Hipochondria, co to takiego? Jak żyć ze stałym lękiem o własne zdrowie? Objawy hipochondrii i sposoby leczenia. Jak rozpoznać to zaburzenie?

Nazwa „hipochondria” wywodzi się ze starożytnej Grecji – wówczas mianem „hypochondriakós” określano ból zlokalizowany w obrębie górnej części brzucha. Na przestrzeni wieków termin ten przeszedł kilkukrotną redefinicję. Dopiero na początku XIX w. pojawiły się pierwsze opisy hipochondryka, jako osoby cierpiącej na chorobę bez wyraźnej przyczyny.

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych hipochondria jest jednym z zaburzeniem somatoformicznych, które z kolei zaliczane są do zaburzeń nerwicowych. Cechą charakterystyczną tych zaburzeń jest występowanie objawów somatycznych przy braku jakichkolwiek biologicznych przesłanek, które uzasadniałyby występowanie tego typu symptomów. Przy diagnozowaniu hipochondrii ważnym elementem jest wykonanie szeregu podstawowych badań diagnostycznych.

Hipochondryk jest osobą, której towarzyszy stały lęk przed zachorowaniem. Nieustannie znajduje się w gotowości i doszukuje się objawów, które mogą wskazywać na poważną chorobę – zawał, udar czy nowotwór. Co więcej, hipochondryk jest „nadwrażliwy” na różne informacje na temat chorób. Według badań przeprowadzonych przez Thomasa Holmesa i Richarda Rahe z Washington University w Seattle, pozostawanie w ciągłej gotowości i nadinterpretacja występujących objawów jest silnym stresorem. Badacze podkreślają, że osoba dotknięta tą chorobą często nie zdaje sobie sprawy, z tego, że jej problemy somatyczne mogą mieć podłoże psychologiczne.

Objawy hipochondrii bywają niespecyficzne, ponieważ pacjent często sam „wyznacza” sobie, co go boli. Stałe myślenie o dolegliwościach sprawia, że faktycznie zaczynają one się nasilać.

Wśród objawów hipochondrii można wymienić:

• długotrwały lęk i obawa o własne zdrowie i życie,
• przekonanie o złym stanie swojego zdrowia,
• brak poczucia bezpieczeństwa,
• obawa o swoją przyszłość,
• podwyższona czujność dotycząca występujących objawów.

Sprawdź też: Dawne choroby dzisiaj – co znaczą te dziwne nazwy?

Hipochondria polega na nadinterpretacji występujących, zazwyczaj niegroźnych, objawów somatycznych. Takie symptomy jak np. ból gardła, kaszel, ból głowy czy świąd skóry przez hipochondryka postrzegane są jako dowód toczącego się procesu chorobowego. Istnieje kilka teorii dotyczących możliwych przyczyn hipochondrii, wśród nich wskazuje się m.in. na dwa podstawowe modele.

1. Model poznawczo-behawioralny
   Wywodzi się z teorii psychopatologii Becka. Podstawowym założeniem tego modelu jest przeświadczenie, że źródłem zaburzeń emocjonalnych są negatywne schematy poznawcze, dotyczące zarówno własnej osoby, jak i świata zewnętrznego. Oprócz tego podkreśla się związek pomiędzy hipochondrią a depresją i fobiami społecznymi. Hipochondrycy często mają katastroficzne wizje dotyczące przyszłych zdarzeń, często są pesymistycznie usposobieni wobec świata i nieustannie towarzyszy im podwyższony poziom lęku.
2. Model interpersonalny
   W modelu tym silnie akcentuje się rolę relacji interpersonalnych w mechanizmach właściwych dla hipochondrii. Według autorów tej koncepcji hipochondria jest rezultatem, często nieuświadomionej, potrzeby troski zarówno od osób najbliższych, jak i lekarzy. Potrzeba ta często stanowi konsekwencję niewłaściwego wychowania, w którym nie były zaspokajane podstawowe potrzeby dziecka (miłości, akceptacji i wsparcia emocjonalnego).

Niektórzy badacze przy omawianiu przyczyn hipochondrii wskazują na egocentryczną lub nawet narcystyczną postawę. Jednakże teza ta była poddawana częstej krytyce. Wprawdzie hipochondryk może nadmiernie koncentrować się na sobie i swoim zdrowiu, jednakże nie wynika to z jego egoistycznej natury, a raczej z potrzeby troski i opieki, co może być związane z deficytami z dzieciństwa.

Już samo rozpoznanie hipochondrii dostarcza lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej wielu problemów. Związane jest to, z tym że przed diagnozą należy wykonać szereg badań diagnostycznych, w celu wykluczenia ewentualnych stanów chorobowych. W rozpoznaniu hipochondrii należy wziąć pod uwagę kilka podstawowych kryteriów diagnostycznych, mowa tu o:

• silnie zakorzenionym, utrzymującym się przez co najmniej pół roku, przekonaniu o występowaniu poważnych chorób somatycznych,
• nadmiernym kontrolowaniu swojego ciała wraz z towarzyszącym przekonaniem o zmianie kształtu ciała np. wyimaginowanym skrzywieniu kręgosłupa,
• podporządkowaniu życia chorobie, co skutkuje częstymi i nieuzasadnionymi wizytami u lekarza,
• odrzucaniu zapewnień lekarza o braku chorób somatycznych.

Sprawdź też: Badania profilaktyczne dla kobiet w każdym wieku

Leczenie hipochondrii stanowi duże wyzwanie dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, gdyż to właśnie do nich w pierwszej kolejności trafiają pacjenci, którzy zmagają się z tym zaburzeniem nerwicowym. Największym wyzwaniem jest upór pacjentów, którzy często nie zgadzają się z opinią lekarza o braku danej choroby. W takiej sytuacji zwykle zmieniają oni lekarza i proces diagnozy rozpoczyna się od nowa, co przypomina mechanizm błędnego koła.

Wśród dostępnych i stosowanych metod leczenia hipochondrii można wymienić:

• neuroleptyki i leki o działaniu hamującym aktywność układu współczulnego,
• krótkoterminową terapię poznawczo-behawioralną, zorientowaną na rozwiązanie problemu i wydostanie się z mechanizmu błędnego koła,
• terapię rodzin, która zalecana jest zwłaszcza wtedy, gdy choroba pacjenta negatywnie odbija się na jego sytuacji rodzinnej,
• długoterminową terapię systematyczną restrukturyzującą, prowadzącą do częściowej zmiany osobowości.

Podstawą w leczeniu hipochondrii jest podjęcie psychoterapii. Najbardziej pomocna w walce z tym zaburzeniem nerwicowym jest terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, która zorientowana jest na rozwiązanie konkretnego problemu. Niezwykle istotnym z punktu widzenia pacjenta jest określenie celu terapii i czasu jej trwania. Podstawowym celem w leczeniu hipochondrii jest rozwiązanie problemu, jakim jest nieustanne doszukiwanie się symptomów poważnej choroby, dlatego stosuje się szereg tzw. eksperymentów behawioralnych.

Przykładowy eksperyment behawioralny w leczeniu hipochondrii to zaproponowanie pacjentowi prowadzenia dziennika, w którym będzie zapisywał częstotliwość myślenia o chorobie. Dobrym pomysłem jest również stworzenie indywidualnej skali lęku i określanie jego poziomu. W tym eksperymencie behawioralnym warto wyznaczyć dwa–trzy dni w tygodniu, których pacjent może sprawdzać swoje ciało pod kątem dolegliwości. Na terapii pacjentom zaleca się również zaniechanie korzystania ze środków masowego przekazu.