęściej daje symptomy postaci tuberkuloidowej. U chorych pojawiają się zmiany skórne, występujące na ograniczonej powierzchni. Objawia się to suchością, często także odbarwieniem. Zmiany, o których mowa (leprydy), najczęściej występują na twarzy, rękach i nogach, choć mogą zająć także inne obszary ciała, np. okolice klatki piersiowej. Równolegle mogą pojawić się naciecza w nerwach obwodowych. Dotyczy to przede wszystkim nerwu łokciowego, strzałkowego i dodatkowego. Objawia się to stwardnieniem nerwów, przez co stają się one wyczuwalne pod wpływem dotyku (odnosi się to do nerwów położonych w płytkich partiach). Pojawia się newralgia, nieco później następuje zanik czucia dotykowego, odczuwania temperatury i bólu. Pod wpływem neuropatii dochodzi do zaniku ścięgien i mięśni, a kości ulegają deformacji. 

Trąd lepromatyczny objawia się znacznymi naciekami. Zmiany rozmieszczone są symetrycznie. Naciecza sięgają do głębszych partii tkanek, doprowadzając do ich zniszczenia. W skórze pojawiają się grudki. Zmiany obejmują także w śluzówkach górnych dróg oddechowych, przede wszystkim w błonie śluzowej nosa. W niektórych przypadkach, choroba atakuje rogówki i spojówki oczu. Zmiany płaskie w skórze doprowadzają do utraty owłosienia. Temu procesowi mogą towarzyszyć zmiany nekrotyczne. Pojawiają się obrzęki niektórych partii twarzy (czoła, okolic ust, małżowin usznych), następuje zapadnięcie nasady nosa. Niektóre kości i chrząstki ulegają zniszczeniu - żuchwa, przegroda nosowa, stawy palców. W przypadku mężczyzn, choroba może zająć jądra. 

Choroba w formie pośredniej może wykazywać przewagę symptomów trądu tuberkuloidowego lub lepromatycznego.

Trąd – rozpoznanie choroby zakaźne skóry

Trąd diagnozowany jest przede wszystkim na podstawie oceny występujących w skórze zmian i wyczuwalnych nacieków w nerwach obwodowych wraz z towarzyszącymi im objawami – zaburzeń odczuwania temperatury, dotyku i bólu. Celem potwierdzenia rozpoznania, lekarz może zadecydować o pobraniu wycinków ze śluzówki nosa i skóry. Próbki badane są pod kątem obecności bakterii Mycobacterium leprae. Badania nie można jednak traktować jako podstawowej metody diagnostycznej, gdyż w przypadku wystąpienia trądu tuberkuloidowego, wynik będzie negatywny.

Rzadko wykonywane są testy skórne z leprominą, które nie wykazują dużej dokładności. O ile w przypadku choroby w postaci tuberkuloidowej wyniki są przeważnie dodatnie, to gdy u chorego wystąpił trąd lepromatyczny, wynik będzie najprawdopodobniej ujemny. Przekłamanie wyników jest w tym przypadku spowodowane nadmiernym stężeniem przeciwciał i autoprzeciwciał, które są rezultatem pobudzenia układu odpornościowego.

Jeżeli zachodzi podejrzenie wystąpienia choroby w postaci skąpobakteryjnej (w próbkach nie wykrywa się bakterii chorobotwórczych), wykorzystywana jest metoda, orzewidująca injekcję badanego materiału w stopę myszy. Większą pewność daje jednak w tym przypadku metoda PCR.

Trąd – leczenie

Trąd nie jest już leczony przy użyciu dapsonu, jak miało to miejsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Wynika to z faktu, że tego typu monoterapia skutkuje powstaniem lekoodporności. 
Od 1982 roku w leczeniu trądu stosowana jest terapia kombinowana, przewidująca podawanie ryfampicyny – antybiotyku wykazującego silne działanie na bakterie wywołujące trąd. W przypadku choroby w postaci ubogobakteryjnej, choremu podaje się 600 mg ryfampicyny (dawka miesięczna) i 100 mg dapsonu (dawka dzienna). Leczenie trwa pół roku. 

Trąd w postaci bogatobakteryjnej leczony jest trzema lekami. Raz w miesiącu choremu podaje się ryfampicynę (600 mg) i klofazyminę (300 mg). Każdego dnia, przez okres 12 miesięcy, podawany jest dapson w dawce 100 mg i klofazymina w dawce 50 mg. 
Jednoogniskowa zmiana wymaga jednorazowego podania trzech leków: ryfampicyny (600 mg), ofloksacyny (400 mg) i minocykliny (100 mg). 
W przypadku łagodnej postaci trądu, jaką jest choćby wczesny rumień guzowaty, wystarczające okazuje się leczenie NLPZ - niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Jeżeli choroba przybiera cięższą postać, podejmowane jest leczenie steroidami. 

Należy zaznaczyć, że opisany schemat nie stanowi jedynej metody leczenia tej choroby. Stosowane są różne kombinacje leków, różny może być też czas podawania każdego z nich.
 

Trąd – jakie są rokowania?

Trąd jest chorobą uleczalną, ale pod warunkiem, że została wykryta wcześnie i odpowiednio wcześnie wdrożono właściwe leczenie. W takim przypadku, terapia doprowadza do całkowitego ustąpienia objawów, a wykonywane próby bakteryjne dają negatywny wynik. 

Leczenie zaawansowanych zmian jest możliwe, ale istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia wielonarządowych zmian zapalnych, będących rezultatem reakcji immunologicznej organizmu. Możliwe jest wystąpienie m.in. kłębuszkowego zapalenia nerek, jaskry i stanów zapalnych tęczówki. W zaawansowanym stadium choroby, głębokie nacieki doprowadzają do zniszczenia chrząstek i kości, co skutkuje licznymi deformacjami - twarzy, rąk i nóg. Zdarzają się przypadki śmiertelne. Najczęściej są one spowodowane dodatkowymi zakażeniami. 

Trąd – gdzie występują ogniska choroby?

Trąd jest najbardziej rozpowszechniony w południowo-wschodnim obszarze Azji, w Ameryce północnej i w środkowej oraz południowo-zachodniej części Afryki. Najczęściej choroba wykrywana jest w Indiach, dalej plasuje się Brazylia, Nepal, Angola i Mozambik. Każdego roku, około 100 przypadków zachorowań odnotowuje się w Stanach Zjednoczonych, gdzie choroba najczęściej pojawia się w ciepłych stanach (m.in. w Kalifornii).

W latach 80. XX wieku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała trąd za zagrożenie zdrowia publicznego w ponad 100 krajach. Na podstawie prowadzonego rejestru, stwierdzono wówczas 10 milionów zachorowań, jednak szacuje się, że kolejne 10 milionów przypadków nie zostało zarejestrowanych.

W związku z tym, podjęta została akcja ukierunkowana na wczesne rozpoznawanie zakażeń i zastosowanie leczenia kombinowanego. Celem było zmniejszenie liczby zachorowań do poziomu poniżej jednego przypadku na 10 tysięcy osób. Cel udało się osiągnąć, jednak nawet dziś istnieje kilkanaście krajów (na czele z Indiami i Brazylią), gdzie trąd wciąż jeszcze jest uznawany za zagrożenie zdrowia publicznego, mimo że w ciągu ostatnich 25 lat, udało się zmniejszyć liczbę chorych do kilkuset tysięcy osób na całym świecie. Zdaniem ekspertów, wynika to z faktu, że trąd najczęściej rozwija się w miejscach wykluczonych, gdzie nie docierają służby medyczne. Poza tym, choroba charakteryzuje się "podstępnym" przebiegiem, początkowo dając objawy, które przeważnie są ignorowane przez chorych.