Ból szyi – przyczyny dolegliwości ze strony kręgosłupa szyjnego, bólu szyi z boku, z tyłu oraz promieniującego do karku, głowy i ramion

Ból szyi najczęściej dotyczy mięśni szyi, a często obejmuje również kark czy barki. Może osiągnąć na tyle silne natężenie, że ogranicza zakres ruchu głowy i utrudnia normalne fukcjonowanie. Ból może też promieniować do czaszki, uszu czy gardła, a także łopatek, kończyn górnych i niższego obszaru pleców. Mogą też towarzyszy mu inne objawy, takie jak drętwienie rąk czy nóg, szumy uszne czy zawroty głowy. W wielu przypadkach ból szyi i karku nie wynika jednak z poważnych stanów chorobowych.

Najczęstsze przyczyny bólu szyi

Ból szyi najczęściej wynika z nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych, z powodu długotrwałego utrzymywania jednej pozycji, zwłaszcza z pochyloną głową. Taki stan może być efektem nadmiernego korzystania z urządzeń elektronicznych, takich jak smartfon czy tablet, jak i wielogodzinnej pracy przy komputerze, zwłaszcza gdy ergonomia stanowiska pozostawia sporo do życzenia. W takiej sytuacji często występuje też ból pleców między łopatkami.

Szyja może boleć z tyłu lub z boku m.in. w sytuacji, gdy monitor ustawiony jest zbyt wysoko lub nisko (wymusza unoszenie lub opuszczanie głowy) lub nie znajduje się na wprost oczu, co wymusza skręt szyi. Nie bez znaczenia jest też wysokość siedziska, bo ustawione zbyt nisko wymaga nienaturalnego uniesienia ramion i może powodować ból w szyi i karku. O ile dolegliwości bólowe można w takich sytuacjach skutecznie łagodzić za pomocą środków dostępnych bez recepty, częste występowanie takiego stanu może prowadzić do rozwoju choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.

Do wystąpienia wzmożonego napięcia mięśni może przyczynić się także stres, który doprowadza do mimowolnego napinania mięśni głowy i szyi, jak również powoduje przykurcz mięśni przykręgosłupowych, które powodują kompresję kręgów. Gdy tego typu przykurcze utrzymują się przez dłuższy czas, mogą doprowadzić do wystąpienia dolegliwości bólowych.

Ból z prawej lub lewej strony szyi może być rezultatem przewiania. Strumień powietrze powstający przy przeciągu lub w okolicach wylotu nawiewu powietrza lub klimatyzacji, zwłaszcza chłodnego, może doprowadzić do podrażnienia obecnych w skórze zakończeń nerwowych i przyczyniać się do powstania bolesnego przykurczu mięśni. W takim przypadku zwykle pojawia się też sztywność karku i dochodzi do ograniczenia ruchów szyjnego odcinka kręgosłupa. Mogą też wystąpić objawy przeziębienia, jak kaszel, ból gardła, katar, ból głowy i podwyższona temperatura ciała.

Do bezpośrednich przyczyn występowania bólu szyi i karku można zaliczyć czynniki takie jak m.in.:

• nadmierne obciążenie szyjnego odcinka kręgosłupa,
• niewłaściwa pozycja podczas snu (np. spanie na kilku poduszkach),
• niewłaściwa pozycja ciała,
• wady postawy,
• urazy będące następstwem wypadków,
• osłabienie mięśni wynikające z braku aktywności fizycznej,
• uraz spowodowany brakiem rozgrzewki przed aktywnością sportową.

Ból szyi w wyniku zwyrodnienia kręgosłupa i urazów

Ból szyi pojawiający się często lub występujący przewlekle należy uznać za stan niebezpieczny, który wymaga konsultacji lekarskiej.

Dolegliwości mogą wskazywać na schorzenia takie jak m.in.:

• Zwyrodnienia odcinka szyjnego kręgosłupa

Głównym objawem tego schorzenia, zaliczanego do chorób cywilizacyjnych, jest ból karku, nasilający się w bezruchu, zwłaszcza w porze nocnej. W wyniku postępującego procesu chorobowego przestrzenie międzykręgowe ulegają zmniejszeniu, mogą też wystąpić przepukliny w tym obszarze. Dolegliwościom bólowym może towarzyszyć ograniczenie ruchomości szyi, drętwienie i mrowienie kończyn i sztywność karku.

Schorzenie może być spowodowane m.in. postępującą degradacją kręgów, towarzyszącą procesowi starzenia się organizmu, a także urazami spowodowanymi gwałtownym szarpnięciem szyją przy jednoczesnym unieruchomieniu tułowia, np. podczas wypadku samochodowego. Przyczyną rozwoju schorzenia może być praca siedząca, bierny wypoczynek i regularne przeciążanie szyi.

Zaawansowana choroba zwyrodnieniowa może doprowadzić do pogorszenia wzroku, słuchu, a nawet do wystąpienia niedowładu rąk. Do innych objawów choroby należą często szumy uszne, nudności i zawroty głowy. Leczenie farmakologiczne polega na przyjmowaniu leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i rozluźniających mięśnie, połączonym z właściwą rehabilitacją.

• Nerwoból potyliczny

Ból karku i tyłu głowy może być objawem nerwobólu potylicznego (neuralgii Arnolda). Dolegliwości bólowe pojawiają się nagle i osiągają znaczne natężenie. Ból może promieniować aż do czoła. Przyczyną nerwobólu może być zwyrodnieni odcinka szyjnego kręgosłupa, gdy zmiany wywołują ucisk na nerw. Może być też rezultatem napięcia mięśni, wynikającego z przewlekłego stresu. Wśród innych możliwych przyczyn należy wymienić siedzącą pracę, skrzywienie kręgosłupa w odcinku szyjnym oraz choroby takie jak cukrzyca i dna moczanowa (czyli podagra).

Dolegliwościom bólowym mogą towarzyszyć inne objawy, jak zaburzenia widzenia, szum w uszach, wymioty, nadwrażliwość na dotyk i światło. Leczenie polega na przyjmowaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych i wdrożeniu zabiegów terapeutycznych. W stanach silnego napięcia mięśniowego może też wymagać czasowego unieruchomienia szyi za pomocą kołnierza ortopedycznego. W niektórych przypadkach stosuje się leczenie chirurgiczne.

• Uraz typu smagnięcie biczem

Pod tą nazwą, pochodzącą z języka angielskiego („whiplash injury”) kryje się uraz będący najczęściej następstwem wypadku komunikacyjnego (uderzenia w tył samochodu, rzadziej w przednią lub w boczną część pojazdu). W następstwie urazu struktur kostnych, tkanek miękkich i nerwów zaburzona zostaje równowaga między mięśniami podpotylicznymi a stawem skroniowo-żuchwowym. U ofiary pojawia się szereg dolegliwości – ból, mrowienie i drętwienie w kończyn oraz osłabienie siły mięśniowej w rękach i w nogach. Wśród innych symptomów należy wymienić ograniczenie ruchomości szyi, zmniejszenie funkcji stabilizującej więzadeł, ból i zawroty głowy, zwiększenie napięcia spoczynkowego mięśni i sztywnienie mięśni, zwłaszcza po przebudzeniu.

Objawy neurologiczne smagnięcia biczem mogą występować przez długi czas po zdarzeniu, które doprowadziło do ich wystąpienia, a w niektórych przypadkach nawet do końca życia. W leczeniu stosowane są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), ćwiczenia rehabilitacyjne umożliwiające rozluźnienie mięśniowo-powięziowych punktów spustowych, a co za tym idzie – zwiększenie ruchomości szyi i ograniczenia bólu. Konieczne bywa usztywnienie szyi za pomocą miękkiego kołnierza ortopedycznego.

Ból szyi jako objaw chorób na tle autoimmunologicznym

Boląca szyja może być jednym z objawów poważnych chorób zapalnych na tle autoimmunologicznym, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK).

• Reumatoidalne zapalenie stawów

W początkowej fazie RZS dochodzi do zapalenia błony maziowej, a w następstwie jej pogrubienia i przerostu. Wraz z postępem schorzenia chrząstki stawowe przestają otrzymywać substancje odżywcze, co doprowadza do ich nieodwracalnej degradacji i uszkodzenia okołostawowych tkanek miękkich. W następstwie deformacji stawów ograniczona zostaje sprawność ruchowa.

Wczesne objawy choroby to ból mięśni, poranna sztywność mięśni, ból stawów, osłabienie, pogorszenie apetytu i stan podgorączkowy. Wraz z rozwojem schorzenia, u chorego pojawiają się także inne symptomy: ból karku, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, obrzęki, tkliwość, zmniejszenie ruchomości stawów, przykurcze stawów, osłabienie i zanik mięśni oraz guzki reumatoidalne nad stawami. W ramach leczenia stosuje się terapię farmakologiczną niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, glikokortykosteroidami, lekami modyfikującymi przebieg choroby i tymi biologicznymi. Ważna jest odpowiednia rehabilitacja. Niektóre przypadki schorzenia wymagają wdrożenia leczenia chirurgicznego. 

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Wśród najbardziej charakterystycznych wczesnych objawów tego schorzenia, należy wymienić dolegliwości bólowe i sztywność stawową. Wraz z postępem, choroba doprowadza do zesztywnienia okolicznych tkanek, wystąpienia zrostów między trzonami kręgów i ograniczenia ruchomości kręgosłupa. Ból pojawia się przede wszystkim w godzinach porannych i ma charakter usztywniający. Promieniuje do pośladków i kończyn dolny, a jeżeli choroba obejmie szyjny odcinek kręgosłupa – do kończyn górnych i głowy. Dolegliwości ulegają nasileniu w bezruchu. W niektórych przypadkach, choroba obejmuje także stawy biodrowe, kolanowe, barkowe i łokciowe.

Warto podkreślić, że ZZSK nie dotyczy wyłącznie narządu ruchu. Choroba może objąć także serce, nerki, płuca i narząd wzroku. Całkowite wyleczenie choroby nie jest możliwe, można tylko ograniczać jej objawy i nie dopuszczać do dalszego rozwoju. chorym podawane są leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, wdrażana jest fizjoterapia.

Ćwiczenia na ból szyi i karku

Ból szyi może osiągać natężenie, które wymusza utrzymywanie głowy w jednej pozycji. Choć pozwala to chwilowo ograniczyć dolegliwości, nie pomaga w ich wyeliminowaniu. Należy jednak pamiętać, że bezruch jest szkodliwy dla kręgosłupa i przeciwdziałać jego skutkom zanim dolegliwości osiągną duże nasilenie, a najlepiej w ramach profilaktyki bólu.

Pracując przy komputerze warto co godzinę robić sobie 5 minut przerwy i poświęcić ten czas nie tylko na wstanie od biurka, ale właśnie na ćwiczenia szyi. Dobrze wykonywać kilka obrotów głową w prawo i w lewo, jak również pochylać ją w stroną obu ramion oraz w tył i przód. 

Aby uniknąć przykrych dolegliwości, kilka razy w tygodniu warto też wykonywać ćwiczenia, które rozluźnią i wzmocnią mięśnie obręczy barkowej i szyi. Żadne z nich nie wymaga ponadprzeciętnej sprawności fizycznej, a czas treningu to ledwie kilkanaście minut. Oprócz ruchów opisanych wyżej warto też pochylać głowę, kierując podbródek jak najbliżej szyi, z jednoczesnym wydłużaniem mięśni przebiegających wzdłuż szyi i tyłu głowy.

Kolejne przydatne ćwiczenie polega na objęciu głowy od góry lewym przedramieniem i położeniu lewej dłoni po prawej stronie głowy na uchu, natomiast prawą dłoń należy położyć z lewej strony żuchwy, by podtrzymać brodę. Następnie należy wykonać skręt głowy w lewo, przez kilka sekund wytrzymać napięcie, a następnie rozluźnić mięśnie. W ramach kolejnego ćwiczenia należy położyć dłoń na prawej skroni i stawiając opór napierać głową w kierunku prawego ramienia. Ruchy należy powtórzyć na obie strony, odpowiednio zmieniając ręce.

Każde z opisanych ćwiczeń należy wykonać 3-10 razy.

Kiedy boląca szyja powinna być powodem do niepokoju? Jakie badania należy wtedy wykonać?

Ból szyi, który pojawia się jedynie sporadycznie, najczęściej nie powinien wzbudzać niepokoju. Jeżeli jednak jest następstwem urazu, nawet tego pozornie niegroźnego (np. w wyniku gwałtownego hamowania samochodu), utrzymuje się przez długi czas lub pojawia się często, wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Ból szyi i karku nie jest jednostką chorobową, a stanem, który może jej towarzyszyć. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu i badania fizykalnego lekarz zleci wykonanie badań właściwych dla podejrzewanej jednostki chorobowej oraz tych pomocniczych, takich jak m.in.:

• morfologia krwi,
• tomografia komputerowa,
• RTG odcinka szyjnego kręgosłupa,
• USG przepływów w tętnicach kręgowych i szyjnych.

Co na ból szyi?

Ból szyi, który wynika z nadmiernego napięcia mięśni karku i barków, można zniwelować poprzez odpoczynek, ćwiczenia rozciągające i zmianę codziennych nawyków. Należy zadbać zwłaszcza o odpowiednią pozycję podczas snu. Istotną ulgę może przynieść poduszka ortopedyczna, która dzięki odpowiedniemu wyprofilowaniu umożliwia przyjmowanie fizjologicznej pozycji ciała. Należy unikać zwłaszcza spania na brzuchu z przekrzywioną głową, które doprowadza to do silnego napięcia mięśni i do przeciążenia kręgów. 

Napięciowy ból szyi wynikający można łagodzić za pomocą ciepłych okładów, a także plastrów i maści rozgrzewających, ponieważ ciepło wykazuje działanie rozkurczające. Jeżeli jednak przyczyną dolegliwości bólowych jest uraz, należy zastosować zimny okład. Można też sięgnąć po leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, miejscowe lub ogólne, gdy jednak dolegliwości się utrzymują, należy skonsultować się z lekarzem ortopedą.

ZOBACZ: Co to jest „smartfonowa szyja” i jak uniknąć spowodowanych nią dolegliwości? Ekspert: Tomasz Jurkiewicz, fizjoterapeuta