Celiakia dwukrotnie częściej dotyka kobiety, a diagnoza trwa nawet 9 lat. Poznaj objawy choroby trzewnej i badania, które mogą ją wykryć

Celiakia, inaczej choroba trzewna, jest chorobą autoimmunologiczną związaną z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na gluten, czyli białko roślinne obecne w ziarnach zbóż (pszenicy, życie i jęczmieniu, w mniejszym stopniu również w owsie). Spożycie glutenu wywołuje stan zapalny w jelitach, w którego rezultacie niszczone są kosmki jelitowe. Te małe wypustki na błonie śluzowej jelita służą wchłanianiu substancji odżywczych z pożywienia. Gdy zostaną uszkodzone następuje upośledzenie wchłaniania, które prowadzi do niedożywienia i niedoborów pokarmowych. Celiakia jest chorobą genetyczną, która może być dziedziczona. Trzeba zaznaczyć, że gluten jej nie wywołuje, tylko powoduje ujawnienie się choroby poprzez wystąpienie jej objawów.

Celiakia i inne nietolerancje glutenu takie jak alergia na gluten i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) mają bardzo podobne do siebie objawy, a czynnikiem je wywołującym jest ten sam składnik pokarmowy, czyli gluten. Z tego powodu są one często ze sobą mylone. Może to również prowadzić do postawienia niewłaściwej diagnozy i nieprawidłowego leczenia celiakii. Nietolerancje glutenu, takie jak alergia czy nadwrażliwość na gluten, to niezdolność organizmu do trawienia tego składnika, jednak w odróżnieniu od celiakii nie uszkadzają one kosmków jelitowych. Mają także najczęściej objawy ze strony przewodu pokarmowego, które ustępują dość szybko po odstawieniu czynnika sprawczego.

Celiakia uważana jest nadal za chorobę małych dzieci, z której można wyrosnąć stosując dietę bezglutenową. Jednak coraz częściej wykrywana jest ona u osób pomiędzy 30. a 50. rokiem życia, a kobiety chorują na nią dwa razy częściej niż mężczyźni. U znacznie większej liczby chorych występują także objawy pozajelitowe (ok. 90 proc. przypadków). Ze względu na tak dużą różnorodność objawów ogólnoustrojowych chorzy często szukają pomocy u wielu lekarzy, nie łącząc ze sobą wszystkich symptomów.

„Celiakia dotyczy około 1% populacji, czyli choruje 1 na 100 osób. Jest więc jedną z najczęstszych chorób przewlekłych. U wielu osób choroba pozostaje jednak nierozpoznana. Ponad 70% nowych przypadków diagnozowanych jest >20. roku życia, przy czym u niektórych z tych chorych celiakia ujawnia się dopiero w dorosłym wieku, a u niektórych jest rozpoznawana z opóźnieniem.” – mówi prof. Hanna Szajewska, Kierownik Kliniki Pediatrii WUM.

16 maja przypada Międzynarodowy Dzień Celiakii, dlatego Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej obchodzi go już przez cały tydzień od 10 do 16 maja, w tym roku pod hasłem „Celiakia – mistrzyni w chowanego”: „Rozpoczynamy tydzień świadomości objawów celiakii, szczególnie tych niekojarzonych zwykle z chorobą. Chcemy dotrzeć do osób niezdiagnozowanych, zwrócić ich uwagę na możliwe rozwiązanie zagadki złego samopoczucia i uwrażliwić lekarzy na problem. Celiakia to przecież mistrzyni w chowanego!” - mówi Małgorzata Źródlak, prezes Stowarzyszenia.

Nazwa ta odzwierciedla z jakimi wyzwaniami muszą się mierzyć pacjenci, aby odnaleźć przyczynę swoich dolegliwości i podjąć właściwe leczenie. Często latami chodzą oni do różnych specjalistów takich jak gastroenterolodzy, alergolodzy, endokrynolodzy, ginekolodzy, hematolodzy, reumatolodzy, psychiatrzy, bezskutecznie niwelując jedynie poszczególne objawy, a choroba nadal postępuje.

Zobacz: Nietypowe objawy celiakii mogą zaskakiwać. Choroba trzewna u dzieci i dorosłych ma różne postaci.

Pod kierownictwem prof. Bożeny Cukrowskiej z Zakładu Patologii Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie odbyło się badanie dotyczące tego, jak choroba trzewna wpływa na życie pacjenta oraz ile czasu zajmuje jej zdiagnozowanie. W badaniu wzięło udział 789 osób chorujących na celiakię, 60 proc. z nich były to osoby dorosłe. Okazało się, że od wystąpienia pierwszych zauważalnych objawów sugerujących celiakię, do zdiagnozowania choroby minęło średnio 9 lat! Najczęściej podawanym symptomem, który trwał najdłużej była anemia, a kolejne to ból głowy, zaparcia i wzdęcia.

Badanie pokazało również, że po rozpoznaniu choroby i wykluczeniu z diety glutenu objawy nie ustępują od razu. Mimo podjętego leczenia utrzymywały się one przez kilka kolejnych lat (bóle głowy – 5 lat, wzdęcia – 4 lata, anemia, zaparcia i inne symptomy – ok. 3 lata).

Ankieta wykazała również, że u dzieci znacznie częściej występowały objawy jelitowe (bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, słabszy wzrost), a u dorosłych przeważały pozajelitowe (wzdęcia, zmęczenie, ból brzucha, anemia).

Badanie to przeprowadzono na podstawie ankiety autorstwa angielskich naukowców, Alastaira Graya i Irene Papanicolas, z której wynika, że w Wielkiej Brytanii średni czas od zauważenia pierwszych symptomów do rozpoznania choroby jest jeszcze dłuższy niż w Polsce, bo wynosi aż 13 lat. Kluczowe w prawidłowej diagnozie celiakii jest właściwe rozpoznanie jej objawów.

„Skojarzenie objawów z celiakią i wykonanie właściwych badań, poczynając od prostego badania krwi na przeciwciała, pozwoliłoby u tych chorych na szybsze uchwycenie choroby i rozpoczęcie leczenia” - mówi Małgorzata Źródlak, prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej.

Objawy celiakii różnią się w zależności od wieku pacjenta. U niemowląt i dzieci są to głównie objawy celiakii klasycznej, czyli ujawniające się w postaci dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego takich jak: biegunki, zaparcia, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia, brak apetytu. W konsekwencji nieleczonej choroby w wieku nastoletnim może wystąpić również niedobór masy ciała, niski wzrost i opóźnione dojrzewanie płciowe.

Choroba przez lata może nie zostać rozpoznana i w wieku dorosłym ujawniać się w postaci objawów pozajelitowych takich jak:

• anemia,
• częste infekcje,
• niedobory witamin i składników mineralnych,
• afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej,
• osłabienie szkliwa zębowego,
• często powtarzające się bóle głowy, migreny,
• uczucie zmęczenia i osłabienia,
• depresja,
• zaburzenia neurologiczne (zaburzenia równowagi, nerwobóle, tzw. mgła mózgowa, padaczka),
• wczesna osteoporoza, częste złamania, bóle kostne i stawowe,
• problemy hormonalne: poronienia, niepłodność, późne pokwitanie, wczesna menopauza,
• podwyższony poziom cholesterolu,
• zmiany skórne (związane z chorobą Dühringa – skórną postacią celiakii).

Ta nieklasyczna postać celiakii bez zespołu złego wchłaniania (biegunek, niedoboru masy ciała) występuje znacznie częściej niż jej klasyczna odmiana.

Celiakia może również występować z innymi chorobami autoimmunologicznymi takimi jak cukrzyca typu I, choroby wątroby, stawów i tarczycy, a także genetycznymi – zespół Downa czy Turnera. Nierozpoznana i nieleczona celiakia powoduje długotrwały stan zapalny w organizmie, który może doprowadzić do rozwinięcia się nowotworów układu pokarmowego, najczęściej chłoniaka jelita cienkiego.

U chorych mogą się również rozwinąć inne choroby związane z objawami celiakii np. wczesna osteoporoza, reumatoidalne zapalenie stawów, zaburzenia psychiczne (depresja, nerwica, schizofrenia, demencja), marskość lub stłuszczenie wątroby, choroba Hashimoto, astma, sarkoidoza, hipoplazja szkliwa zębowego.

Przy podejrzeniu celiakii należy udać się do gastroenterologa, który zleci badanie laboratoryjne krwi na obecność przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG IgA) oraz całkowity poziom przeciwciał w klasie IgA. W przypadku, gdy całkowity poziom przeciwciał w klasie IgA będzie poniżej normy, dodatkowo wykonuje się badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgG (tTG IgG) oraz przeciwko deaminowanym peptydom gliadyny w klasie IgG (DGP IgG).

Badanie laboratoryjne nie zawsze jest miarodajne, ponieważ u niektórych chorych przeciwciała nie są uwalniane do krwi, dlatego najskuteczniejszym sposobem na wykrycie celiakii jest wykonanie podczas gastroskopii biopsji jelita cienkiego. Jest to pobranie fragmentu ściany jelita i przeprowadzenie badania histopatologicznego w celu stwierdzenia zaniku kosmków jelitowych.
Jeśli te badania okażą się niewystarczające w postawieniu diagnozy można przeprowadzić badanie genetyczne na obecność genów HLA DQ2/DQ8. Należy jednak pamiętać, że samo posiadanie tych genów nie świadczy o chorobie i występuje u ok. 30 proc. populacji.

Jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest ścisła dieta: „Leczenie celiakii to dieta bezglutenowa stosowana przez całe życie. Nie należy jednak wprowadzać diety bezglutenowej przed diagnostyką. Najpierw pełna diagnostyka, a dopiero potem dieta.” – mówi prof. Hanna Szajewska, Kierownik Kliniki Pediatrii WUM

Najważniejsze jest więc wyeliminowanie produktów z pszenicy (także orkiszu), żyta i jęczmienia oraz niecertyfikowanego owsa (który bardzo często jest zanieczyszczony glutenem). Bezglutenowymi zamiennikami powyższych produktów mogą być: kasze (jaglana, gryczana), ryż, kukurydza, gryka, proso, amarantus czy komosa ryżowa. W sklepach obecnie dostępnych jest coraz więcej produktów bezglutenowych, które łatwo odnaleźć po symbolu przekreślonego kłosa na opakowaniu. Certyfikat ten otrzymują tylko te produkty, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 ppm (miligramów na kilogram). Wybierając je możemy mieć więc pewność, że są one odpowiednie dla osób na diecie bezglutenowej.

Więcej informacji na temat diety bezglutenowej oraz Międzynarodowego Dnia Celiakii można znaleźć na stronie Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, które jest największą organizacją pożytku publicznego pomagającą osobom na diecie bezglutenowej. Stowarzyszenie już od 15 lat działa na rzecz poprawy jakości życia osób na diecie bezglutenowej oraz rozpowszechnia wiedzę na temat celiakii i alergii na gluten.

ZOBACZ: Wartościowe produkty bezglutenowe