Dwunastnica – budowa i funkcje w organizmie. Wrzody dwunastnicy, zapalenie dwunastnicy i inne najczęściej występujące choroby

Dwunastnica – budowa

Dwunastnica jest elementem przewodu pokarmowego, który łączy ze sobą żołądek i jelito cienkie. Anatomicznie stanowi pierwszy odcinek jelita cienkiego, którego długość mieści się w przedziale od 25 do 30 cm. Dwunastnica kształtem przypomina podkowę i składa się z czterech części – górnej, zstępującej, dolnej i wstępującej.

Część górna dwunastnicy, zwana opuszką, jest położona najwyżej, tuż obok pęcherzyka żółciowego i wątroby. Na powierzchni błony śluzowej, wyścielającej opuszkę, występują nieliczne okrężne pofałdowania.

Pod częścią górną znajduje się nieco węższa część zstępująca. W tym obszarze zlokalizowana jest brodawka Vatera, czyli brodawka większa dwunastnicy, w której znajduje się ujście przewodu trzustkowego i przewodu żółciowego wspólnego. Brodawka odpowiada za przepuszczanie i dostarczenie żółci oraz enzymów trawiennych do światła organu, dzięki czemu w dwunastnicy mogą zostać wstępnie strawione białka, węglowodany i tłuszcze, dostarczone wraz z pokarmem.

Nieznacznie wyżej, nad brodawką Valtera, położona jest brodawka mniejsza dwunastnicy, łącząca się z przewodem trzustkowym dodatkowym. W przeciwieństwie do części górnej, na błonie śluzowej części zstępującej, występują licznie nagromadzone pofałdowania.

Część zstępująca, skręcając, przechodzi w część dolną, nazywaną też poziomą. Ten odcinek jest większy, bardziej pofałdowany od poprzednich i krzyżuje się z kręgosłupem. Kolejna część, wstępująca, pnie się ku górze, tworząc zagięcie dwunastnico-czcze. Ten fragment łączy się z jelitem czczym.

Dwunastnica – jaką pełni funkcję w organizmie?

Dwunastnica stanowi łącznik pomiędzy żołądkiem, a dalszymi elementami przewodu pokarmowego, dlatego przyjmowany pokarm trafia z żołądka do dwunastnicy. W dwunastnicy zachodzą procesy trawienia, czyli rozkładu zawartych w spożytym pokarmie białek, tłuszczów i węglowodanów.

Ten proces jest możliwy dlatego, że dwunastnica stanowi ujście dla przewodów trzustkowego i żółciowego wspólnego, które zakończone są brodawką Valtera. Wspomniane przewody dostarczają wyprodukowane przez trzustkę i wątrobę soki i żółć, które zawierają enzymy trawienne.

W dwunastnicy dochodzi do zmieszania soku trzustkowego z żółcią wątrobową i pokarmem. Dodatkowo sama dwunastnica wydziela tzw. sok dwunastnicowy, który charakteryzuje się odczynem zasadowym i neutralizuje kwaśną treść pokarmową, która przedostała się z żołądka (w żołądku panuje kwaśne pH, gdyż żołądek wydziela kwas solny niezbędny do rozkładu białka). W ten sposób rozpoczyna się proces trawienia tłuszczów, węglowodanów i białek, a następnie proces wchłaniania składników pokarmowych przez błonę śluzową.

Dwunastnica - jakie choroby dotykają ten organ?

Dwunastnica pełni na tyle istotną rolę, że wszelkie schorzenia, występujące w tym obszarze, nie pozostają bez wpływu na cały organizm. Ze względu na jej położenie, infekcje i stany zapalne mogą rozprzestrzenić się także na inne organy.
Do najpowszechniejszych chorób dwunastnicy należą:

• refluks dwunastniczno-żołądkowy,
• zapalenie dwunastnicy,
• wrzody dwunastnicy.
• nowotwór dwunastnicy.

Refluks dwunastniczno-żołądkowy

Refluks dwunastniczno-żołądkowy to zburzenie czynności przewodu pokarmowego, które polega na cofaniu się treści pokarmowej z dwunastnicy z powrotem do żołądka. W obrębie dwunastnicy panuje pH zasadowe, natomiast w żołądku kwaśne. Częściowo strawiona treść pokarmowa zmieszania z obecnymi w dwunastnicy enzymami trawiennymi zaburza pH w obrębie żołądka, powodując nieprzyjemne objawy. Wiele danych naukowych wskazuje na dużą rolę refluksu dwunastniczo-żołądkowo-przełykowego w rozwoju refluksu przełykowego.

W przebiegu refluksu dwunastniczo-żołądkowego charakterystyczne są bóle nadbrzusza, którym towarzyszą wymioty zawierające żółć. Przyczynami wspomnianego schorzenia są zaburzenia w relaksacji odźwiernika, nieprawidłowe ciśnienie w dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit. Za główną przyczynę występowania tej dolegliwości, uważa się zaburzenia w obszarze pracy nerwów dwunastnicy i przewodu żółciowego. Teorię te potwierdza fakt, że refluks często pojawia się u osób, które zostały poddane zabiegowi usunięcia woreczka żółciowego.

Lekarzem, który może zdiagnozować chorobę, jest gastroenterolog. W ramach diagnostyki, kluczowym jest obserwacja objawów, jakie ma pacjent, a także wykonanie badań.
Podstawowym badaniem jest gastroskopia. Polega na wprowadzeniu przez jamę ustną do żołądka endoskopu, czyli „rurki” zakończonej małą kamerą. Dzięki niej lekarz na ekranie komputera może zbadać stan błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. W trakcie badania istnieje możliwość pobrania wycinka błony śluzowej do badania histopatologicznego.

Kolejnym ważnym badaniem jest pH-metria przełyku. Badanie polega na pomiarze w dolnej części przełyku, stężenia jonów wodoru, które zakwaszają środowisko.

W ramach diagnozy lekarz może zalecić przeprowadzenie jest tzw. testu Hida. Polega on na podaniu pacjentowi posiłku zwierającego znacznik izotopowy. Izotop służy zabarwieniu treści dwunastnicy, dzięki czemu staje się ona widoczna w badaniu RTG. Jeżeli treść dwunastnicy cofnęła się do żołądka, będzie to widoczne na zdjęciu.

Diagnozę można również postawić na podstawie wyników badania bilitec, które polega na wprowadzeniu sondy do żołądka (przez nos, w znieczuleniu miejscowym). Dzięki rejestratorowi, połączonemu z sondą, możliwe jest oznaczenie wszystkich zmian objętości żółci.

Refluks może wymagać leczenia chirurgicznego, jednak znacznie częściej stosowana jest terapia farmakologiczna, w ramach której choremu podaje się leki przyspieszające perystaltykę przewodu pokarmowego.
Nieleczony refluks dwunastniczo-żołądkowy może powodować:

• przewlekłe zapalenie żołądka,
• chorobę wrzodową żołądka,
• raka żołądka,
• chorobę refluksową przełyku.

Zapalenie dwunastnicy

Dwunastnica może sygnalizować stan chorobowy atakami ostrego bólu nadbrzusza, który promieniuje do kręgosłupa. To mało specyficzny objaw, który nie musi wskazywać na schorzenie dwunastnicy, a żołądka.

Zapalenie dwunastnicy zwykle poprzedza wystąpienie choroby wrzodowej. Wśród głównych przyczyn jej występowania wymienia się nadkwasotę (nadmierna produkcja kwasu solnego w żołądku, który wraz z treścią pokarmową przedostaje się do dwunastnicy i zaburza zasadowe pH, które w niej panuje) i długotrwały stres. Za wystąpienie stanu zapalnego mogą odpowiadać tez niektóre leki, np. o działaniu przeciwreumatycznym. Wymienione czynniki powodują powstawanie nadżerek na śluzówce dwunastnicy, czyli płytkich ubytków w błonie śluzowej. Brak odpowiedniego leczenia może skutkować ich pogłębieniem, czyli powstania wrzodów.

Zdiagnozowaniu dolegliwości służy gastroskopia. Badanie polega na wprowadzeniu do dwunastnicy endoskopu, przez jamę ustną, przełyk i żołądek. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. 
Leczenie polega na przyjmowaniu leków zobojętniających kwas solny. Chory musi zmienić dietę na lekkostrawną, rzucić palenie i całkowicie zaprzestać spożywana alkoholu.

Wrzody dwunastnicy

Choroba wrzodowa dwunastnicy to schorzenie potocznie określane jako wrzody dwunastnicy. Wrzody to ubytek w błonie śluzowej dwunastnicy, któremu towarzyszy naciek zapalny, a także martwica tkanki. Zmiany najczęściej pojawiają się na odcinku zlokalizowanym najbliżej żołądka, czyli na części górnej.

Jeżeli wrzód powstał w okolicy naczynia krwionośnego, może doprowadzić do jego uszkodzenia. Doprowadza to do wystąpienia krwotoku wewnętrznego, który objawia się gwałtownym pogorszeniem samopoczucia, wystąpieniem "smołowatego" stolca i wymiotów.

Najczęstszą przyczyną powstawania wrzodów dwunastnicy jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Do powstawania wrzodów na dwunastnicy przyczyniają się także nieprawidłowe nawyki żywieniowe i styl życia. Wyróżnić można następujące czynniki:

• stres,
• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu,
• dieta oparta o potrawy smażone i wysokoprzetworzone,
• nieregularne spożywanie posiłków,
• ostre przyprawy,
• nadużywanie niesteroidowych leków przeciw zapalnych.

Charakterystycznymi objawami wrzodów dwunastnicy są piekący ból i dyskomfort w nadbrzuszu, szczególnie na czczo, w nocy lub 1-3 godziny po spożytym posiłku. Wspomniane objawy mijają po spożyciu posiłku lub zażyciu leków zobojętniających kwas solny. Należy podkreślić, że wiele osób, które mają wrzody dwunastnicy nie odczuwa żadnych dolegliwości.

Chorobę wrzodową diagnozuje się poprzez wykonanie gastroskopii. Leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyków, leków ograniczających produkcję kwasów żołądkowych, zmianie diety na lekkostrawną, odstawieniu tytoniu i alkoholu. Jeżeli doszło do wystąpienia krwotoku wewnętrznego, niezbędny jest zabieg endoskopowy (wykonywany bez znieczulenia).

Rak dwunastnicy
Dwunastnica jest elementem przewodu pokarmowego, w którym rzadko rozwija się choroba nowotworowa. Rak dwunastnicy występuje rzadziej, niż nowotwór żołądka czy jelita grubego.

Początkowe stadium choroby cechuje przebieg bezobjawowy, co utrudnia postawienie diagnozy. Chory najczęściej zgłasza się do lekarza dopiero, gdy pojawią się wyraźne objawy zakłócające typowe funkcjonowanie. Wyraźne symptomy pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby.

Rak dwunastnicy objawia się bólem brzucha, nudnościami, wymiotami i krwawieniem z przewodu pokarmowego. Jeśli dochodzi do krwawienia z dwunastnicy, chory zaobserwuje tzw. smoliste stolce. Jeżeli lokalizacja guza uniemożliwia przejście pokarmu z dwunastnicy do jelita cienkiego, występują objawy refluksu. Osoba, u której zdiagnozowano raka dwunastnicy zaczyna tracić na wadze.

W początkowym stadium, możliwe jest usunięcie nowotworu podczas gastroskopii za pomocą biopsji. Gdy guz osiągnie znaczne rozmiary, lekarz może zadecydować o leczeniu operacyjnym. Ze względu na znaczne unaczynienie tego obszaru operacje nie są często podejmowanym działaniem. W niektórych przypadkach skuteczna okazuje się chemioterapia.

Eksperci oszacowali koszty leczenia, a także opieki nad pacjentami ze zdiagnozowanymi w 2016 r. nowotworami piersi, prostaty, jajnika i jelita grubego, a ponadto prognozy tych kosztów do 2035 r.