Częsta czkawka – przyczyny i leczenie. Sposoby na czkawkę u dorosłych i dzieci. Skąd się bierze czkawka u niemowlaka, noworodka i płodu?

Czkanie jest czynnością odruchową i fizjologiczną, zazwyczaj pojedynczą. Występuje u każdego zdrowego człowieka, przy czym czkawka u noworodka i niemowlęcia jest o wiele częstsza niż u starszych dzieci i osób dorosłych.

Czkanie nazywa się czkawką, gdy powtarza się 2-60 razy na minutę i trwa co najmniej przez kilka minut. Zjawisko polega na niemal jednoczesnym gwałtownym skurczu przepony i zamknięciu głośni, co wywołuje charakterystyczny dźwięk.

Nie jest do końca jasne, czemu służy czkanie. Niektórzy naukowcy twierdzą, że jest to bardzo dawna pozostałość ewolucyjna. Inni upatrują się tu mechanizmu usuwania z żołądka powietrza, które osesek połyka podczas ssania. Dzięki temu może zjeść więcej pokarmu. To tłumaczy, dlaczego czkawka u niemowląt jest tak częsta.

W skład łuku odruchowego czkania wchodzą rozmaite nerwy aferentne (wstępujące – pobudzające do czkania) oraz eferentne (zstępujące – wywołujące odruch czkania). Wśród nich znajdują się między innymi:

• nerw błędny,
• nerw przeponowy,
• nerwy szyjne,
• nerwy międzyżebrowe.

Stopień unerwienia tego łuku jest odmienny u różnych osób, stąd nie każdy ma taką samą skłonność do czkawki. Co więcej, wymienione nerwy odpowiadają za unerwienie wielu struktur ciała, dlatego czkawkę mogą wywołać rozmaite fizjologiczne i chorobowe stany organizmu. Nie do końca określono też położenie ośrodka czkawki w mózgu, choć naukowcy podejrzewają, że leży on w rdzeniu przedłużonym – w pobliżu ośrodków połykania, ssania, oddechowego i wymiotnego.

Jedna z koncepcji dotyczących zjawiska czkawki zakłada, że podlega ona stałemu hamowaniu przez wyższe ośrodki mózgu. Gdy hamowanie zanika, co może zdarzyć zwłaszcza w przebiegu niektórych chorób, na przykład stwardnienia rozsianego, czkawka pojawia się częściej.

Czkawka u płodu rozwija się szybciej niż właściwe ruchy oddechowe. Mama odczuwa ją jako rytmiczne, delikatne poruszanie się dziecka. Z dużym prawdopodobieństwem towarzyszy okresowi mielinizacji nerwów przeponowych. Dlatego właśnie czkawka u dziecka w ciąży nie powinna niepokoić. Stanowi po prostu jedno z licznych zjawisk towarzyszących normalnemu rozwojowi.

Po 20. tygodniu ciąży może pojawić się częsta czkawka u płodu – jest to związane z połykaniem wód płodowych przez dziecko i całkowicie naturalne, niezależnie od tego, czy występuje kilkukrotnie w ciągu dnia, czy bardzo rzadko. Co więcej, częsta czkawka będzie towarzyszyła dziecku także po narodzinach.

Co robić w przypadku czkawki u noworodka? Nie wolno stosować skutecznej u dorosłych metody wstrzymywania powietrza, można za to:

• nosić dziecko w pozycji pionowej do czasu, aż mu się odbije,
• przykryć dziecko kocykiem i przytulić do siebie, żeby je zagrzać,
• podawać ciepłą wodę w butelce z dobrze dobranym smoczkiem.

Czkawka u noworodka i niemowlęcia występuje o wiele częściej, niż u starszego dziecka czy dorosłego. Badania pokazują, że czkanie zajmuje noworodkowi średnio pół godziny dziennie. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że układ nerwowy nie zdążył jeszcze dojrzeć.

Zazwyczaj przyczyną czkawki u noworodków i niemowląt jest:

• połykanie powietrza podczas jedzenia,
• źle dobrany smoczek (sprzyjający połykaniu powietrza),
• zbyt duża dawka pokarmu,
• długotrwały śmiech (i połykanie powietrza w trakcie),
• spadek temperatury ciała (zmarznięcie).

Wraz z wiekiem dziecka czkawka będzie występowała coraz rzadziej. Jeśli jednak ataki czkawki u noworodka są bardzo częste, trwają długo i wyraźnie męczą dziecko, warto skonsultować się z pediatrą, by wykluczyć choroby układu pokarmowego.

Rodzaje czkawki określa się według czasu jej trwania:

• czkawka ostra trwa do 48 godzin,
• czkawka przetrwała trwa dłużej niż 48 godzin,
• czkawka przewlekła trwa dłużej niż miesiąc.

Najczęściej występuje forma ostra czkawki. Zarówno czkawkę przetrwałą jak i przewlekłą w praktyce klinicznej nazywa się czkawką uporczywą. Za czkawkę uporczywą można także uznać często występujące napady czkawki ostrej, choć należy pamiętać, że częsta czkawka u niemowlaka czy noworodka jest stanem normalnym.

Przyczyny czkawki są bardzo różnorodne. Istnieje szereg czynności, które zwiększają prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Czkawka towarzyszy też bardzo wielu chorobom, wywołuje ją zażywanie niektórych substancji oraz pewne stany metaboliczne organizmu – na przykład zbyt niskie poziomy niektórych składników we krwi.

Czynniki fizjologiczne sprzyjające powstaniu czkawki:
Czynniki fizjologiczne najczęściej odpowiadają za czkawkę ostrą, czyli występującą nagle i ustępującą w stosunkowo szybkim czasie. Częsta czkawka u noworodka czy niemowlęcia jest stanem normalnym, choć również może ją wywołać zbyt szybkie połykanie pokarmu i spożycie go w zbyt dużej ilości. Natomiast czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia czkawki u dorosłych to:

• pośpieszne jedzenie,
• spożywanie zbyt obfitych posiłków,
• picie napojów gazowanych,
• picie alkoholu.

Niektóre choroby, którym towarzyszy czkawka:
Gdy za czkawkę odpowiada choroba wewnętrzna, mówi się o czkawce objawowej. To dość niejasne kryterium diagnostyczne, ponieważ istnieje mnóstwo chorób powodujących nadmierne pobudzanie nerwów wstępujących w łuku odruchowym czkawki. Należą do nich między innymi:

• choroby układu krążenia,
• cukrzyca,
• niewydolność nerek,
• przepuklina rozworu przełykowego,
• choroba refluksowa,
• choroby zapalne jelit,
• stany zapalne wątroby i woreczka żółciowego,
• zapalenie trzustki, rak trzustki,
• choroby naczyniowe,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• guzy zlokalizowane w okolicach przepony,
• guzy śródpiersia,
• stwardnienie rozsiane,
• epilepsja,
• wodogłowie.

Powyższa lista zawiera tylko niektóre schorzenia spośród wielu, które mogą wywoływać czkawkę uporczywą. Właśnie ze względu na ich mnogość wymagana jest szeroka i drobiazgowa diagnostyka. Należy też pamiętać, że częsta i długotrwała czkawka powoduje nie tylko znaczny dyskomfort, ale jest też niezdrowa, m.in. zaburza rytm serca, oddechowy czy trawienie.

Substancje i leki wywołujące czkawkę:
Czkawka uporczywa występuje także za sprawą przyjmowania niektórych substancji. Należą do nich alkohol, nikotyna i heroina, ale także liczne leki:

• przeciwbakteryjne (np. azytromycyna, sulfonamid),
• przeciwpsychotyczne (np. głównie arypiprazol),
• przeciw chorobie Parkinsona (np. metylodopa),
• benzodiazepiny, barbiturany (np. uspokajające i nasenne),
• przeciwpadaczkowe (np. mesuksymid),
• cytostatyki (leki używane w chemioterapii).

Przyczyny metaboliczne czkawki:
Uporczywą czkawkę mogą wywoływać również niebezpieczne stany organizmu:

• hipokalcemia – zbyt niskie stężenie wapnia we krwi,
• hiponatremia – zbyt niskie stężenie sodu we krwi,
• hipokapnia – zbyt niskie stężenie dwutlenku węgla we krwi,
• gorączka.

Domowe sposoby na czkawkę ostrą są bardzo różne i niekiedy niezwykle kreatywne. Ponieważ jednak do czkania najczęściej doprowadza stan zbyt niskiego stężenia dwutlenku węgla, czyli hipokapnii, większość z nich nie jest skuteczna.

Jedynym potwierdzonym sposobem, by czkawka ostra minęła szybciej, jest doprowadzenie do podwyższenia stężenia dwutlenku węgla we krwi.

Aby podnieść stężenie dwutlenku węgla we krwi, w przypadku osoby dorosłej można:

• wstrzymać oddech na dłuższą chwilę,
• zrobić 2-3 (maksymalnie!) wdechy i wydechy do papierowej torby.

U wielu osób koniec czkawki przyspiesza też picie wody małymi, rytmicznymi łykami. Bardzo znanym sposobem na czkawkę jest wystraszenie czkającej osoby. Jest w tym pewna mądrość: zaskoczenie powoduje szybki wzrost CO2 we krwi, a w dodatku spięcie i rozluźnienie mięśni, co niekiedy pomaga unormować pracę przepony.

W przypadku czkawki uporczywej domowe sposoby raczej nie zadziałają. Jeśli czkawka utrzymuje się dłużej niż 48 godzin, przeszkadza w jedzeniu, spaniu czy oddychaniu, warto udać się do internisty i wdrożyć działania diagnostyczne, a następnie leczenie.

Pierwszym krokiem na drodze do postawienia diagnozy jest podstawowe badanie neurologiczne, które internista może wykonać w swoim gabinecie. Lekarz sprawdza, czy nie występują takie objawy, jak oczopląs, niedowład, podwójne widzenie, zaburzenia czucia. Jeśli pojawia się jeden z niepokojących, neurologicznych objawów, internista kieruje pacjenta do neurologa, który zleca wykonanie badania obrazowego.

Jeśli nie występują objawy neurologiczne, a wywiad nie wskazuje na stosowanie substancji wywołujących czkawkę ani na stany chorobowe, którym ona towarzyszy, wykonuje się dodatkowe badania. Mogą to być między innymi:

• morfologia krwi,
• jonogram,
• RTG klatki piersiowej,
• EKG,
• USG jamy brzusznej,
• gastroskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Powodem wykonania tych badań jest wykluczenie występowania poważnych chorób, które trzeba pilnie leczyć. Samą czkawkę leczy się na poziomie przyczynowym i objawowym.

Także częsta, bardzo męcząca czkawka u niemowlaka może być wywołana chorobą. Szczególnie gdy czkawka zaburza prawidłowe odżywianie i sen dziecka, trzeba udać się do pediatry. Przeprowadzi on diagnostykę mającą na celu wykluczenie wad funkcjonowania układu pokarmowego i krwionośnego.

Jeśli za uporczywą czkawkę odpowiada choroba, w pierwszej kolejności należy leczyć właśnie tę chorobę. W wielu przypadkach podjęcie leczenia przyczynowego sprawia, że częsta czkawka przestaje występować.

Aby zmniejszyć dokuczliwość nawracającej czkawki, wdraża się leczenie objawowe. U osób dorosłych stosuje się przede wszystkim chloropromazynę. To lek neuroleptyczny o działaniu przeciwpsychotycznym, który wpływa także na receptory dopaminergiczne. Pewne działanie wykazuje także baklofen, oraz leki przeciwpadaczkowe, przeciwparkinsonowskie i przeciwdepresyjne.

Nie istnieje żaden lek, który szczególnie skutecznie hamuje czkawkę, dlatego bywa, że lekarze często je zmieniają, by wybrać skuteczny. Niektórzy twierdzą też, że im dłużej trwa czkawka uporczywa, tym trudniej jest ją wyleczyć.

Powyżej wymienionych leków nie wolno stosować u dzieci, które mają częste czkawki. W tym przypadki stawia się przede wszystkim na dokładną diagnostykę i szukanie przyczyn.

ZOBACZ: Kiedy gorączka jest stanem pożądanym?