Co to są markery nowotworowe?
Markery nowotworowe to antygeny towarzyszące nowotworom. Są substancjami, najczęściej o strukturze białek, w których synteza zachodzi na poziomie komórkowym jedynie na ściśle określonych etapach rozwoju. Komórki nowotworowe rozpoznaje się po wysokiej ilości tych białek, zdecydowanie odbiegających od normy, powstałych na skutek niekontrolowanych i nieprawidłowo przebiegających podziałów.
Ilość poszczególnych markerów nowotworowych zazwyczaj powiązana jest z całkowitą masą guza. Maleje ona na skutek zabiegów chirurgicznych, cytoredukcyjnych oraz chemioterapii. Wzrasta w momencie postępu choroby, ponieważ wówczas komórki nowotworowe gwałtownie się namnażają.
Rodzaje markerów nowotworowych
Wśród antygenów towarzyszących nowotworom wyróżnia się:
- CEA (ang. carcinoembrionic antygen) – antygeny płodowo-zarodkowe, karcyno-embrionalne. Wysoki poziom CEA jest obserwowany u osób z nowotworami jelita grubego, płuc oraz trzustki, nie dowiedziono dotychczas jego istotnej funkcji fizjologicznej u osób dorosłych. Normy u osób zdrowych, dorosłych i niepalących wynoszą do 5,0 ng/ml, natomiast u palaczy poziom CEA nie powinien przekraczać 10 ng/ml. Podwyższenie stężenia tego markera odnotowuje się również przy zapaleniu oraz marskości wątroby, przewlekłym zapaleniu trzustki, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy czy idiopatycznym zapaleniu jelit.
- AFP (ang. alfa-fetoproteina) – podwyższony poziom antygenu może oznaczać schorzenia wątroby. AFP wytwarzana jest w wątrobie, przewodzie pokarmowym i woreczku żółciowym płodu, jej największe stężenie przypada na 32-36 tydzień ciąży.
- HCG – ludzka gonadotropina kosmówkowa, która wytwarzana jest zazwyczaj, gdy mamy do czynienia z rakiem jąder, u osób zdrowych stężenie antygenu powinno wynosić 5 jm/l. Wzrost stężenia HCG obserwowany jest podczas ciąży oraz przy chorobach nowotworowych nienasieniakowatych.
- Beta HCG – antygeny łożyskowe.
- CYFRA 21-1 – (cytokeratyna 19) markery będące wyrazem procesów degradacji i obumierania komórek. Antygen jest obecny w osoczu osób chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca oraz w przypadku innych nowotworów płaskonabłonkowych.
- Fosfataza alkaiczna – marker jest stosowany przy diagnozie nowotworów wątroby i dróg żółciowych.
- LDH – dehydrogenaza mleczanowa, antygen będący elementem rakotwórczym przy nowotworach wątroby, narządów płciowych, białaczce oraz chłoniakach.
- Immunoglobuliny – antygeny służące diagnostyce i monitorowaniu guzów limfatycznych oraz chorób wątroby i śledziony.
- CA 124 – antygen nowotworowy, który oznaczany jest w surowicy, wykorzystuje się go do oceny skuteczności leczenia i wykrywania raka jajnika i raka płuc.
- PSA – (ang. prostate-specific antigen) swoisty antygen sterczowy (antygen gruczołu krokowego), będący markerem przerostu prostaty, syntezowany jest głównie w komórkach nabłonkowych kanalików gruczołu krokowego i wydzielanego przez nie płynu nasiennego. U zdrowych, dorosłych mężczyzn stężenie PSA powinno mieścić się w granicach 4 ng/ml.
- GIGA (CA 19-9) – antygen nowotworu przewodu pokarmowego stanowiący znacznik raka trzustki, raka dróg wątrobowo-żółciowych, raka jelita grubego oraz odbytnicy.
- TIBC – marker umożliwia określenie zdolności transportu żelaza we krwi.
- Ferrytyna – białko, którego zadaniem jest gromadzenie żelaza, badanie biochemiczne pozwala na określenie poziomu żelaza w organizmie pacjenta.
- CRP – białka ostrej fazy, pozostające w fazie badań.
- CA 1-9 – stężenie antygenu wzrasta w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego oraz w chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, prawidłowe stężenie CA 1-9 mieści się w granicach 0-37 j./ml, przy nowotworach poziomy antygenu liczone są w tysiącach.
12 przyczyn rozwoju nowotworów. Sprawdź, które z nich możesz...
Do czego służą markery nowotworowe?
Badanie markerów nowotworowych w badaniach klinicznych ma wiele ograniczeń, ponieważ antygeny nie występują u każdego chorego w konkretnych ilościach i rodzajach. Nie cechują się także tzw. swoistością diagnostyczną, co oznacza, iż nie istnieją białka występujące jedynie u osób chorych oraz takie, których wysokie stężenie w danym organie wewnętrznym jednoznacznie wskazywałoby na umiejscowienie zmian nowotworowych.