Kamienie w woreczku żółciowym – objawy, dieta i leczenie. Dlaczego powstają kamienie żółciowe?

Kamienie żółciowe, nazywane też wątrobowymi, najczęściej powstają w pęcherzyku żółciowym, popularnie nazywanym woreczkiem żółciowym, choć mogą też tworzyć się w drogach żółciowych. Ich obecność świadczy o rozwoju kamicy żółciowej.

Kamica żółciowa należy do chorób cywilizacyjnych i stanowi duży problem w krajach rozwiniętych. Polskie dane z przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku wykazały zachorowalność wynoszącą ok. 12 proc. populacji miejskiej, i w połowie przypadków nie występowały objawy – kamienie żółciowe stwierdzano przypadkowo w badaniu USG.

Obecnie kamica żółciowa może dotyczyć nawet powyżej 18 proc. dorosłych Polaków. Rozwija się nawet 2-3 razy częściej u kobiet i występuje u ponad 30 proc. tych po 60. roku życia.

Wyróżnia się dwa rodzaje kamieni żółciowych: cholesterolowe i uwapnione. Te pierwsze często osiągają duże rozmiary i zazwyczaj występują pojedynczo, natomiast te drugie zazwyczaj są mniejsze i jest ich wiele. Kamica może mieć też charakter mieszany, co oznacza, że w woreczku znaleźć można oba rodzaje złogów.

Największy kamień usunięty z woreczka żółciowego ważył aż 6 kilogramów.

Kamienie żółciowe tworzą się z żółci, wydzieliny produkowanej przez wątrobę, a magazynowanej i zagęszczanej przez niewielki, bo zaledwie dziesięciocentymetrowy narząd w kształcie gruszki, nazwany pęcherzykiem lub woreczkiem żółciowym. W zdrowym organizmie ma ona postać płynną i objętość około 70 ml. Żółć jest niezbędna do trawienia tłuszczów i przy ich spożyciu przemieszcza się drogami żółciowymi do dwunastnicy. W pewnych sytuacjach może dojść do wytrącenia się kryształków soli żółciowej (soli kwasu żółciowego, pozyskiwanego w wątrobie z cholesterolu), która następnie zbryla się dookoła fragmentów nabłonka ścianki pęcherzyka.

Często kamienie w woreczku są na tyle niewielkie, że nie odczuwamy ich obecności. Zazwyczaj dowiadujemy się o nich przypadkowo, na przykład podczas kontrolnego badania ultrasonografem (USG) jamy brzusznej lub nerek. Jeśli jednak są już słusznych rozmiarów lub jest ich już dużo, zaczynają utrudniać pracę pęcherzyka żółciowego poprzez stałe podrażnienie jego błony śluzowej.

Do objawów, które powinny skłonić nas do wizyty u lekarza, należą m.in.:

• częste wzdęcia,
• częste odbijanie po posiłkach,
• stałe uczucie pełności, jak po obfitym posiłku,
• ból i/lub gniecenie w okolicy pod prawym żebrem,
• ból i/lub wrażenie gniecenia w nadbrzuszu,
• silny dyskomfort po spożyciu posiłku, zwłaszcza ciężkostrawnego.

Te dolegliwości zwykle mijają dość szybko w sposób samoistny. Już na tym etapie dobrze jest jednak udać się do specjalisty. Jeśli tego nie zrobimy, następnym razem objawy mogą się nasilić i nie ustępować nawet przez kilka godzin.

Alarmujące objawy, świadczące o konieczności jak najszybszej konsultacji lekarskiej:

• nudności i wymioty,
• silna kolka, przy której ból może promieniować pod prawą łopatkę, na plecy, szyję czy obojczyki,
• intensywne pocenie się,
• dreszcze,
• gorączka.

Ataki kolki wątrobowej pojawiają się nagle i wiążą się z czasowym zablokowaniem ujścia przewodu pęcherzyka przez kamień. Częstą przyczyną jest po prostu błąd dietetyczny, czyli zjedzenie bardzo tłustego posiłku. Wystąpienie kolki może też nie mieć żadnego związku z dietą, a być zwyczajnie objawem obecności kamieni w woreczku żółciowym.

Niestety lekarze nie są w stanie dokładnie określić, dlaczego u niektórych osób powstają kamienie, a u innych nie. Choć jest to kwestia indywidualna (i dziedziczna), zidentyfikowano cały szereg czynników sprzyjających powstawaniu kamieni żółciowych:

• płeć żeńska – ryzyko rozwoju kamieni żółciowych u kobiet jest nawet pięciokrotnie wyższe niż u mężczyzn,
• mukowiscydoza,
• przewlekłe infekcje dróg żółciowych,
• niewydolność wątroby,
• cukrzyca,
• nadwaga i otyłość,
• antykoncepcja hormonalna,
• zaburzenia hormonalne,
• predyspozycje genetyczne,
• wiek powyżej 60. roku życia,
• zespół krótkiego jelita,
• okres po zabiegu zmniejszenia żołądka,
• omijanie posiłków i głodzenie się,
• restrykcyjna dieta odchudzająca, powodująca większe ubytki masy ciała niż 1,5 kg tygodniowo.

Zwiększone zagrożenie rozwojem kamicy żółciowej dotyczy osób z cechami określanymi jako „5P”:

• płeć piękna,
• płodna,
• pulchna,
• po czterdziestce.

Do postawienia wstępnej diagnozy o stanie zapalnym, związanym z powstaniem złogów żółciowych, lekarzowi wystarczy zazwyczaj stwierdzenie jego charakterystycznych objawów. Powiększony pęcherzyk żółciowy można wyczuć w badaniu palpacyjnym, ponieważ przy nacisku stawia sprężysty opór.

Potwierdzenie diagnozy wymaga wykonania USG jamy brzusznej. Jeśli złogi istnieją, na obrazie echo kamienia będzie ciemniejsze od tkanki. Określa się wtedy wielkość pęcherzyka, grubość jego ścianek, rozmiar kamieni, ich liczbę, położenie i drożność przewodów żółciowych.

Badanie USG jest bardzo skuteczne, bo nawet w 95 proc. przypadków udaje się wykryć wciąż jeszcze małe kamienie żółciowe. Do błędnej diagnozy może dojść jednak przy otyłości, gdy gruba warstwa tkanki tłuszczowej w okolicach nadbrzusza przysłania obraz USG, oraz przy nagromadzeniu gazów w jelitach (w tym celu przed badaniem przyjmuje się łagodzący wzdęcia symetykon).

Ostatnim krokiem jest wykonanie prób wątrobowych, czyli określenie poziomu enzymów wątrobowych we krwi pacjenta. Jeżeli objawy się utrzymują, ale z jakiegoś powodu lekarz napotyka trudności w zlokalizowaniu kamieni, zleca się badanie tomografem komputerowym, by wykluczyć obecność nowotworu.

W przypadku silnych objawów kolki wątrobowej, które zamiast trwać zwyczajowo ok. trzech godzin znacznie się przedłużą, natychmiast wezwij pogotowie. Mogą bowiem wskazywać na to, że w wyniku zatkania dróg żółciowych kamieniem doszło do powstania stanu zapalnego woreczka.

Przy stanie zapalnym pęcherzyka żółciowego zaczyna gromadzić się w nim coraz więcej płynu zapalnego, zaczyna on być napięty i bardzo twardy. Lekarze nazywają ten stan wodniakiem pęcherzyka żółciowego. Jeśli na tym etapie dojdzie do zakażenia jego zawartości, prawdopodobnie wewnątrz woreczka stworzy się ropniak. Powstałe w ten sposób ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie dróg żółciowych, trzustki czy otrzewnej.

Leczenie kamicy żółciowej to najczęściej leczenie operacyjne – czasami lepiej jest usunąć pęcherzyk żółciowy, zanim dojdzie np. do żółtaczki, lub w przypadku jego wodniaka czy ropniaka. W stanie ostrym operuje się jednak bardzo rzadko, ponieważ grozi to komplikacjami. Zdecydowanie częściej próbuje się najpierw złagodzić stan zapalny lekami i dopiero wtedy wykonuje się zabieg.

Usuwanie pęcherzyka żółciowego przeprowadza się na dwa sposoby, przy czym wybór metody zależy od stanu zdrowia pacjenta od stopnia rozwoju złogów.
Metoda laparoskopowa jest stosowana w przypadkach, kiedy kamieni jest mało bądź są niewielkiej wielkości. Wymaga to również wykluczenia możliwości komplikacji. Lekarz zrezygnuje jednak z tej metody w przypadkach nagłych, u osób bardzo otyłych i w stanie ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego. Podczas laparoskopii wykonuje się cztery niewielkie nacięcia na brzuchu, przez które wprowadza się do organizmu instrumenty medyczne. Następnie jamę brzuszną wypełnia się powietrzem jak balon, co pozwala lekarzowi na manewrowanie narzędziami i dokładną obserwację pola operacyjnego. Zamiast tradycyjnego podwiązania tętnicy i przewodu pęcherzykowego, zamyka się je specjalnie stworzonymi do tego celu klipsami, po czym pęcherzyk zostaje odcięty i usunięty.

W przypadkach nagłych, u osób otyłych i w ostrych stanach zapalnych woreczka żółciowego wykonuje się tradycyjną operację usunięcia pęcherzyka żółciowego. Chirurg wykonuje wtedy cięcie pod prawym łukiem żebrowym, podwiązuje tętnice i przewód żółciowy, następnie wycina pęcherzyk, po czym rana zostaje zszyta.

Zdecydowanie rzadziej stosuje się próby kruszenia złogów żółciowych za pomocą fal ultradźwiękowych, ale ze względu na ryzyko utkwienia kawałka kamienia w przewodzie żółciowym nie jest to metoda polecana.

Bywa też tak, że kamień nie znajduje się w woreczku, co zdarza się sporadycznie w wyniku jego przemieszczenia lub powstania w drogach żółciowych. Lekarz może postawić taką diagnozę na podstawie zabiegu endoskopii cholangiopankreatografii wstępującej (ECPW). Polega on na podaniu kontrastu, wprowadzeniu endoskopu przez usta pacjenta do ujścia dróg żółciowych w dwunastnicy, a następnie obserwacji przewodu żółciowego. W przypadku ich obecności również przez usta wprowadza się elektryczny nóż chirurgiczny (elektrokauter), nacina zwieracz dróg żółciowych, który dzięki temu gwałtownie się otwiera, a kamienie spadające do dwunastnicy łapie się za pomocą specjalnego koszyczka. Czasami trzeba je wcześniej rozkruszyć. Zabieg przynosi pacjentowi natychmiastową ulgę, trwa zwykle około pół godziny i przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym. Nie rozwiązuje to jednak całkowicie problemu, dlatego po zabiegu zaleca się usunięcie źródła dolegliwości - pęcherzyka żółciowego wraz z kamieniami. W rzadkich przypadkach złogi znajdujące się w przewodzie żółciowym usuwa się operacyjnie.

Jeżeli kamienie wątrobowe są niewielkich rozmiarów, nie przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu i nie powodują kolki, zwykle zostawia się je w spokoju. Jeśli jednak sprawiają ból lub dyskomfort i są przyczyną ataków, podejmuje się leczenie.

Sposób domowego leczenia zależy zarówno od objawów, jak i możliwych ewentualnych powikłań i położenia kamieni. Gdy kolki są rzadkie i niezbyt silne, zazwyczaj przyjmuje się zioła przeciw powstawaniu kamieni żółciowych, takie jak dziurawiec, mięta lub specjalnie dobrane mieszanki.

Ulgę mogą przynieść też środki rozkurczowe i żółciopędne, woda z sokiem z cytryny lub niesłodzonym sokiem żurawinowym, jednak nie wyleczą one pęcherzyka żółciowego, a jedynie złagodzą przykre objawy.

Na rynku dostępne są także leki rozpuszczające kamienie żółciowe, ale ich przyjmowanie należy skonsultować z lekarzem. Chirurdzy podchodzą do nich sceptycznie, ponieważ rozpuszczanie złogów żółciowych może trwać nawet kilka miesięcy, a nierzadko nawet lat, a problem może powrócić już po roku. Kamienie rozpuszczają się bowiem ciężko i powoli, a i tak zazwyczaj udaje się to tylko w wypadku złogów bez zwapnień.

Na ryzyko formowania się kamieni w woreczku żółciowym ogromny wpływ ma dieta. Potwierdzono m.in., że zwiększa je jadłospis obfitujący w cukry, a jednocześnie ubogi w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (nierafinowane oleje roślinne, orzechy, pestki), co przyczynia się do niskiego spożycia lecytyny, a dokładniej – zawartej w niej choliny, która wspomaga rozkład cholesterolu. Ryzyko rozwoju kamieni w woreczku żółciowym rośnie też przy niskim spożyciu błonnika i jednoczesnej wysokiej podaży tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

Odpowiednie żywienie może spowolnić proces rośnięcia złogów, co może znacznie lub nawet całkowicie oddalić nas od operacji albo zabiegu laparoskopowego. Jak więc powinna wyglądać dieta pomagająca w leczeniu kamicy żółciowej? Najważniejsze zalecenia to:

• wyłącznie posiłki lekkostrawne,
• regularne pory jedzenia,
• ograniczenie ilości przyjmowanych tłuszczów, szczególnie pochodzenia zwierzęcego,
• ograniczenie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych,
• zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych,
• spożywanie większej ilości warzyw i owoców, co najmniej 0,5-1 kg dziennie,
• gotowanie, duszenie i pieczenie dań we własnej wilgoci zamiast smażenia i grillowania.

Zobacz, od czego zależy ilość cholesterolu produkowanego w wątrobie i jak obniżyć jego poziom we krwi.