Tyłozgryz – leczenie wady zgryzu u dzieci i dorosłych. Przyczyny i skutki zdrowotne tyłozgryzu

Tyłozgryz to wada zgryzu, w której występuje cofnięcie się dolnego łuku zębowego względem tego górnego. W związku z tym szczęka górna jest ustawiona w taki sposób, że pozostaje wyraźnie wysunięta przed zęby dolne. U niektórych osób brak jest również styku pomiędzy górnymi i dolnymi zębami. Wada ta rozwija się już we wczesnym wieku dziecięcym i ujawnia się najczęściej w okresie, gdy wyrzynają się zęby stałe.

Tyłozgryz jest najczęściej występującą wadą zgryzu u dzieci i z reguły jest diagnozowany po 7. roku życia. Im wcześniej się to zdarzy, tym szybciej i skuteczniej można ją wyleczyć. Brak działania w kierunku korekcji tyłozgryzu u małych pacjentów przyczynia się do tego, że wada ta występuje również u osób dorosłych.

Osoby z tyłozgryzem mają zwykle krzywe zęby, zaburzone rysy twarzy i nieprawidłowo ułożone usta. Warto jednak wiedzieć, że wada ta może być też przyczyną wielu dolegliwości i zaburzeń funkcjonowania organizmu. Należą do nich m.in.:

• migrenowe bóle głowy,
• nierównomierne ścieranie się zębów,
• niedostateczne rozdrobnienie pożywienia, co wpływa negatywnie na pracę żołądka i całego przewodu pokarmowego (m.in. sprzyja niestrawności, zmniejsza wchłanianie składników odżywczych czy nasila procesy gnilne w jelicie),
• rozwój próchnicy i stanów zapalnych w jamie ustnej, wynikające z utrudnionego czyszczenia zębów,
• przeciążenia stawów żuchwowo-skroniowych.

Tyłozgryz może powstawać w związku z zaburzeniami rozwoju kości, jak i wynikać z niezdrowych nawyków. Do głównych przyczyn występowania tej wady zgryzu można zaliczyć:

• niedobór witaminy D (powoduje osłabienia kości, co może mieć fatalne skutki w okresie ich wzrostu),
• niewłaściwa pozycja karmienia niemowlaka,
• zbyt długi okres ssania smoczka,
• długotrwały nawyk ssania palca lub zasysania wargi dolnej,
• zbyt wczesna utrata mlecznych dolnych siekaczy,
• patologiczna lordoza szyjna u dziecka.

Tyłozgryz występuje w różnych odmianach – wyróżniamy:

• Tyłozgryz częściowy – charakteryzuje się cofnięciem, a później także przechyleniem dolnych siekaczy, przy jednoczesnym zatrzymaniu doprzedniego wzrostu zębodołowej części żuchwy. W związku z tym odległość pomiędzy pierwszymi zębami trzonowymi dolnymi a siekaczami jest znacznie mniejsza. Zauważyć można wywinięcie wargi dolnej na zewnątrz albo jej cofnięcie oraz pogłębienie bruzdy wargowo-bródkowej (inaczej nosowo-wargowej, nazywanej też „bruzdą marionetki”).
• Tyłozgryz całkowity – wiąże się z cofnięciem całego łuku dolnego żuchwy. Jeśli występuje wychylenie zębów siecznych górnych na zewnątrz jamy ustnej, wówczas nagryz poziomy (określa przednio-tylną relację siekaczy górnych i dolnych) jest znacząco powiększony. Natomiast przy przechyleniu zębów w kierunku jamy ustnej zmiany te są praktycznie niewidoczne. Nagryz pionowy (określa pionową relację siekaczy górnych i dolnych) bywa zwiększony w sytuacji, gdy koniec języka w pozycji spoczynkowej znajduje się za dolnym łukiem żuchwy. Wychylenie zębów siecznych wiąże się z zauważalnym skróceniem oraz wiotkością górnej wargi. Tyłozgryz całkowity jest też przyczyną pogłębienia się bruzdy wargowo-bródkowej i wywinięcia dolnej wargi. Kiedy występuje przechylenie zębów siecznych, napięte są obie wargi, choć ta dolna pozostaje cofnięta.
• Tyłozgryz rzekomy – wada polega na zwiększonym doprzednim wzroście kości szczęki w stosunku do kości mózgoczaszki. Żuchwa znajduje się we właściwej relacji szkieletowej. W rysach twarzy można zauważyć wysunięcie górnej wargi i jej okolic.

Tyłozgryz i większość wad zgryzu można zdiagnozować w momencie, kiedy u dziecka pojawią się pierwsze zęby stałe. Tych mlecznych jest znacznie mniej, dlatego wcześniej lekarz nie jest w stanie stwierdzić, czy u danego dziecka faktycznie wystąpi wada zgryzu. Dlatego też około 7. lub 8. roku życia dziecka warto udać się na wizytę kontrolną do ortodonty. Wczesne zdiagnozowanie tego problemu pozwala zniwelować go w krótszym czasie.

Tyłozgryz częściowy i całkowity, który zostanie zdiagnozowany wcześnie, można początkowo leczyć wyłącznie przy pomocy zestawu ćwiczeń. Umożliwiają one wyrównanie wady u dzieci przed 11. rokiem życia.

W innych przypadkach tyłozgryz jest leczony przy pomocy aparatów czynnościowych (aparaty zdejmowane, w których do naprawy zgryzu wykorzystuje się naturalne ruchy mięśni twarzy) lub wyciągów, a następnie stałych aparatów ortodontycznych. Taka kolejność często pozwala uniknąć konieczności ekstrakcji nieprawidłowy wyrastających zębów, ponieważ aparaty czynnościowe i wyciągi pozwalają na rozwój łuków zębowych i wspierają wyrzynanie się zębów stałych.

Warto wiedzieć, że leczenie wady zgryzu nie zawsze jest podejmowane od razu po jej zdiagnozowaniu. U dzieci w wieku 7 lat kości rozwijają się dość wolno, dlatego leczenie tyłozgryzu mogłoby trwać kilka lat. Kiedy jednak dziecko kończy 10 lat, rozwój kości następuje w sposób dynamiczny i w związku z tym czas leczenia jest krótszy. Zdarza się również, choć bardzo rzadko, że leczenie jest zalecane dopiero po ukończeniu przez pacjenta 16. roku życia.

Tyłozgryz całkowity i częściowy u pacjentów dorosłych podlega wstępnemu leczeniu za pomocą aparatu czynnościowego. Umożliwia on bowiem rozwinięcie się łuku do odpowiedniego kształtu i rozmiaru. Dopiero gdy to nastąpi, zakładany jest stały aparat ortodontyczny w celu właściwego ustawienia zębów w szczęce.

W przypadku tyłozgryzu rzekomego często okazuje się, że jedynym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne. Należy pamiętać, że podłożem tej wady zgryzu jest zaburzenie długości kości żuchwy, dlatego niezbędne jest chirurgiczne wydłużenie jej trzonu. W takiej sytuacji zabieg jest skrupulatnie planowany przez lekarza ortodontę, a następnie wykonywany zgodnie z jego zaleceniami przez chirurga. Przez kilka kolejnych miesięcy po operacji pacjent musi nosić stały aparat ortodontyczny, który pozwala utrwalić rezultaty osiągnięte podczas zabiegu.

ZOBACZ: Korekcja wad zgryzu za pomocą aparatów ortodontycznych. Eksperci: dr n. med. Agnieszka Niedzielska-Widomska i Aleksandra Didik, ortodonta