Paracetamol – jeden z najpopularniejszych leków. Czym jest, jak działa i jak go bezpiecznie stosować?

Paracetamol, znany także pod nazwą acetamonofen, to substancja z grupy pochodnych acetanilidu. Został odkryty w drugiej połowie XIX wieku w USA, jednak nie wszedł od razu do powszechnego użycia. Dopiero w 1955 r. na amerykańskim rynku pojawił się pierwszy zawierający paracetamol lek, sprzedawany do dzisiaj na całym świecie. W ciągu następnych dekad paracetamol zyskał popularność jako bezpieczny lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. W Polsce rozpowszechnił się dopiero w latach 90., gdy na rynek weszły zachodnie koncerny farmaceutyczne.

Czytaj także: Często bierzesz paracetamol? Może być toksyczny i uszkodzić wątrobę i serce

Główna zasada działania paracetamolu polega na oddziaływaniu na syntezę prostaglandyn w organizmie człowieka. Są to hormony wpływające na pracę części mózgu zwanej podwzgórzem, gdzie znajduje się między innymi ośrodek regulacji temperatury ciała.

Paracetamol hamuje syntezę prostaglandyn, w efekcie czego temperatura ciała spada od 6 do 8 godzin od momentu rozpoczęcia działania leku. Dodatkowym efektem jest także zmniejszenie wrażliwości zakończeń nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Przeciwbólowe działanie paracetamolu utrzymuje się przez czas od 4 do 6 godzin.

Warto wiedzieć, że paracetamol nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Jest to nieco mylące, ponieważ za rozwój reakcji zapalnej także odpowiadają prostaglandyny. Są to jednak prostaglandyny aktywne w tkankach obwodowych, czyli po prostu w naszej skórze, mięśniach, kościach itp. Paracetamol tymczasem oddziałuje wyłącznie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, nie ma więc wpływu na rozwój stanów zapalnych w ciele. Oznacza to, że paracetamol mogą przyjmować pacjenci, u których niewskazane jest zażywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Paracetamol wchodzi w skład wielu leków. Są to zarówno preparaty, w których paracetamol jest jedyną substancją czynną, a także leki złożone. Leki te mają przede wszystkim działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. Jeżeli wiemy, że możemy przyjmować paracetamol, może on doraźnie pomóc w lekkim i umiarkowanym bólu głowy, a także w gorączce i stanach podgorączkowych.

Paracetamol znajdziemy także w składzie silniejszych leków przeciwbólowych na receptę. Są to przeważnie preparaty złożone, gdzie działanie paracetamolu jest wzmocnione silniejszymi substancjami, na przykład tramadolem czy morfiną.

Paracetamol uważany jest za jeden z bezpieczniejszych leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, oczywiście pod warunkiem stosowania zgodnie z zaleceniami. Dlatego znajduje się on w różnych preparatach przeznaczonych dla dzieci. Dostępne są czopki z paracetamolem, syropy czy tabletki. Mają one odpowiednio niższą dawkę substancji czynnej, dostosowaną do potrzeb organizmu dziecka.

Chociaż paracetamol ma reputację bezpiecznego środka, nie oznacza to, że niemożliwe jest jego przedawkowanie. Z tego względu należy zawsze pilnować przyjmowanej dobowo dawki leku.

Pod żadnym pozorem nie powinna ona przekroczyć 4 gramów na dobę. Jeżeli natomiast stosujemy paracetamol długofalowo, maksymalna bezpieczna dawka w ciągu doby to 2,5 grama.

Nie jest szczególnie trudne przyjęcie nadmiernej ilości paracetamolu, szczególnie gdy np. czujemy silny ból i nie mamy nic innego pod ręką. Paracetamol wchodzi także w skład bardzo wielu leków, także jako substancja pomocnicza. Z tego względu łatwo można przypadkiem doprowadzić do przedawkowania.

Paracetamol metabolizowany jest przez wątrobę. W wyniku jego rozkładu, około 5 procent substancji przechodzi do związku zwanego N-acetylo-p-benzochinoiminem o silnie toksycznym działaniu. Jest on natychmiast neutralizowany przez glutation, czyli jeden z enzymów wątroby. Jego produkcja nie jest jednak nieograniczona. Oznacza to, że przy dużych dawkach paracetamolu stężenie toksycznego związku jest większe niż ilość glutationu potrzebna do jego neutralizacji. Dochodzi wówczas do groźnych uszkodzeń wątroby.

Warto pamiętać, że paracetamol może nie być jedynym czynnikiem, który nadwyręża wątrobę. Przeważnie bowiem zażywamy go równolegle z wieloma innymi substancjami. Efekt obciążenia wątroby wówczas kumuluje się i o wiele łatwiej o uszkodzenia tego organu.

Z tego względu należy zawsze pilnować wielkości dawek leków oraz częstotliwości ich przyjmowania. Nie należy przekraczać zaleceń z ulotek lekarstw oraz wskazań lekarza. Absolutnie nie wchodzi także w grę mieszanie paracetamolu z alkoholem – takie połączenie może skończyć się tragicznie.

Przedawkowanie paracetamolu objawia się w ciągu około 4 godzin od przyjęcia. Na początku świadczą o nim nudności i wymioty.

Jeżeli dawka była tak duża, że doszło do uszkodzenia wątroby, po czasie pojawi się tkliwość w okolicach jamy brzusznej i bóle brzucha. Po upływie 24 godzin obserwujemy już typowe objawy niewydolności wątroby. Jest to przede wszystkim żółtaczka, a także skaza krwotoczna, czyli charakterystyczne plamienia wywołane niewłaściwym składem krwi. W przypadku braku odpowiedniej terapii już w ciągu trzeciej doby od przedawkowania paracetamolu możliwa jest śpiączka wywołana uszkodzeniami narządów wewnętrznych i zgon.

Równie groźne co pojedyncze przedawkowanie jest przewlekłe stosowanie paracetamolu. Nie należy zapominać, że substancji nie można stosować nieprzerwanie przez dłużej niż 3 dni w przypadku dzieci i 10 dni u dorosłych.

Ignorowanie tego wskazania przez długi czas może doprowadzić nawet do martwicy w obrębie wątroby, co skutkuje rozwojem ostrej niewydolności tego organu.

Z powyższego jasno wynika, że szczególną ostrożność przy zażywaniu paracetamolu powinny zachować przede wszystkim osoby z wszelkiego rodzaju schorzeniami wątroby, a także zażywające inne leki o znanym działaniu obciążającym wątrobę. Podobnie jest w przypadku osób poważnie osłabionych, niedożywionych lub ze stwierdzonymi niedoborami pokarmowymi. Wszystkie te przypadłości często wywołują obniżoną produkcję glutationu, przez co wątroba będzie bardziej narażona na uszkodzenia.

Niemal równie często spotykaną substancją, co paracetamol, jest ibuprofen. Leki te różnią się profilem swojego działania i dlatego znajdują zastosowanie w nieco innych sytuacjach.

Główna różnica polega na działaniu przeciwzapalnym. O ile paracetamol nie działa przeciwzapalnie, ibuprofen już tak, co oznacza, że może pomóc w chorobach przebiegających z rozwojem stanu zapalnego. Z drugiej jednak strony jest mniej bezpieczny dla osób, które nie mogą zażywać niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Pod względem działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego obydwie substancje wykazują mniej więcej podobny profil działania, ponieważ obie oddziałują na podwzgórze, obniżając temperaturę ciała i uśmierzając ból. Ibuprofen jest bardziej aktywny, co oznacza, że wywołuje taki sam efekt przy mniejszych dawkach niż paracetamol. Jest to jednak zazwyczaj wyrównywane po prostu mniejszym stężeniem ibuprofenu w powszechnie dostępnych preparatach.

Wybierając między paracetamolem a ibuprofenem, warto także mieć na względzie, jakie organy obciążają te leki. Paracetamol jest bezpieczny dla żołądka, natomiast może uszkodzić wątrobę. Ibuprofen z kolei może podrażniać błonę śluzową żołądka. Nie powinni go zatem przyjmować pacjenci ze stwierdzonymi dolegliwościami gastrycznymi.

Kiedy należy uważać z podawaniem dziecku paracetamolu?