Kwasica ketonowa to niebezpieczny stan metaboliczny, który może wystąpić nie tylko u osób chorych na cukrzycę. Jak go rozpoznać i jakie podjąć kroki, by nie dopuścić do groźnych powikłań?
Czym jest kwasica ketonowa?
Kwasica ketonowa jest stanem metabolicznym związanym z wysokim stężeniem ciał ketonowych we krwi. To związki powstające w wyniku rozkładu kwasów tłuszczowych, a także dezaminacji aminokwasów. W zależności o przyczyny rozwoju mówi się m.in. o alkoholowej kwasicy ketonowej, głodowej kwasicy ketonowa i cukrzycowej kwasicy ketonowej.
Ciała ketonowe są naturalnie produkowane przez ludzki organizm w ramach procesu ketogenezy. Do grupy tych związków należy m.in. aceton, kwas acetylooctowy i kwas β-hydroksymasłowy. W normalnych warunkach stanowią w organizmie zapasowe źródło energii, która jest zużywana przede wszystkim przez ośrodkowy układ nerwowy.
U zdrowych osób stężenie ciał ketonowych w surowicy krwi nie przekracza jednak poziomu 0,2 mmol/l. W przebiegu kwasicy ketonowej te wartości bywają znacznie wyższe, co skutkuje poważnym zaburzeniem czynności metabolicznych organizmu. Oprócz zwiększonej zawartości ciał ketonowych we krwi (ketoza) występuje też jednocześnie hiperglikemia (wysoki poziom cukru we krwi), i podwyższona kwasowość krwi (kwasica).
Dowiedz się:
Do nadmiernej produkcji ciał ketonowych może dochodzić u osób, które nie chorują na cukrzycę. Czynnikami sprzyjającymi patologicznemu wzmożeniu procesów ketogenezy są m.in.:
- stosowanie niektórych leków (między innymi lewodopy),
- chroniczne głodzenie się,
- długotrwały, ciężki wysiłek fizyczny prowadzący do wycieńczenia organizmu,
- dieta zbyt uboga w węglowodany (przyjmuje się, że nasz organizm potrzebuje co najmniej 100 g= węglowodanów dziennie, aby nie doszło do uruchomienia procesów czerpania energii z ciał ketonowych),
- dieta zbyt bogata w tłuszcze, szczególnie przy jednoczesnej niedostatecznej podaży węglowodanów,
- nadmierne spożywanie alkoholu przy jednoczesnym głodzeniu się,
- nadczynność gruczołu tarczycy,
- przedłużające się biegunki oraz wymioty.
Nawet długotrwałe wzmożenie procesów produkcji ciał ketonowych u osób nie chorujących na cukrzycę najczęściej nie prowadzi do ciężkich powikłań oraz rozwinięcia się kwasicy ketonowej. Jednak przy rozpoznaniu lub podejrzeniu cukrzycy należy szczególnie wystrzegać się wymienionych powyżej czynników, mogących prowadzić do nadmiernej produkcji ciał ketonowych.
Kwasica cukrzycowa
Cukrzycowa kwasica ketonowa (DKA) stanowi reakcję organizmu na przedłużający się stan niedoboru insuliny. Ze względu na brak odpowiedniej podaży insuliny, organizm jest wtedy zmuszony do pozyskiwania energii z innych źródeł niż glukoza.
Czynniki bezpośrednio zwiększające ryzyko wystąpienia DKA u osób z cukrzycą to przede wszystkim:
- ostre zapalenie trzustki,
- nieprawidłowo leczona cukrzyca typu 1 (w tym zaprzestanie lub nieregularny tryb przyjmowania insuliny przez pacjenta),
- cukrzyca typu 2 (znacznie rzadziej niż typ pierwszy),
- nieprawidłowe wkłucie podskórne przy zakładaniu pompy insulinowej, źle działający dren w pompie insulinowej albo nieprawidłowa praca samej pompy,
- ciążą u kobiet chorujących na cukrzycę typu 1,
- nadmierne spożywanie alkoholu,
- niektóre zakażenia bakteryjne.
Warto przeczytać:
Oddech Kussmaula i inne objawy kwasicy ketonowej
Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów kwasicy ketonowej jest tzw. oddech Kussmaula. Charakteryzuje się próbami czerpania przez pacjenta znacznie głębszych oddechów niż jest w stanie wykonać i znaczące zwiększenie częstotliwości oddychania. Oddech Kussmaula jest więc płytki i wyraźnie przyspieszony.
Oddechowi Kussmaula często towarzyszy także charakterystyczny zapach, przypominający woń fermentujących jabłek. Wynika z nadmiernego stężenia ciał ketonowych w wydychanym powietrzu, bo jest to jedna z dróg usuwania z organizmu zbyt dużej ilości ciał ketonowych.
Inne typowe objawy kwasicy ketonowej:
- nadmierne oddawanie moczu oraz potrzeba częstego opróżniania pęcherza, nawet jeśli jest pusty,
- poczucie wyraźnego osłabienia, zmęczenia, a niekiedy senności,
- suchość w jamie ustnej (kserostomia),
- wzmożone pragnienie, wynikające z odwodnienia organizmu,
- rumieniec kwasiczy – charakterystyczne zaczerwienienie policzków,
- ból brzucha,
- zaburzenia świadomości – może do nich dojść na skutek toksycznego wpływu ciał ketonowych na mózg.
Kwasica ketonowa nie zawsze przebiega w sposób pełnoobjawowy. Osoby chorujące na cukrzycę typu 1 powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza także wtedy, gdy pojawiły się pojedyncze objawy kwasicy.
Wymienione symptomy powinny także stanowić poważny sygnał alarmujący dla osób bez zdiagnozowanej cukrzycy o konieczności kontroli lekarskiej. Często zdarza się bowiem, że cukrzyca typu pierwszego jest diagnozowana u pacjenta właśnie w następstwie pojawienia się i przebiegu kwasicy ketonowej.
Kwasica ketonowa – wpływ na organizm i powikłania
Ignorowanie objawów sugerujących stan kwasicy ketonowej może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do śpiączki cukrzycowej i zgonu.
Długotrwałe, zbyt wysokie stężenie ciał ketonowych znacząco obciąża wątrobę i nerki. Działa toksycznie na mózg i prowadzi też do odkładania się kwasu moczowego w płynie stawowym. Ponieważ wiążę się z zakwaszeniem organizmu, często przyczynia się do poważnego zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.
Kwasica ketonowa – badania i leczenie
Obserwowane objawy kwasicy ketonowej stanowią sygnał ostrzegawczy dla pacjentów z cukrzycą i tych, u których jeszcze jej nie wykryto. Diagnozę o kwasicy ketonowej może jednak postawić tylko lekarz na podstawie odpowiednich badań. Jej leczenie jest możliwe tylko w szpitalu.
Podstawowym badaniem jest badanie glikemii. Gdy stężenie glukozy we krwi utrzymuje się przez co najmniej kilka godzin na poziomie powyżej 250 mg/dl (14 mmol/l), wykonuje się także badania moczu na obecność ciał ketonowych i gazometrię. W podejrzeniu przebiegu kwasicy ketonowej wszystkie z tych badań powinny być przeprowadzane w warunkach szpitalnych.
W przypadku podejrzenia kwasicy ketonowej należy jak najszybciej udać się do szpitala lub wezwać karetkę. Pacjentowi można podawać w niewielkich dawkach wodę mineralną oraz korekcyjną dawkę insuliny. U chorych na cukrzycę zalecane jest także stosowanie dostępnych na receptę pasków testowych oraz glukometrów sprawdzających stężenie ciał ketonowych.
